جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در نشست علنی پارلمان این کشور گفته است که از دولت افغانستان توقع دارند قبل از این‌که ایران ناگزیر به اقدام متقابل شود، به نیازهای به‌حق و قانونی ایران در موضوع حق‌آبه توجه کند.
آقای ظریف تاکید کرده است که موضوع حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند و هریرود دو موضوعی است که سال‌ها مساله‌ی دولت ایران و افغانستان بوده است. او تصریح کرده که ایران ماده‌های قرارداد 1351 را به‌صورت جدی پیگیری کرده و تاکنون 16 بار جلسه ویژه حق‌آبه هیرمند با مقام‌های افغانستان برگزار شده است.
خبرگزاری ایرنا به نقل از ظریف نوشته است که ایران دو یادداشت اعتراضی برای افغانستان در خصوص حق‌آبه هیرمند در ماه‌های اسفند (حوت) سال گذشته‌ی خورشیدی و فروردین (حمل) سال جاری خورشیدی بر اساس توافقات سال ۵۱ ارسال کرده است. این خبرگزاری از آقای ظریف نقل کرده که در این راستا سفیر افغانستان به وزارت امور خارجه ایران دعوت شده و مواضع تهران در این باره به او اعلام شده است.
#ظریف می‌گوید علیرغم دو نامه و حتی احضار سفیر، افغانستان #حق‌آبه ایران از هیرمند را نداده و اکنون فقط یک راه‌حل باقی مانده: اقدام متقابل و سیاسی. https://t.co/slYVbSipv2 pic.twitter.com/rQr0CGOw7f
— Radio Zamaneh (@RadioZamaneh) May 6, 2018
پیگیری مواد معاهده
مقام‌های ایران می‌گویند که وزارت خارجه این کشور درباره حق‌آبه هیرمند «پیگیری‌های ویژه‌ای» داشته و در سفر سال گذشته‌ی وزیر خارجه‌ی این کشور به کابل با محمد اشرف غنی، رییس جمهوری افغانستان، توافق شده است که «کمیته‌های پنج‌گانه‌ای برای وضعیت‌ها و حوزه‌های مختلف تعریف شود و حوزه‌های متنوع در یک بسته دیده شود که یکی از موضوعات اصلی آن حق‌آبه هامون بود.»
گرچه در سال‌های اخیر مقامات ارشد افغانستان بارها اعلام کرده‌اند که حق‌آبه تالاب هامون از آب رودخانه هیرمند را به رسمیت می‌شناسند، اما میزان و نحوه ورود این آب همواره مورد مناقشه بوده است.
احمد عاقبت به‌خیر، عضو کمیساریای آب رودخانه هیرمند افغانستان را متهم کرده که به‌جای رعایت منظم حق‌آبه ایران از آب هیرمند، به‌طور دوره‌ای سیلاب‌های غیرقابل کنترول این کشور را به سمت ایران سرازیر می‌کند که می‌تواند به تاسیسات آب‌رسانی منطقه خسارت نیز وارد کند.
بااین‌حال مقام‌های حکومت افغانستان تاکید دارند که کابل بر اساس معاهده هیرمند، باوجود ساخت سدهای آبی، حاضر است که حق‌آبه ایران را بپردازد و میزان آب که در این قرارداد ذکر شده بدون ضایع شدن به مرزهای ایران برسد.
مقام‌ها در وزارت انرژی و آب افغانستان می‌گویند، « مشکل اینجاست که پیش‌ازاین آب افغانستان بیشتر از میزآن‌که در قرارداد هیرمند ذکر شده، به ایران سرازیر می‌شد.»
این مقام‌ها تاکید می‌کنند که قرارداد آبی هیرمند میان افغانستان و ایران در زمان موسی شفیق نخست‌وزیر ظاهرشاه، میان هردو کشور عقد شده که بر اساس آن از قسمت ورودی بند کجکی در حدود ۸۱۷ میلیون متر مکعب آب در سال به ایران داده شود.
بر اساس معلومات وزارت انرژی و آب افغانستان حدود ۱۴درصد آب هلمند در سال‌های عادی آبی، مربوط به ایران است و در این قرارداد تذکر داده شده که اگر آب هلمند از ۵.۶ میلیارد متر مکعب کمتر باشد، آب کمتری به ایران داده می‌شود و اگر از این حد بیشتر بود، آب بیشتری از آن به ایران اختصاص داده خواهد شد.
تهدید نظامی و استفاده از اهرم فشار
جواد ظریف، وزیر خارجه‌ی ایران در بخشی از اظهارات خود در جلسه‌ی علنی دیروز یک‌شنبه پارلمان ایران تصریح کرده که اگر مذاکرات برای تامین حق‌آبه‌ی دریاچه هامون از رود هیرمند به نتیجه نرسد، می‌توان به اقدام متقابل و «سخت‌گیری در برخی حوزه‌ها در ارتباط با افغانستان» متوسل شد.
از سوی‌هم یکی از اعضای کابینه‌ی حسن روحانی گفته است که «جمهوری اسلامی ایران می‌تواند عمل متقابل انجام دهد، اما باید تمام ملاحظات بین دو کشور و همسایگی را در نظر گرفت؛ به عبارتی می‌توان در تمامی حوزه‌هایی که افغانستان نسبت به کشورمان احتیاج دارد، از اهرم فشار استفاده کرد، اما امیدواریم مسوولان افغانستان نسبت به مساله تامین حق‌آبه اقدام کنند.»
اگرچه تعریف مشخصی از «اهرم فشار» از سوی مقامات ایران ارائه نشده است، اما در گذشته این کشور با اخراج اجباری و دشوار ساختن زندگی مهاجران افغان، به‌طور غیرمستقیم بر افغانستان فشار وارد کرده است.
پیش‌ازاین نیز مقام‌های ارشد نظامی ایران در مورد امکان تنش تهران و کابل بر سرآب، هشدار داده و امریکا را متهم به طراحی و کنترل پروژه‌های مدیریت منابع آب در افغانستان کرده بود.
یحیی رحیم صفوی، مشاور نظامی آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران در یک همایشی در تهران هشدار داده است که « کشور افغانستان در آینده سرمنشأ مناقشات آبی است.» به‌گفته‌ی مقامات ایرانی، سد کمال خان و سلما بر روی رودخانه‌های هیرمند و هریرود سبب ناامنی آبی و بحران محیط زیستی در سیستان و بلوچستان ایران شده است.
مشاور نظامی رهبر ایران گفت است که یکی از دلایل حضور آمریکایی‌ها در افغانستان تاثیرگذاری بر حکومت این کشور جهت اعمال سیاست‌هایی در حوزه آب‌های مشترک بین ایران و افغانستان بوده است.
آغاز تنش زیان‌بار
با آن‌که مقامات افغان همواره تلاش کرده که نگرانی‌های ایران را پاسخ دهد، اما ورود فرماندهان پیشین سپاه پاسداران ایران به مساله آبی دو کشور، نشان از تغییر سیاست جمهوری اسلامی در قبال این موضوع است.
https://twitter.com/SadraMohaqeq/status/993063498329591813
بااین‌حال درصورتی‌که آب از یک مساله فنی و اقتصادی به حوزه امنیتی کشانده شود، به نظر می‌رسد که ایران در پی بحران‌سازی در افغانستان می‌باشد. در این صورت برخی اگاهان معتقدند که سیاست‌های تهران می‌تواند پیامدهای زیان‌باری برای افغانستان داشته باشد. به این جهت، انتظار عمومی بر این است که دولت افغانستان جلوی مداخلات و امنیتی سازی مساله آب بین دو کشور را بگیرد و نگذارد که ایران با ورود سپاه پاسداران به این مساله، چالش‌های امنیتی را در افغانستان دامن بزند.
از سوی‌هم مقام‌های حکومت افغانستان می‌گویند که مذاکرات کمیته آب میان افغانستان و ایران پیشرفت‌های خوبی داشته است.
نصیر احمد نور، سفیر افغانستان در ایران به تازگی اعلام کرده که مذاکرات آبی که با مقام‌های ایران در جریان است، هردو طرف به نتایج قابل‌ملاحظه‌ای دست یافته‌اند.
سفیر افغانستان در تهران تاکید کرده است: «در حال حاضر در اصول توافقاتی صورت گرفته که جزییات آن اعلام خواهد شد و عملی شدن این توافقات به نفع دو کشور بوده و در تقویت روابط اثرگذار خواهد بود.»
سفیر افغانستان در تهران در رابطه با برخی نگرانی‌های کشورهای همسایه به خاطر سدسازی‌ها در افغانستان گفت است مشکل خاصی در این زمینه وجود ندارد و افغانستان به دنبال همکاری در این زمینه می‌باشد.