در آخرین ساعات و دقایق سال 1397 هجری شمسی قرار داریم؛ سالی که به خصوص در بعد سیاسی، سراسر جنجال و کش‌مکش برای افغانستان بود. از برگزاری انتخابات پارلمانی، به تعویق افتادن انتخابات ریاست جمهوری و برکناری اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی این کشور تا شروع و پیشرفت روند سراسر جنجال و پیچیده و حتی بن‌بست گفتوگوهای صلح، اما این‌بار به رهبری دولت امریکا و نماینده ویژه وزارت خارجه این کشور برای صلح افغانستان.
در این گزارش، خبرنگانه نگاهی فشرده و گذرا، تحولات سیاسی سال 1397 افغانستان را روایت کرده است.
برگزاری انتخابات پارلمانی و چالش‌های آن
پس از سه سال تأخیر، سومین دور انتخابات پارلمانی افغانستان در دوره بعد از طالبان، در شنبه ۲۸میزان در سراسر افغانستان انجام شد. این انتخابات فردای آن روز نیز ادامه یافت و در ولایت قندهار، به دلیل ترور جنرال عبدالرازق اچکزی، فرمانده پرآوازه این ولایت، با یک هفته تأخیر برگزار شد.
اما این انتخابات با چالش‌های زیادی همراه بود که می‌توان به مشکلات سیستم بایومتریک، بسته بودن تعدادی از مراکز رای‌دهی و مشکلات امنیتی اشاره کرد.
همچنان برگزاری این انتخابات آن‌چنان نیز ساده نبوده است؛ 5 ماه از برگزاری انتخابات پارلمانی می‌گذرد، اما تا کنون کمیسیون مستقل انتخابات کشور توانسته است نتایج نهایی 23 ولایت را اعلام کند و نتایج نهایی 10 ولایت دیگر هنوز اعلام نشده است.
این در حالی است که انتخابات پارلمانی در 33 ولایت افغانستان برگزار شد، اما هنوز هم انتخابات پارلمانی غزنی برگزار نشده و با سرنوشت نامعلومی روبه‌رو است. بر اساس آخرین گزارش‌ها، قرار است این انتخابات هم‌زمان با انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در 6 میزان سال 1398 برگزار شود و هم‌زمان با آن، انتخابات شورهای ولایتی و و شورای ولسوالی نیز برگزار شود.
مشکلات برگزاری انتخابات و عدم شفافیت در این پروسه، بحث‌های جدیدی را برای اصلاحات انتخاباتی مطرح کرد و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری افغانستان را وارد مرحله جدیدی نمود. ارگ ریاست جمهوری افغانستان در ۱۹ دلو در نشستی مشورتی با شماری از کاندیدان انتخابات ریاست جمهوری و رهبران احزاب سیاسی، در خصوص طرح تعدیل، ایزاد و حذف برخی از مواد قانون انتخابات گفت‌وگو کرد که در اخیر با توشیح طرح تعدیل در تاریخ 23 دلو توسط رئیس‌جمهور، اصلاحات جدیدی وارد قانون انتخابات شد.
مطرح کردن طرح تعدیل قانون انتخاباتی نیز با اعتراض‌های زیادی در درون افغانستان همراه شد؛ بعضی از آگاهان سیاسی از فرصت کم پیش رو برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سخن زده و تعدادی نیز از حکومتی‌سازی این طرح به نفع تیم‌های انتخاباتی یادآور شدند.
اما با این همه، این طرح توشیح و تصویب گردید که برای دوره انتخابات ریاست جمهوری مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
علاوه بر این‌ها رییس جمهوری افغانستان در فرمانی اعلام داشته که “متکی به توشیح و نافذ شدن تعدیل جدید در قانون انتخابات از تاریخ ۲۳/۱۱/۱۳۹۷، رئیس و اعضای کمیسیون‌های مستقل انتخابات و شکایات انتخاباتی منعزل محسوب گردیده است.”
همچنان در کنار عزل روسا و اعضای کمیسیون‌های مستقل انتخابات و شکایات انتخاباتی، دادستانی کل در یک خبرنامه که سه‌شنبه(۲۱ حوت) منتشر کرد، از ممنوع‌الخروج شدن این افراد در پیوند به سوءاستفاده از صلاحیت‌های وظیفه‌ای، خبر داد.
به گفته دادستانی کل، این افراد مشمول رییس پیشین دارالانشاء، معاون امورعملیاتی، رییس تکنالوژی معلوماتی و رییس عملیات ساحه‌ای کمیسیون مستقل انتخابات می‌شوند.
دادستانی کل در ادامه تاکید کرده که تحقیقات در این زمینه به گونه جدی و همه‌جانبه جریان داشته و دادستانی به مردم اطمینان می‌دهد که این قضایا را به شکل عادلانه، بی‌طرفانه و مستقلانه، در روشنایی احکام قانون رسیدگی می‌نماید.
در نهایت، روند گزینش اعضای جدید کمیسیون‌های انتخاباتی به تاریخ ۱۰ حوت در ارگ ریاست جهموری افغانستان برگزار شد. ۱۷ نامزد انتخابات ریاست جمهوری افغانستان از جمله اشرف غنی، رئیس‌جمهور و عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی حکومت این اعضا را از میان ۸۱ نامزد عضویت کمیسیون‌های انتخاباتی برگزیدند.
پس از آن، اعضای جدید کمیسیون‌های انتخاباتی در فرمانی از سوی رییس‌جمهور معرفی شدند. به دنبال آن، سه‌شنبه ۱۴ حوت، دو خانم؛ حوا علم نورستانی به حیث رییس جدید کمیسیون مستقل انتخابات و زهره شینواری به عنوان رییس کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی افغانستان گماشته شدند.
تعیین جدول زمانی انتخابات ریاست جمهوری افغانستان
یکی از تصامیم مهم سال 97، اعلام دو بار تأخیر در برگزاری انتخابات ریاست جمهوری است. در آخرین مورد، رهبری جدید کمیسیون مستقل انتخابات ریاست جمهوری افغانستان اعلام کرد که این انتخابات بار دیگر به تعویق افتاده است. بر اساس این تعویق، قرار است انتخابات ریاست جمهوری این کشور از 22 سرطان به 6 میزان موکول شود.
این در حالی است که بر اساس برنامه قبلی، قرار بود روند ثبت‌نام کاندیدان انتخابات ریاست جمهوری از شنبه(۱ جدی) آغاز شده و ۱۲ روز ادامه یابد. بر اساس تقویم پیشین انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، فهرست نهایی نامزدان انتخابات در ۲۶ ماه دلو باید اعلام می‌شد و کاندیدان دو ماه فرصت پیکارهای انتخاباتی داشتند که از ۲۸ جدی آغاز و در ۲۸ ماه حمل ۱۳۹۸، پایان می‌یافت و تاریخ برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ۳۱ ماه حمل تعیین شده بود که نتایج ابتدایی آن، در ۲۱ ماه ثور و نتایج نهایی در ۲۵ ماه جوزا اعلام می‌شد.
اما از یک‌سو روند صلح و از سوی دیگر، برکناری و جایگزین کردن روسا و اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی و شکایت انتخاباتی باعث به تاخیر انداختن این برنامه برای دومین بار شده است.
برعلاوه تغییر زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، بسیاری از برنامه‌های انتخاباتی ریاست جمهوری نیز تغییر خواهد کرد و تا کنون نیز از اعلام لیست نهایی کاندیدای این انتخابات گزارشی در دست نیست.
برای دوره جدید انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، 18 داوطلب شرکت در انتخابات برای کرسی ریاست جمهوری ثبت‌نام نموده‌اند که می‌توان در میان آنان چهره‌های جدید و حکومت فعلی افغانستان را دید؛ احمد ولی مسعود، حکیم تورسن، رحمت الله نبیل، زلمی رسول، سید نورالله جلیلی، شیدا محمد ابدالی، عبدالله عبدالله، عنایت‌الله حفیظ، غلام فاروق نجرابی، فرامرز تمنا، گلبدین حکمتیار، لطیف پدرام، محمد ابراهیم الکوزی، محمد اشرف غنی، محمد حنیف اتمر، محمد شهاب حکیمی، عبدالحق علومی و نور رحمان لیوال، 18 نامزدی هستند که در انتخابات ریاست جمهوری با هم رقابت خواهند کرد.
برکناری چهره‌های مهم حکومتی
اما در ادامه چالش‌ها و بحث‌های انتخاباتی و مصالحه حکومت افغانستان، در اقدامی از سوی ارگ ریاست جمهوری، چهره‌های سیاسی حکومتی که از تیم محمد اشرف غنی جدا شده و به تیم‌های انتخاباتی دیگر پیوستند، طی فرامینی، از مقام‌های‌شان برکنار شدند.
محمد محقق، معاون دوم رئیس اجرایی افغانستان و معاون دوم دسته انتخاباتی محمد حنیف اتمر، اولین کسی است که برکنار می‌شود، اما آن‌را غیرقانونی خوانده و همچنان به کار خود ادامه می‌دهد.
محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان دین محمد جرأت، مشاور ارشد خود و معاون دفتر شورای امنیت ملی افغانستان را نیز از کار برکنار کرد.
آقای جرأت، رهبر “روند حفاظت از ارزش‌های جهاد و مقاومت مردم افغانستان” است. او در جریان چهار سال گذشته از افراد نزدیک به رئیس جمهوری افغانستان بوده و در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ نیز از حامیان آقای غنی بود.
شاکر کارگر، مشاور ارشد رئیس‌جمهور در امور کشورهای مشتر‌ک‌المنافع نیز به دلایلی نامعلوم توسط رئیس‌جمهور برکنار گردید.
بحث داغ صلح
با همه این گیر و دارها، اما آن‌چه اکنون بیشتر از هر چیز دیگری در افغانستان و برای مردم این کشور مهم است، موضوع صلح و روند مصالحه است که تمام ابعاد زندگی آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده است.
حکومت افغانستان در یک سال اخیر، جدی‌ترین تلاش‌هایش را به کمک هم‌پیمانان بین‌المللی و کشورهای منطقه و در رأس آن ایالات متحده امریکا برای آوردن صلح انجام داده است. با گذشت یک سال از آغاز این تلاش‌ها، در حال حاضر مقام‌های کابل امیدوار اند این کشور بیش از هر زمانی به صلح نزدیک شده باشد.
ایالات متحده امریکا، هم‌پیمان افغانستان، که روند صلح این کشور را از نزدیک با حکومت و گروه مخالف آن(طالبان) به پیش می‌برد نیز از پیشرفت‌های مذاکرات صلح افغانستان ابراز امیدواری می‌کند.
پنجمین دور مذاکرات امریکا و طالبان
هم‌زمان با پایان پنجمین دور گفتوگوهای امریکا و طالبان در دوحه‌ی قطر، مقام‌های ارشد حکومت افغانستان از نتیجه این گفتوگوها استقبال می‌کنند.
محمد اشرف غنی، رییس جمهوری افغانستان روز ۲۲ حوت در بیست‌و چهارمین سالروز کشته شدن عبدالعلی مزاری، رهبر پیشین حزب وحدت اسلامی افغانستان در ارگ ریاست جمهوری این کشور تاکید کرد که آمادگی برای صلح به تازگی آغاز نشده و در یک روند دوام‌دار از سوی حکومت است.
آقای غنی گفت، این حکومت افغانستان بود که خواهان همکاری جامعه جهانی در پیش‌برد روند صلح شد. وی تاکید کرد که اکنون صلح به یک گفتمان ملی تبدیل شده؛ از حاشیه به متن آمده و به زودی جرگه بزرگی برای مشورت مردمی در مورد صلح برگزار خواهد شد.
این در حالی است که پنجمین دور مذاکرات امریکا و نمایندگان طالبان در دوحه، پایتخت قطر، روز سه‌شنبه(۲۱ حوت) بعد از دو هفته، به‌پایان رسید. زلمی خلیلزاد، نماینده امریکا در این گفتوگوها می‌گوید که دو طرف روی پیش‌نویس خروج نیروهای خارجی از افغانستان و ضمانت طالبان برای مبارزه با تروریزم توافق کرده‌اند.
آقای خلیلزاد گفته است که برای رسیدن به صلح باید روی دو مورد دیگر به‌شمول گفتوگوهای بین‌الافغانی و آتش‌بس همه‌جانبه نیز توافق شود. اگرچه به گفته‌ی او، “توافق اصولی” روی این دو مورد نیز صورت گرفته است.
نماینده آمریکا هم‌چنین در صفحه توییترش نوشته است که وقتی توافق بر پیش‌نویس جدول زمانی خروج نیروهای بین‌المللی و اقدامات موثر مبارزه علیه تروریسم نهایی شد، «طالبان و افغان‌های دیگر از جمله دولت افغانستان، گفتوگوهای بین‌الافغانی را روی یک راه‌حل سیاسی و آتش‌بس همه‌جانبه آغاز خواهند کرد.»
اما گروه طالبان با نشر اعلامیه‌ای تاکید کرده که در این دور از مذاکرات، هیچ توافقی برای مذاکره با دولت افغانستان و آتش‌بس صورت نگرفته است.
نمایندگان گروه طالبان و آمریکا پنجمین دور مذاکرات‌شان را در ۲۵ فبروری در دوحه آغاز کردند و از چهار موضوع کلیدی این نشست، از جمله خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، همکاری طالبان در مبارزه با القاعده و داعش، آتش‌بس و آغاز مذاکرات رو در رو با حکومت افغانستان، تنها روی دو موضوع آن به پیشرفت‌هایی دست یافتند. قرار است دور بعدی این گفتوگوهای در ختم ماه مارچ برگزار شود.
گفته می‌شود بر اساس توافق میان امریکا و طالبان، پس از آغاز گفتوگوهای مستقیم بین‌الافغانی، جدول زمانی خروج نیروهای خارجی از افغانستان آغاز خواهد شد.
اما آگاهان می‌گویند که هنوز هم روی دو مورد دیگر در مذاکرات صلح، از جمله آغاز گفتوگوهای بین‌الافغانی و آتش بس همه‌جانبه، اختلافاتی در کابل وجود دارد که این مساله سبب شده توافق روی این موردها به تاخیر بیافتد.
هر چند هنوز نتیجه مشخصی بر گفتگوهای صلح صورت نگرفته است، اما این اولین باری است که افغانستان این چنین به صلح نزدیک است.
دست‌آوردهای صلح از زبان اشرف غنی
محمد اشرف غنی، رییس جمهوری افغانستان در مصاحبه‌اش با طلوع نیوز تأکید کرده که «شرایط صلح نسبت به سال گذشته بیشتر مهیا شده است. اولین شخصی که اقدام به آوردن صلح در افغانستان کرد، من بودم. تشکیل حکومت وحدت ملی اولین گام برای آوردن صلح در افغانستان بود. ما با ارایه راه‌حل سیاسی، از تقابل افغان‌ها جلوگیری کردیم.»
او پس از آن عمر داوودزی را به عنوان نماینده ویژه در امور اجماع منطقه‌ای گماشت.
آقای غنی دومین اقدامش را در مورد صلح افغانستان، صلح با حزب اسلامی عنوان کرد و تصریح کرد که این دست‌آورد بزرگی است که رییس حزب اسلامی در حال حاضر عملا در پروسه دموکراسی شامل شده و در انتخابات پیش‌رو برای گرفتن کرسی ریاست‌جمهوری رقابت می‌کند.
رییس جمهوری افغانستان سومین دست‌آورد حکومتش را در بخش صلح، آتش‌بس سه روزه با طالبان عنوان کرد. او تصریح کرد که «هیچ‌کسی باور نمی‌کرد که آتش‌بس با این گروه ممکن باشد، ولی طالبان عملا نشان دادند که آن‌ها به همه شهروندان کشور به دید افغان می‌نگرند و شما دیدید که چگونه هم‌دیگر را به آغوش کشیدند.»
با تمام کش و قوس‌هایی که در تلاش‌ها برای مصالحه در افغانستان در طول ۱۵ سال گذشته وجود داشته، تازه‌ترین تحول در این برنامه زمانی رونما شد که ایالات متحده به صورت واضح از تمایل واشنگتن به گفت‌وگوی مستقیم با طالبان سخن گفت.
این در حالی است که صلح یکی از محورهای اصلی نشست ژنو در مورد افغانستان بود. آقای غنی در این نشست گفت که پیشنهاد صلح با طالبان غیرمشروط بوده، ولی صلح با طالبان مشروط است و این پروسه حداقل ۵ سال را در بر خواهد گرفت.
تنش در روابط افغانستان و امریکا
اما هم‌زمان با این تحولات، روابط حکومت افغانستان با هم‌پیمان اصلی‌اش، ایالات متحده امریکا در بحث صلح، دچار تنش و اختلاف شده است. به دنبال پایان پنجمین دور گفتوگوهای امریکا و طالبان، حمدالله محب، مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور افغانستان نسبت به ماهیت پیش‌برد روند مذاکرات با طالبان توسط زلمی خلیلزاد، ابراز شک و تردید کرد.
آقای محب در سفری به امریکا در هفت گذشته، نماینده‌ی ویژه‌ی امریکا برای صلح افغانستان را به تلاش برای تصاحب قدرت در افغانستان متهم کرده، گفت که زلمی خلیلزاد به خاطر هدف شخصی‌اش می‌خواهد حکومت موقت روی کار آید تا خود در رأس آن قرار بگیرد.
محب از خلیلزاد در این پیوند به این‌که با حکومت افغانستان مشورت نمی‌کند انتقاد کرد.
به دنبال این اظهارات، برخی منابع خبری می‌گویند که امریکا تماس‌هایش با حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان قطع کرده و گفته است که هیچ تعاملی با وی نخواهد داشت و در واشنگتن نیز از او استقبال نخواهد شد.
خبرگزاری رویترز به نقل از منابع درون دولت امریکا، گزارش داده که دیوید هیل، معاون وزارت خارجه امریکا در امور خارجی در یک تماس تلیفونی به رییس‌جمهورغنی گفته است امریکا دیگر از آقای محب استقبال نخواهد کرد.
این منبع به رویترز گفته است، امریکا حاضر نیست با آقای محب نه در واشنگتن و نه در کابل کار کند و نشانه‌هایی از تلاش امریکا نیز وجود دارد که آقای غنی را وادار کند محب را برکنار نماید.
این اظهارات با انتقادهایی نیز در داخل افغانستان همراه شد؛ به گونه‌ای عبدالله عبدالله، رییس اجرایی حکومت این کشور، سخنان حمدالله محب را اظهارات شخصی و آماتور خواند و تأکید کرد که بی‌اعتمای بین دولت افغانستان و امریکا وجود ندارد.
این در حالی است که پیش از این نیز رییس‌جمهور افغانستان و حکومت این کشور، بارها نارضایتی خود را از عدم آغاز گفتوگوهای مستقیم حکومت افغانستان با طالبان بیان کرده است.
نشست بین‌الافغانی بدون حضور حکومت
اما در شرایطی که حکومت افغانستان هنوز نتوانسته با طالبان وارد مذاکره شود، رهبران احزاب، چهره‌های سیاسی، نمایندگان مجلس و فعالان جامعه مدنی افغانستان به تاریخ 5 و 6 فبروری سال 2019، توانستند در نشستی بین‌الافغانی در مسکو، با یک هیأت از طالبان به رهبری شیرمحمد عباس استانکزی دیدار و پیرامون مسائل مربوط به روند صلح، گفت‌وگو نمایند.
بر اساس برخی گزارش‌ها، طالبان در نشست بین‌الافغانی مسکو توافق کرده با نمایندگان حکومت در ترکیب یک هیأت ملی متشکل از رهبران احزاب و چهره‌های سیاسی نیز دیدار و گفت‌وگو نماید، اما ریاست جمهوری افغانستان تاکنون با تشکیل یک هیأت ملی برای مذاکرات مستقیم با طالبان موافقت نکرده است.
در چنین شرایطی، نشست دوم بین‌الافغانی با طالبان که قرار بود پس از دور پنجم گفتوگوهای امریکا و طالبان در دوحه برگزار شود، بنا به دلایلی، چند هفته به تعویق افتاده است.