به تازگی محمد اشرف غنی، رییس جمهور افغانستان در دیدار با رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه در حاشیه نخستین اجلاس سران همکاری‌های اسلامی در زمینه ساینس و تکنالوژی در قزاقستان گفته است که افغانستان خواهان روابط دوستانه با همسایه‌های خود است و آماده است تا با پاکستان مذاکرات همه جانبه داشته باشد.
آقای غنی در این دیدار تاکید کرده است که وضعیت فعلی روابط افغانستان و پاکستان باید تغییر کند و از شرایط موجود برای تامین صلح و ثبات در منطقه استفاده شود. او تروریزم را یک تهدید جدی برای منطقه و کشورهای جهان خوانده و گفته که در برابر آن باید مبارزه جدی و همگانی صورت بگیرد.
رییس جمهور ترکیه نیز گفته که کشورش آماده هرگونه همکاری در بخش‌های مختلف با افغانستان می‌باشد و برای بهبود روابط میان افغانستان و پاکستان آماده است.
رییس جمهور افغانستان درحالی از مذاکرات همه جانبه با پاکستان صحبت کرده که پیش از این نیز بارها از صلح با پاکستان سخن گفته بود. او در ماه سرطان سال جاری در دیدار با رییس‌جمهور آلمان گفته بود که صلح با پاکستان در اولویت افغانستان قرار دارد.
پس از اعلام استراتژی جدید امریکا برای افغانستان، اشرف غنی بار دیگر تاکید کرد که این استراتژی فرصت تازه برای پاکستان است تا شیوه برخورد خود را از نو بررسی کند. او گفته بود که جنگ افغانستان، جنگ داخلی نیست بلکه ریشه در کشورهای خارجی دارد. آقای غنی از پاکستان خواست تا روابط خود را با افغانستان براساس روابط «دولت با دولت» برقرار نماید.
پاکستان متهم به حمایت از طالبان و سایر گروه‌های مخالف مسلح دولت افغانستان است. کابل همواره گفته است که پاکستان در قبال مبارزه با تروریزم برخورد دوگانه دارد و تروریزم را به خوب و بد تقسیم می‌کند. اسلام‌آباد اما همواره این ادعای کابل را رد کرده و گفته است که در امر مبارزه با هراس‌افگنی با افغانستان همکار است.
روابط کابل-اسلام‌آباد
افغانستان با پاکستان که در سال 1947 از بدنه هند بریتانیایی جدا شد، تاکنون روابط پر فراز و نشیب داشته است. دو کشور گاهی دوستان نزدیک بوده‌اند و گاهی نیز در برابر هم سلاح گرفته و باهم جنگیده‌اند. از سوی دیگر، تنش میان دو کشور همسایه علاوه بر فضای سیاسی داخلی‌شان، بر معادلات سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی نیز تاثیر‌گذار بوده است.
پیشینه تاریخی دو کشور را می‌توان به چهار مقطع تقسیم‌بندی کرد: دوره سال‌های 1326 تا 1357 خورشیدی، دوره سال‌های 1357 تا 1371 خورشیدی، دوره سال‌های پیروزی مجاهدین افغان تا سال 1380 خورشیدی و دوره پس از 11 سپتامبر.
در دوره اول مسأله پشتونستان بر روابط کابل و اسلام‌آباد سایه افکنده بود و منبع اختلاف دو کشور شد. در دوره دوم پاکستان به عنوان حامی نهضت مقاومت افغانستان و یکی از کشورهای خط مقدم جبهه کمک به مجاهدین افغان تبدیل شد و پس از آن، دوره سوم با پیروزی مجاهدین آغاز و سپس با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان تداوم پیدا کرد. پس از حملات یازدهم سپتامبر 2001 میلادی، روابط دو کشور وارد مرحله جدیدی شد. در این مرحله دولت افغانستان ادعای پشتیبانی پاکستان از شورشیان طالب را مطرح کرد.
پس از تشکیل پاکستان در سال 1947 میلادی، افغانستان با ایجاد پاکستان مخالفت کرد زیرا افغانستان ادعا داشت که جدا کردن مناطقی مانند کشمیر، پیشاور و پنجاب از حکومت کابل نتیجه دسیسه‌های استعمار بوده و با پایان گرفتن سلطه استعماری بریتانیا در منطقه، قواعد سیاسی ناشی از حضور آن، از جمله معاهدات گندمک و دیورند، باطل و بی‌اثر شده است. این موضوع تیرگی روابط دو کشور را با سوءتفاهم و خصومت همراه ساخته بود و تا آن‌جا دوام پیدا کرد که افغانستان با پیوستن پاکستان به مجمع عمومی سازمان ملل متحد مخالفت کرد.
پاکستان پس از جدا شدن از هند، بر علاوه درگیری بر سر مناطق مرزی با هند در مرزهای خود با افغانستان نیز دچار مشکل بود. موافقت‌نامه دیورند که بین عبدالرحمان‌خان و هنری مورتیمور دیورند، وزیر خارجه وقت انگلیس امضا شده بود، پشتون‌های دو طرف مرز میان افغانستان و پاکستان را از هم جدا می‌کرد. از همین زمان به بعد گرایش‌های مربوط به وحدت دوباره مردمان دو سوی این خط در ادبیات سیاسی افغانستان به «پشتونستان» مشهور شد و در زمان صدارت سردار محمد داوود خان افزایش یافت.
هرچند محمد ظاهر، آخرین پادشاه افغانستان علاقه‌ی زیادی به حمایت از مسأله پشتونستان نداشت، اما در زمان صدارت سردار محمد داوود‌خان روابط میان افغانستان و پاکستان تا مرز لشکرکشی و آمادگی برای جنگ پیش رفت. داوود‌خان مناطق آن طرف خط دیورند را متعلق به افغانستان می‌دانست و برای کمک به پشتون‌های ناراضی آن‌طرف مرز، اداره‌ای را به نام ریاست اقوام و قبایل ایجاد کرد.
محمد داوود‌خان در ماه حمل سال 1334 خورشیدی در بیانیه‌ای خطاب به ملت افغانستان، اقدام پاکستان مبنی بر ادغام بخش‌های مختلف ناحیه غربی پاکستان را در یک واحد کشوری محکوم کرد و تاکید کرد که به هیچ‌وجه اراضی پشتونستان را جزو خاک پاکستان نمی‌داند. تنش بر سر این مسأله باعث شد شماری از افغان‌ها به سفارت پاکستان در کابل حمله کنند و پرچم این کشور را آتش بزنند. در مقابل، شماری از شهروندان پاکستان به قنسولگری افغانستان در پیشاور حمله کردند.
با کودتای محمد داوود‌خان در سال 1352 خورشیدی، مسأله پشتونستان تبدیل به یکی از محورهای سیاسی حکومت افغانستان شد و باعث شد روابط افغانستان و پاکستان تیره گردد. اما در سال 1355 خورشیدی، بوتو رییس جمهور پاکستان به کابل سفر کرد و داوود‌خان متقاعد شد تا اختلافات خود را با پاکستان از طریق سیاسی حل و فصل کند.
پس از سردار محمد داوود‌خان مسأله پشتونستان تبدیل به یک ابزار سیاسی برای سیاست‌مداران افغانستان شد که گاهی آن را مطرح کردند و گاهی آن را از نظر انداختند. با به قدرت رسیدن حزب دموکراتیک خلق در افغانستان، روابط افغانستان و پاکستان وارد مرحله تازه‌ای شد. هرچند پاکستان دولت جدید افغانستان را به رسمیت شناخت اما تجاوز شوروی سابق به افغانستان، پاکستان را تبدیل به خط مقدم جبهه ضد شوروی ساخت.
پاکستان که میزبان هزاران افغان مهاجر بود، با جذب کمک‌های مالی، سیاسی و نظامی کشورهای مانند امریکا، عربستان و سازماندهی تشکیلات سیاسی مخالف دولت کابل، در برافروختن آتش جنگ تمام عیار در افغانستان نقش اساسی داشت.
جنرال ضیاءالحق که رهبری حکومت نظامی پاکستان را به عهده داشت، توانست سازمان اطلاعاتی امریکا یا سی‌آی‌ای را راضی کند تا تمام کمک‌هایی که از سوی غرب به مجاهدین افغان فرستاده می‌شد، توسط سازمان استخبارات ارتش پاکستان سازماندهی شود.
در جریان جهاد مردم افغانستان علیه شوروی سابق بود احزاب هفت گانه جهادی در پاکستان تشکیل شد و این کشور خانه دوم رهبران این احزاب نام گرفت.
احمد رشید، روزنامه‌نگار مطرح پاکستان به این باور است که در آغاز دوره جهاد افغانستان بود که «نظریه عمق استراتژیک» وارد سیاست‌های ارتش پاکستان شد. اسلام‌آباد که همواره از سوی هند خود را در خطر می‌دید، تلاش کرد تا در افغانستان حکومتی روی کار بیاید که اگر روزی پاکستان با هند وارد جنگ شد، از پاکستان حمایت کند.
پس از پیروزی مجاهدین افغان در سال 1992، جنگ داخلی در افغانستان شروع شد و این کشور بیشتر از پیش ضعیف و به همسایه‌هایش از جمله پاکستان وابسته‌تر شد. پس از پنج سال درگیری داخلی، پاکستان با حمایت از گروه طالبان در پی تشکیل دولتی مورد حمایت خود در افغانستان شد.
11 سپتامبر
حملات اعضای القاعده در خاک امریکا در یازدهم سپتامبر، روابط افغانستان و پاکستان را نیز تغییر داد. به دنبال حمله امریکا به افغانستان و شکست طالبان، پاکستان این بار به شریک عمده امریکا در جنگ علیه تروریزم تبدیل شد و به واشنگتن وعده داد که جلو فعالیت‌های تروریستی القاعده و شورشیان طالبان را که از خاک پاکستان استفاده می‌کردند، بگیرد.
در جریان 16 سال حضور امریکا و متحدانش در افغانستان، روابط افغانستان و پاکستان همچنان پر فراز و نشیب بوده است. کابل و اسلام‌آباد گاه در حد همکاری‌های استخباراتی با هم نزدیک شده‌اند و گاه تا جنگ‌های مرزی هم پیش رفته‌اند. در این میان اما قصه مبارزه با تروریزم همواره مسأله‌ساز بوده است.
تنش‌های مرزی
در سال‌های اخیر روابط کابل و اسلام‌آباد هر از گاهی بر سر درگیری‌های نیروهای مرزی دو کشور در امتداد خط دیورند تیره شده است. پاکستان در سال‌های اخیر، صدها راکت به خاک افغانستان پرتاب کرده و همچنان تلاش کرده تا در امتداد خط دیورند تاسیسات ایجاد کند.
به تاریخ ۱۳ جون ۲۰۱۶ میلادی، وزارت داخله افغانستان اعلام کرد مرزبانان پاکستانی کار ساخت تاسیسات مرزی، از جمله یک ورودی جدید را در گذرگاه تورخم در نزدیکی “خط صفری” آغاز کردند اما با مقاومت مرزبانان افغانستان مواجه شدند. در آن درگیری، سه سرباز افغان و یک افسر ارشد ارتش پاکستان کشته و ۲۰ سرباز دیگر زخمی شدند.
در ماه ثور سال جاری تنش‌های مرزی میان افغانستان و پاکستان برای انجام سرشماری در دو روستای نظر و لقمان در ولسوالی بولدک ولایت قندهار بالا گرفت و دو طرف در این کشمکش قربانی دادند. درگیری پس از آن رخ داد که مرزبانان پاکستانی به این دو منطقه وارد شدند. در درگیری مرزی میان دو طرف یک غیرنظامی افغان کشته و چهارده تن به شمول سه سرباز افغان زخمی شدند. اما پاکستان آمار تلفات را یک کشته و 18 زخمی به شمول 4 سرباز مرزی این کشور اعلام کرد.
در کنار تنش‌های پراکنده مرزی، افغانستان ادعا دارد که پاکستان از ماه جنوری 2017 میلادی تا اوایل ماه مارچ همین سال، حداقل 59 مورد نقض قلمرو خود توسط نیروهای نظامی پاکستان را ثبت کرده است.
محمود صیقل، نماینده دایمی افغانستان در سازمان ملل گفته بود که این نقض قلمرو شامل سه مورد نقض حریم هوایی، شلیک بیش از ۱۳۷۵ حمله توپخانه‌یی خارج از خاک افغانستان و بیجا شدن ۴۵۰ خانواده، آتش گرفتن جنگل‌ها و ساخت غیرقانونی زیرساخت‌ها در نزدیکی قلمرو افغانستان و اجرای مانور خصمانه‌ی تانک‌ها و سلاح‌های سنگین بوده است.
حمایت از تروریزم
شانزده سال جنگ در افغانستان هزاران کشته در این کشور برجای گذاشته است. براساس تازه‌ترین گزارش‌ها از 2001 تا 2016 میلادی، 111 هزار نفر در افغانستان کشته شده‌اند که از این میان بیش از 30 هزار تن غیرنظامی هستند.
افغانستان می‌گوید که پاکستان در امر مبارزه با هراس‌افگنی صادق نیست و از شورشیان مخالف مسلح دولت کابل حمایت می‌کند. به همین منظور رییس‌جمهور افغانستان گفته است که اول باید با پاکستان صلح صورت بگیرد سپس با طالبان.
در ماه جوزای امسال محمد اشرف غنی در نشست پروسه کابل گفت که افغانستان جنگ اعلام ناشده‌ی تجاوزگرانه از جانب پاکستان را تجربه می‌کند.
افزون بر این مقام‌های رسمی افغانستان همواره ادعا می‌کنند که برای مبارزه با تروریزم اول باید لانه‌های آنان در بیرون از مرزهای این کشور از بین برده شود. این کشور به این باور است که مخالفان مسلح دولت افغانستان در خاک پاکستان پناهگاه امن دارند و حملات شان را از آن‌جا سازماندهی می‌کنند.
پیش از این نماینده افغانستان در سازمان ملل با اشاره به حمله بر دفتر والی قندهار گفته بود که این حمله در کویته پاکستان طرح‌ریزی شده بود.
در کنار این ادعای حکومت افغانستان، در ماه حوت 1395 مجلس نمایندگان افغانستان با صدور بیانیه‌ای به دلیل حمایت پاکستان از گروه‌های تروریستی و حملات راکتی به خاک این کشور، به شورای امنیت سازمان ملل متحد شکایت کرد. این بیانیه، پاکستان را به مداخله عریان در امور داخلی افغانستان و حمایت پاکستان از تروریزم و دهشت‌افگنی متهم ساخت.
برعکس ادعای افغانستان، پاکستان مدعی است که مخالفان مسلحی که در پاکستان حملات تروریستی انجام می‌دهند، در خاک افغانستان پنهان شده‌اند. مقام‌های پاکستانی بارها ادعا کرده‌اند که شورشیانه وابسته به تحریک اسلامی طالبان پاکستان در افغانستان آموزش می‌بینند و بر ضد پاکستان عملیات‌های تروریستی انجام می‌دهند.
پاکستان همواره ادعای افغانستان مبنی بر حمایت از تروریزم را رد کرده و گفته است آماده همکاری با افغانستان در امر مبارزه با هراس‌افگنی می‌باشد. خواجه آصف، وزیر خارجه پاکستان گفته است که موضع پاکستان در قبال افغانستان بسیار روشن است و اسلام‌آباد می‌خواهد صلح و امنیت را در افغانستان ببیند و به همین منظور، پاکستان نقش موثر خود را در هر ابتکاری که در این راستا روی دست گرفته شود، بازی می‌کند.
او گفته است: «در حال حاضر ما مکانیزم‌های دو‌جانبه، سه‌جانبه، چهارجانبه و چند‌جانبه برای گفت‌وگو و تعامل با افغانستان داریم. این مکانیزم‌ها در جریان تعامل هر دو جانب که نیاز به همکاری روی مسایل مورد نظر را درک کرده‌اند، باید مورد استفاده قرار گیرند.»
درحالی که مقام‌های پاکستانی از آمادگی پاکستان در راستای همکاری با افغانستان همواره یاد می‌کنند اما در عمل چندین ابتکار جست‌وجوی راه‌حل برای برقراری صلح در افغانستان که پاکستان نیز در آن دخیل بوده، ناکام مانده است. پیش از این گفت‌وگوهای چهارجانبه صلح دولت افغانستان با طالبان، نشست مسکو درباره صلح و امنیت افغانستان، تلاش‌های مخفیانه صلح و نشست روند کابل نتایجی در قبال نداشته است.
فشار بر پاکستان
درحالی که افغانستان پاکستان را متهم به حمایت از طالبان می‌کند، کشورهای حامی افغانستان که با پاکستان نیز همکارند، از دست داشتن پاکستان در جنگ افغانستان صحبت می‌کنند.
دونالد ترامپ، رییس جمهور امریکا در هنگام اعلام استراتژی جدید این کشور برای افغانستان گفت که حمایت پاکستان از گروه‌های تروریستی دیگر برایش پذیرفتنی نیست. او بر نابودی پناهگاه‌های امن گروه‌های تروریستی در خاک پاکستان اشاره کرد و گفت که امریکا دیگر در مورد وجود این پناهگاه‌ها نمی‌تواند ساکت بماند.
او گفت: «پاکستان به سازمان‌هایی پناه داده که هر روز تلاش می‌کنند مردم ما را بکشند. ما به پاکستان میلیاردها دلار پرداخت کرده‌ایم ولی آن‌ها به تروریست‌هایی پناه داده‌اند که ما با آن‌ها می‌جنگیم. این وضع باید تغییر کند و این تغییر فورا انجام خواهد شد.»
علاوه بر آقای ترامپ، سایر مقام‌های امریکایی نیز گفته‌اند که طالبان در خاک پاکستان پناهگاه دارند که از سوی شورای کویته و پیشاور اداره می‌شوند.
پیشتر ریچارد اولسن، نماینده پیشین ویژه امریکا برای افغانستان و پاکستان گفته بود: «طالبان پناهگاه امن در پاکستان دارند، طالبان در واقع یک سازمان نسبتا منسجم است، ما می‌توانیم تشخیص بدهیم که رهبران اولیه آن‌ها چی کسانی هستند و این که چندین ساختار حکمرانی دارند مانند شورای کویته و پشاور، که نام‌های شهرها در پاکستان است.»
اجلاس سران کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و افریقای جنوبی موسم به گروه بریکس نیز به تازگی برای نخستین بار وجود گروه‌های تروریستی در پاکستان را به عنوان نگرانی امنیتی منطقه اعلام کرده است.
به گفته‌ی این اعلامیه گروه‌هایی مانند طالبان، داعش، القاعده، جنبش اسلامی ترکستان شرقی، تحریک اسلامی ازبکستان، شبکه حقانی، لشکر طیبه، جیش محمد، تحریک طالبان پاکستان و حزب التحریر تهدیدی برای امنیت منطقه هستند.
این فشارها برای افغانستان از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است؛ زیرا استدلال این کشور مبنی بر مبارزه با منابع تمویل کنندگان تروریزم را تقویت می‌کند. درحالی که حضور چین و روسیه در جمع اعضای گروه بریکس می‌تواند برای پاکستان ناخوشایند باشد.
درحالی که فشارها بر پاکستان افزایش می‌یابد، افغانستان هم تاکید دارد که کشتار در این کشور باید خاتمه یابد؛ کشتاری که به باور افغانستان ریشه در پناهگاه‌های تروریزم در پاکستان دارد.
محمود صیقل، سفیر دایمی افغانستان در سازمان ملل به تازگی در گفت‌وگو با خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران یا ایرنا گفته است: «چرا باید ماشینی برای تولید تروریزم برای افغانستان و منطقه وجود داشته باشد؟ ماشین تولید تروریزم در منطقه ما کیست؟ بسیار واضح است که این مساله به‌طور جدی به پاکستان گره می‌خورد. ما انتظار داریم که تمام کشورهای جهان بتوانند به این مساله رسیدگی کنند.»
اشرف جهانگیر قاضی، سفیر پیشین پاکستان در امریکا، هند و چین در مقاله‌ای نوشته است که درست است که امریکا مدرکی برای اتهام‌هایش در مورد حمایت پاکستان از تروریزم ارایه نکرده اما مرز میان افغانستان و پاکستان نفوذپذیر است و کنترل کامل آن نیز ممکن نیست.
او گفته است که حصارکشی در مرز میان افغانستان و پاکستان به‌صورت یک جانبه می‌تواند تنش‌ها را افزایش بدهد. در عین زمان تماس‌های مشروع پاکستان با شاخه‌های سیاسی طالبان افغان و شبکه حقانی وجود دارد تا آن‌ها را وادار کند که به میز مذاکرات صلح حاضر شوند.
جهانگیر قاضی با اشاره به موضع بریکس در قبال پاکستان گفته است که در دیدار نرندرا مودی، نخست وزیر هند و شی‌جین‌پیگ، رییس جمهور چین در حاشیه نشست بریکس یک درخواست نگران‌کننده مطرح شده است. او گفته که چین به‌صورت علنی بر پاکستان به‌خاطر مقابله با سازمان‌های فعال در این کشور که با شورشیان چین ارتباط دارند، فشار وارد می‌کند و اگر پاکستان به این خواسته چین پاسخ احمقانه بدهد، پکن را وادار می‌سازد تا درباره همکاری استراتژیک خود با اسلام‌آباد دچار شک و تردید شود.
درحالی که دولت افغانستان فشارها را بر پاکستان بیشتر می‌سازد و تلاش‌های دیپلماتیک این کشور نیز جریان دارد، اشرف جهانگیر قاضی در مقاله‌اش برای پاکستان پیشنهاد می‌کند که اولویت‌های منطقه‌ای اسلام‌آباد باید شامل؛ «1- هماهنگی استراتژیک بلندمدت و مدیریت بحران با چین، 2- اعتمادسازی مجدد، 3- دست برداشتن از سیاست‌های غلط که می‌تواند محاسبات چین را مختل سازد و 4- ایجاد یک رابطه قابل پیش‌بینی، قابل توجه، دو طرفه، سودمند و حتی غیراستراتژیک با ایالات متحده امریکا » باشد.
به باور این مقام پیشین پاکستان، روی دست گرفتن این رویکرد یکپارچه می‌تواند به تدریج توانایی هند را برای استفاده از افغانستان در برابر پاکستان محدود بسازد و تصویر پاکستان را در افغانستان بهبود بخشیده و سوءظن ایالات متحده امریکا و خصومت هند را کاهش بخشد.
گفت‌وگوی دولت با دولت
افغانستان اعلام کرده است که برای مذاکره همه جانبه با پاکستان آماده است. رییس جمهور این کشور در عید قربان تاکید کرد که کشورش آماده است در مورد صلح با پاکستان گفت‌وگو کند.
در همین حال شاه حسین مرتضوی، سرپرست دفتر سخنگوی ریاست جمهوری افغانستان به این باور است که مشکل اصلیِ کابل، با اسلام‌آباد است و تا زمانی که این مشکل حل نشود مشکلات امنیتی در افغانستان حل نخواهد شد.
آقای مرتضوی در گفت‌وگو با خبرنامه تاکید کرد که افغانستان انتظار دارد که این گفت‌وگو موجب این شود که پاکستان در بخش مبارزه با تروریزم به صورت عملی مبارزه کند و نگرانی‌هایی را که افغانستان از ناحیه پاکستان دارد، برطرف سازد.
به گفته این مقام حکومت افغانستان، پاکستان به فیصله نشست چهارجانبه که در آن دو کشور به یک سلسله تصمیم‌های کتبی دست پیدا کرده و آن را امضا کردند، عمل نکرده است.
او گفت: «منتظر بودیم که از طرف پاکستان اقدامات مشخص در چارچوب آن فیصله‌ها صورت بگیرد. چون روی شاخص‌های مشخص بحث کرده بودیم اما در وقت عمل از طرف پاکستان عمل نشد. ما منتظر گام‌های عملی پاکستان در راستای برچیدن لانه‌های تروریستی و گروه‌هایی هستیم که در آن‌جا آزادانه فعالیت می‌کنند، مانند شورای کویته، شبکه حقانی و شوراهای دیگر.»
سخنگوی رییس جمهور افغانستان با اشاره به استراتژی جدید امریکا و اعلامیه گروه بریکس گفت که افغانستان انتظار دارد بعد از این وضعیت در منطقه تغییر کند زیرا یک اراده جمعی برای مبارزه با تروریزم در کشورهای منطقه به‌وجود آمده است. به گفته شاه حسین مرتضوی بخشی از اراده جمعی روی کشورهایی متمرکز است که از تروریزم حمایت می‌کنند.