سرانجام پس از مدت‌ها تنش میان محمد اشرف غنی، رییس جمهور افغانستان و عطا محمد نور، والی قدرتمند ولایت بلخ در شمال افغانستان با منظوری استعفای آقای نور از سوی رییس جمهور غنی وارد مرحله‌ای تازه خود شده است.
دو روز پیش ارگ ریاست جمهوری اعلام کرد که آقای غنی استعفای والی بلخ را که چندی پیش به رییس جمهور داده بود، منظور کرده و به جای او انجنیر محمد داوود را به‌حیث والی بلخ تعیین کرده است.
اداره مستقل ارگان‌های محل افغانستان نیز در خبرنامه‌ای گفته که با درنظرداشت اصل تغییر و تبدیل برای اصلاحات، رهبری این اداره «از خدمات بی‌شائبه استاد عطا محمد نور در عرصه حکومتداری محلی خوب به‌حیث والی بلخ اظهار سپاس می‌نماید.»
خبر استعفای آقای نور در روزهای گذشته درحالی منتشر شد که در چند روز اخیر بحث برکناری یا کناره‌گیری او از ولایت بلخ سرخط خبرها شده بود. گزارش شده بود که رهبران حکومت وحدت ملی هر دو خواهان کناره‌گیری والی بلخ از سمت‌اش می باشند.
روز جمعه، 24 قوس واقف حکیمی، سخنگوی حزب جمعیت اسلامی افغانستان گفته بود که فشارهای ارگ ریاست جمهوری برای استعفای عطا محمد نور از سمت والی بلخ افزایش یافته و این فشارها به‌صورت «تقاضا و خواست‌هایی» مطرح شده است.
در همین روزها بود که یک هیأتی از جانب جمعیت اسلامی به ریاست صلاح‌الدین ربانی، رییس این حزب و وزیر خارجه افغانستان به بلخ رفت تا با آقای نور مذاکره کند. این هیأت تصمیم گرفته بود که از آقای نور حمایت کند و در صورت اعلام استعفا یا برکناری آقای نور، نمایندگان جمعیت از جمله صلاح‌الدین ربانی از سمت خود استعفا دهند.
عطا محمد نور از سال 2004 میلادی به این سو والی ولایت بلخ بود. او در این ولایت رفته رفته فراتر از یک والی، تبدیل به یکی از رهبران سیاسی قدرتمند در افغانستان شد. در کنار این او رییس اجرایی حزب جمعیت اسلامی افغانستان و یکی از احزاب شریک در قدرت این کشور است.
آقای نور در سال‌های اخیر تبدیل به یکی از چهره‌های خبرساز افغانستان بوده که گاه بر علیه حکومت و زمانی به حمایت از حکومت افغانستان سخن گفته است. علاوه بر این او در پانزده سال گذشته در چندین دور انتخابات ریاست جمهوری افغانستان یکی از حامیان جدی کاندیداهای مورد حمایتش بوده است.
از تولد تا ولایت
عطا محمد نور متولد 1343 خورشیدی در شهر مزارشریف ولایت بلخ است. در بهار 1362 خورشیدی به صف جهاد پیوست و در جبهات فرمانده ذبیح‌الله به‌عنوان یک فرمانده از جایگاه بلندی برخوردار شد. پس از پیروزی جهاد افغانستان در مقابل شوروی سابق، او در سال 1371 خورشیدی به‌عنوان رییس سیاسی-نظامی شمال جمعیت اسلامی افغانستان تعیین شد. در سال 1377 خورشیدی او رهبری عمومی امور سیاسی و نظامی شمال و عضویت شورای عالی رهبری دولت اسلامی افغانستان را برعهده گرفت.
پس از سقوط طالبان و روی کار آمدن دولت جدید به رهبری حامد کرزی در افغانستان، عطا محمد نور در سرطان 1383 خورشیدی به‌عنوان والی بلخ مقرر شد و در دو دور ریاست جمهوری حامد کرزی در این سمت باقی ماند.
پس از انتخابات 1393 ریاست جمهوری افغانستان و شروع حاکمیت محمد اشرف غنی، تمامی والیان 34 ولایت، به‌شمول عطا محمد نور توسط فرمان رییس جمهور غنی به‌حیث سرپرست تعیین شدند و آقای نور در مدت بیش از دو و نیم سال به‌حیث سرپرست ولایت بلخ باقی ماند. پس از مدتی اشرف غنی والیان سایر ولایات را تعیین کرد اما تنش میان او و عطا محمد نور باعث شد که آقای نور همچنان سرپرست باقی بماند.
پس از ماه‌ها مذاکره و سفرهای متعدد آقای نور به کابل، سرانجام در ماه قوس سال گذشته محمد اشرف غنی به ولایت بلخ سفر کرد و در ماه حوت سال گذشته حکم ولایت عطا محمد نور را امضا کرد.
عطا محمد نور در 15 سال گذشته چندین برخورد سیاسی و نظامی با رقیبان سیاسی خودش در شمال افغانستان و در عرصه سیاست افغانستان داشته است. علاوه بر این او هم با رییس جمهور پیشین افغانستان، حامد کرزی و هم با رییس جمهور کنونی افغانستان رابطه پرتنش و گاه آشتی‌جویانه داشته است.
برخورد با رقیبان
عطا محمد نور پس از آن‌که در زمان حکومت حامد کرزی والی ولایت بلخ تعیین شد، بر سر نفوذ در شماری از ولایات شمال افغانستان با رقیبان سیاسی خود، از جمله جنرال عبدالرشید دوستم معاون نخست رییس جمهور اشرف غنی وارد رقابت شدید شد.
به روایت کتاب «دولت شبکه‌ای؛ رابطه قدرت و ثروت در افغانستان پس از سال 2001» زمانی که بلخ از چنگ طالبان آزاد شد، عطا محمد نور، جنرال دوستم و محمد محقق ادارات دولتی و عواید ولایت بلخ را بین خود تقسیم کردند و آقای نور با در اختیار گرفتن بخش مهمی از شهر پس از تخلیه آن توسط طالبان، فرماندهی قطعه هفتم، عالی‌ترین موقعیت نظامی شمال افغانستان، را برعهده گرفت. موقعیت برتر آقای نور باعث شد تا او درصدی قابل توجهی از درآمدهای بندر حیرتان را به خود اختصاص بدهد و 50 درصد عوارض گمرکی این بندر را به‌دست بیاورد.
تیمور شاران در این کتاب نوشته است که عطا محمد نور در قدم سوم در آخرین جنگ خشونت‌بار میان او و رقبایش جنرال دوستم و محمد محقق با کسب پیروزی به موقعیت بهتری در شمال دست یافت و سنتی‌ترین رقیباش را تا حدودی در بلخ خلع قدرت کرد.
براساس روایت کتاب دولت شبکه‌ای، آخرین جنگ میان سه فرمانده شمال به تحریک حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان صورت گرفت. کرزی جنرال دوستم را تحریک کرده بود تا بر آقای نور حمله کند اما زمانی که او متوجه شد دوستم پیروز این جنگ نیست، تغییر موضع داد. کرزی با این کار اقتدارش بر آقای نور را از دست داد.
عطا محمد نور در گذشته باری جنرال دوستم را «شخص فاسد» و «جابر» خوانده و گفته بود که عملکرد جنرال دوستم بدتر از دوره رژیم طالبان است. اما چند سال پس از آن آقای نور اعلام کرد که می‌خواهد کدورت‌های گذشته را فراموش کند تا با آقای دوستم تفاهم نیک داشته باشد.
در زمان حاکمیت حامد کرزی، تنش دیگر بین عطا محمد نور و محمد حنیف اتمر، وزیر داخله پیشین افغانستان صورت گرفت. آقای اتمر در سال 2009 میلادی سه رییس پولیس (رییس پولیس ترافیک، رییس تحقیق جرایم و رییس پولیس شاهراه) در بلخ را رسماً برکنار کرد اما آقای نور در مقابل از سه رییس پولیس خواست وظایف شان را ترک نکنند. سرانجام پس از یک ماه تنش آقای نور پیروز شد و هر سه رییس پولیس در وظایف شان باقی ماندند.
عطا محمد نور در این برخوردها پیروز شد و به‌صورت غیررسمی به حامد کرزی پیام داد که او مرد قدرتمند شمال افغانستان است. اما اختلاف میان آقای نور و جنرال دوستم همچنان مانند آتش زیر خاکستر باقی ماند. این اختلافات در جریان انتخابات ریاست جمهوری 1393 به اوج خود رسید؛ انتخاباتی که جنرال دوستم در تکت انتخاباتی اشرف غنی شامل شد و آقای نور از عبدالله عبدالله حمایت کرد.
ماجرای آصف مهمند
ولایت بلخ در زمان حکومت وحدت ملی چندان ساده و آسان هم برای عطا محمد نور نبوده است. هر از گاهی مشکلاتی برای او پیش آمده است. در دو سال گذشته محمد آصف مهمند، عضو شورای ولایتی بلخ عطا محمد نور را متهم به فساد کرد و گفت که او در بلخ «هیچ نوع مخالف سیاسی» را در مزارشریف تحمل نمی‌تواند و کسی که «قدرت بلامنازع» او را به چالش بکشد، مورد پیگرد قرار می‌گیرد.
تا آن زمان ادعاهای آصف مهمند آنچنان مخاطب نداشت اما زمانی که او در سال جاری در میدان هوایی مولانا جلاالدین بلخی از سوی پولیس بازداشت شد، دردسرهای تازه آقای نور نیز شروع شد. آصف مهمند در آن زمان ادعا کرد که از سوی عطا محمد نور مورد لت و کوب قرار گرفته و گوش وی نیز بریده شده است. در پی این ماجرا وزارت داخله افغانستان هیأتی را برای بررسی به بلخ فرستاد.
آقای نور اما در یک واکنش جدی در فیسبوک ساعاتی پس از بازداشت آقای مهمند در یادداشت کوتاه مشاور امنیت ملی افغانستان، محمد حنیف اتمر و رییس عمومی امنیت ملی این کشور، معصوم استانکزی را متهم به دست داشتن در ناامنی ولایت بلخ کرد.
برخورد با حامد کرزی
در جریان حکومت چهارده ساله حامد کرزی، رابطه عطا محمد نور به‌عنوان والی بلخ و حامد کرزی به‌عنوان رییس جمهور افغانستان همراه با فراز و فرود بوده است. به باور بسیاری‌ها دولت حامد کرزی، رییس جمهور سابق افغانستان به کمک امریکا توانست شماری از قدرتمندان محلی، از جمله اسماعیل خان، دوستم، پادشاه خان زدران و گل‌آغا شیرزی را از جزیره‌های قدرت شان بیرون کرده به کابل بکشاند اما در مورد عطا محمد نور دولت آقای کرزی نتوانست موفق باشد.
پس از آن‌که عطا محمد نور در انتخابات 2009 میلادی از عبدالله عبدالله حمایت کرد، روابط او با حامد کرزی نیز دچار مشکل شد. اما سرانجام با پا درمیانی مارشال فهیم، معاون فقید حامد کرزی آقای نور در سال 2010 به کابل آمد و با آقای کرزی آشتی کرد.
آقای نور در ماه دلو 1391 گفت که «حامد کرزی یک سیاست‌مدار بود و فهمید که من به دردش می‌خورم از من خواست که یک دوره دیگر هم خدمت ایفا کنم چنانچه که به‌حیث والی باقی ماندم بنابر در خواست و نظر رییس جمهور. پس معلوم است که ما تاهنوز هم روابط خوب داریم.»
حمایت از عبدالله
عطا محمد نور علاوه بر این‌که یکی از رهبران سیاسی قدرتمند است، یکی از افراد ثروتمند افغانستان نیز می‌باشد. در کنار این او توانسته با توجه به اهمیت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ولایت بلخ برای خودش در این ولایت پایگاه بزرگی بسازد و حمایت مردمی گسترده را جلب کند.
پس از آن‌که بحران انتخابات 1393 ریاست جمهوری افغانستان رقم خورد، آقای نور بار دیگر تبدیل به یکی از طرف‌های مهم نزاع بر سر نتایج انتخابات شد. او که حامی جدی عبدالله عبدالله بود، پس از تشکیل حکومت وحدت ملی به رهبری محمد اشرف غنی بارها از تطبیق نشدن کامل موافقت‌نامه تشکیل حکومت وحدت ملی انتقاد کرد.
سال گذشته او اعلام کرد که عبدالله عبدالله انتظارات جمعیت اسلامی افغانستان را برآورده نتوانسته است از همین رو شخصاً وارد عمل شده تا حق خود و متحدانش را از ارگ بگیرد. او در این رابطه بارها از عبدالله عبدالله انتقاد کرد و متحدان سیاسی‌اش نیز معذرت خواست که به حق شان نرسیده‌اند.
او در مراسم سومین سالیاد درگذشت مارشال فهیم خطاب به عبدالله گفت: «تو نمی‌توانی آن‌چه را که ملت می‌خواهد، مسئولیت آن‌را به شانه‌های خود حمل کنی و این توانایی در تو دیده نمی‌شود. وقتی با حمایت میلیونی ما نمی‌توانی کاری انجام بدهی، ما با شما وداع می‌کنیم.»
اما آقای عبدالله در آن زمان تاکید کرد که اتهام‌های آقای نور را نادیده می‌گیرد زیرا در گذشته آقای نور حرف‌های خوب درباره وی زده است.
مذاکره با ارگ
سال گذشته عطا محمد نور چندین بار از بلخ به کابل آمد و با محمد اشرف غنی، رییس جمهور افغانستان به نمایندگی از جمعیت اسلامی افغانستان و شریک قدرت اشرف غنی وارد گفت‌وگو شد. او که تا آن‌زمان روابط پرتنشی با آقای غنی داشت، در مقاله‌ای نوشت که «شرایط افغانستان به نزدیکی سیاسی نیاز دارد.»
او گفته بود که هدف از مذاکره با رییس جمهور غنی یافتن راه‌حل مناسب، هماهنگی برای آوردن اصلاحات و کاهش مشکلات مردم و سهم‌گیری فعالانه جمعیت اسلامی در تصمیم‌های کشوری و مسایل مرتبط به حال و آینده مردم خواند و از پیشرفت مذاکرات ابراز رضایت کرد.
هرچند در آن زمان مذاکرات او با رسیدن به نتایج مطلوب توأم با خوش‌بینی بود اما دیری نگذشت که روابط آقای نور با ارگ بار دیگر به تیرگی گرایید. حمله بر هواداران جنبش رستاخیز تغییر و سپس وقوع چندین حمله انتحاری در مراسم تشیع جنازه پسر معاون مجلس سنای افغانستان که در آن رهبران ارشد جمعیت اسلامی نیز حضور داشتند، تنش میان ارگ و جمعیت را تشدید کرد.
او در پی گلوله‌باری پولیس بر معترضان جنبش رستاخیز تغییر در کابل در پیامی از تحریم مذاکره با ارگ خبر داد و گفت: «امروز رهبری جمعیت، مذاکره با ارگ را تحریم کردند به‌خاطر این که با معترضان همدردی شود.»
ائتلاف علیه ارگ
پس از آن‌که معاون نخست اشرف غنی و محمد محقق معاون دوم رییس اجرایی افغانستان نیز در صف منتقدان سیاست‌های اشرف غنی پیوستند مثلث قدرت شمال این کشور تبدیل به یکی از ائتلاف‌های منتقد حکومت وحدت ملی شدند.
عطا محمد نور والی بلخ، جنرال دوستم معاون نخست رییس جمهور غنی و محمد محقق معاون دوم رییس اجرایی در سفری به ترکیه «ائتلاف نجات برای افغانستان» را ایجاد کردند و گفتند که هدف آنان سقوط نظام نه بلکه «جلوگیری از فروپاشی نظام و هرج و مرج سیاسی» است.
عطا محمد نور در ماه اسد سال جاری در نخستین گردهم‌آیی هواداران ائتلاف نجات برای افغانستان در مزار شریف هشدار داد که «این ائتلاف به‌زودی در کابل موجودیت خود را اعلام خواهد کرد و پاهای کج این حکومت مستبد را راست می‌کند.»
علاوه بر این او در سال جاری یک بار دیگر به ارگ هشدار داد و گفت که می‌تواند مشروعیت ارگ‌نشینان را زیر سوال ببرد و با پشتوانه مردمی، اگر مجبور شود کاری می‌کند که «آنان خواب آرام نداشته باشند.»
آقای نور که در گذشته با جنرال دوستم مشکل داشت، در این ائتلاف همدست او شد و در دفاع از دوستم، خواستار برگشت بدون قید و شرط او از ترکیه به افغانستان گردید. او در پیامی از دوستم حمایت کرد و گفت که جنرال دوستم و متحدانش تنها نیستند و دیگر کسی نمی‌تواند برای آنان به‌صورت جداگانه دسیسه‌سازی کند.
پس از آن‌که در اوایل ماه جاری خورشیدی شماری از رهبران سیاسی افغانستان در اعتراض به سیاست‌های حکومت وحدت ملی در قندهار گردهم‌آمدند، آقای نور اعلام کرد که حکومت مرکزی مانع پرواز او از مزار شریف به سوی قندهار شده است. او که نتوانست خود را به نشست قندهار برساند، اعلام کرد: «رهبری حکومت ما را اجازه رفتن به قندهار نداده‌اند و این خود یک حرکت خلاف قانون، غیر قانونی، غیر اخلاقی و غیر انسانی است.»
واکنش به تصمیم ارگ
پس از آن‌که تنش‌ها میان ارگ و جمعیت اسلامی بالا گرفت، ریاست جمهوری افغانستان از منظوری استعفای آقای نور خبر داد و گفت که او چندی پیش استعفانامه‌اش را به آقای غنی داده بود. در پی این تصمیم اشرف غنی، والی بلخ اعلام کرد که استعفایش از سمت ولایت بلخ مشروط بوده و پذیرش آن از سوی رییس جمهور غیرقانونی است.
او گفت که چند ماه پیش به نمایندگی از حزبش با ارگ وارد مذاکره شده و ورق استعفایش را به منظوری رییس جمهور سپرده بود که در صورت برآورده شدن خواسته‌هایش، بتواند قبول کند اما اکنون که تنها بخشی از خواسته‌های او برآورده شده، استعفایش منتفی است و او آن را قبول ندارد.
واکنش جمعیت اسلامی
پس از آن‌که ارگ خبر استعفای رییس اجراییه حزب جمعیت اسلامی افغانستان را منتشر کرد، جمعیت اسلامی افغانستان با نشر اعلامیه‌ای این تصمیم ارگ را «یک اقدام عجولانه، غیرمسئولانه، مخالف ثبات و امنیت افغانستان و منافی اصول موافقت‌نامه حکومت وحدت» ملی خوانده آن‌را محکوم کرد.
جمعیت اسلامی افغانستان امروز، 29 قوس، موضع رسمی خود را در قبال تصمیم رییس جمهور غنی در مورد والی بلخ اعلام کرد و گفت که این حزب «برای حل بحران ناشی از تقلب‌های گسترده در انتخابات و درگ وضعیت حساس کشور» تن به ایجاد حکومت وحدت ملی داد اما طرف مقابل به تعهدات موافقت‌نامه پابندی ندارد و در راستای «هرچه بیشتر به انحصار درآوردن قدرت» گام برداشته است.
در اعلامیه رسمی این حزب آمده است که بر اثر کفایت عطا محمد نور بلخ از امنیت و ثبات و آبادانی برخودار است و هرگونه تصمیم یک‌جانبه و بدون توافق طرف دیگر حکومت وحدت ملی درباره آقای نور باعث برهم خوردن ترکیب و اصل مشارکت شده و مشروعیت حکومت را از بین می‌برد. این حزب در واکنش تند خواستار تجدید نظر اشرف غنی در مورد تصمیم اخیرش شده و گفته که ارگ از حضور جامعه جهانی در افغانستان سوءاستفاده کرده و اقدام در مورد عطا محمد نور یک اقدام «انحصار طلبانه است.»
در اعلامیه این حزب آمده است: «جمعیت اسلامی اقدام منافی موافقت‌نامه حکومت وحدت ملی از سوی ریاست جمهوری در مورد والی بلخ را رد نموده و خود را ملزم می‌داند تا با استفاده از هر گزینه‌ی از حق مسلم و مشروع مردم افغانستان دفاع نماید.»
با تمام این فراز و فرودها در رابطه ارگ ریاست جمهوری و مرد قدرتمند شمال، وضعیت موجود در نوعی از بن بست قرار گرفته است. اما بسیاری ها انتظار دارند که بن بست سیاسی موجود و جدال بر سر قدرت از سوی اشرف غنی و عطامحمد نور به صورت مسالت پایان یابد؛ امری که دست کم در روزهای آینده نمی توان انتظار آن را داشت.