نهادهای حامی رسانه‌ها و خبرنگاران افغانستان نسبت به وضعیت خبرنگاران و آزادی بیان در این کشور ابراز نگرانی کرده و نحوه برخورد رییس جمهور افغانستان با خبرنگاران در کنفرانس خبری روز گذشته در ارگ ریاست جمهوری را “غیر قابل قبول و به شدت نگران‌کننده” دانسته اند.
اجازه‌ندادن رییس جمهور به طرح سوالات خبرنگاران برخی رسانه‌ها به دلیل این که خارج از موضوع کنفرانس عنوان شده، اعتراض‌های گسترده‌ای را از سوی جامعه‌ی خبرنگاری افغانستان در پی داشته است.
بلافاصله بعد از پایان این کنفرانس خبری که پس از سفر رییس جمهور افغانستان به کشورهای استرالیا، اندونزیا و سنگاپور دایر شده بود، در شبکه های اجتماعی از این اقدام محمد اشرف غنی به عنوان “سانسور” یاد شد و بازتاب فراوانی داشت.
If Ghani can’t take hard questions & impose censorship, no complaints from strongmen who threaten us for objective reporting.
— Lotfullah Najafizada (@LNajafizada) April 9, 2017
اولین اعتراض ها از سوی برخی از مسولان رسانه ای این کشور آغاز شد.
در جریان همین کنفرانس بود که برخورد دوگانه محمد اشرف غنی با خبرنگاران رسانه های داخلی و خارجی مورد انتقادات شدید در تویتر قرار گرفت و بسیاری از خبرنگاران افغان که حتی در رسانه های داخلی این کشور فعال نیستند، نسبت به این رویه موضع گیری تندی داشته اند.
But, on the contrary, the Afghan President does not hesitate to answer Aljazeera, in spite of being "out of agenda". #Doublestandard
— Harun Najafizada (@HNajafizada) April 9, 2017
همزمان با این، شب گذشته نیز یکی از سخنگویان رییس جمهور افغانستان با ایجاد سوء تفاهم و اتهام این که برخی از نهادهای رسانه ای کارت خبرنگاری برای افراد عادی نیز توزیع کرده اند، موج دومی را برای رییس جمهور افغانستان خلق کرد و باعث شد فضای رسانه های اجتماعی این کشور دست کم گفتمان سانسور را به صورت گسترده بازتاب دهند؛ امری که در شرایط شکننده آقای اشرف غنی می تواند پیامدهای جدی تری را در ایجاد شکاف میان جامعه خبرنگاری و ریاست جمهوری به میان آورد.
شاه حسین مرتضوی معاون سخنگوی رییس جمهور افغانستان در گفتگو با آریانا نیوز گفت که “کار شمار زیادی از رسانه های ما غیر مسلکی است. وقتی یک نهاد خبرنگاری 7 هزار کارت توزیع کرده است، کسی که کچالو هم می فروشد کارت خبرنگاری دارد. این باید بازنگری شود.”
حاشیه های سخنان این سخنگوی رییس جمهور افغانستان در طول روز بعد نیز در فضای رسانه های مجازی شدت یافته و حتی آقای مرتضوی مجبور شد تا متن های متوالی را در توضیح سخنان خود و پاسخی به برخی از کابران فیس بوکی نیز بنویسد.
اما این واکنش ها به فضای مجازی افغانستان محدود نشده است. همزمان با این، نهادهای مختلف حامی رسانه ها در افغانستان نیز به شدت واکنش نشان داده و اقدامات از این دست رییس جمهور افغانستان و معاون سخنگوی او را نگران کننده خوانده اند.
واکنش ها
مرکز خبرنگاران افغانستان با صدور اعلامیه ای، نحوه ی برخورد رئیس جمهور با خبرنگاران رسانه های داخلی را “توهین آمیز، غیر قابل قبول و به شدت نگران کننده” دانسته و از او خواسته است “به قانون حق دسترسی به اطلاعات که خودش آن را توشیح کرده، احترام بگذارد و حق آزادی بیان را محدود نکند.”
همزمان با این، کمیته مصوونیت خبرنگاران افغانستان نیز در اعلامیه ای، به کلمات استفاده شده توسط معاون سخن گوی ریاست جمهوری اعتراض کرده است. این کمیته با ذکر این که کلمات به کار برده شده موجب “جریحه دار شدن احساسات خبرنگاران و جامعه خبرنگاری” شده است، از او خواسته که از رسانه های این کشور معذرت خواهی نموده و از به کار بردن چنین کلماتی در آینده خودداری نماید.
کمیته مصوونیت خبرنگاران از نحوه ی برخورد رییس جمهور و سخنگوی او در برابر خبرنگاران، ابراز تاسف نموده است.
https://www.instagram.com/p/BSsDZKUDScd/?taken-by=tolonewsofficial
اگر چه شاه حسین مرتضوی آنچه را که در شبکه های اجتماعی از سوی کاربران منتشر شده است را بخش ناقصی از گفته هایش دانسته و می گوید که در مورد آنچه که او مطرح کرده “اصل امانت داری” رعایت نشده است.
دو تصویر متفاوت
اعتراض های گسترده خبرنگاران و نهادهای حامی رسانه ها از وضعیت خبرنگاران و دسترسی به اطلاعات در حالی بار دیگر شدت یافته است که رهبران حکومت وحدت ملی همواره از آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات، به عنوان یکی از برنامه ها و اولویت های خویش یاد کرده اند. اما به باور برخی کارشناسان، میان حرف تا عمل این مقامات در برخی موارد هم خوانی لازم وجود ندارد.
اشرف غنی رییس جمهور افغانستان، دو سال قبل گفته بود که آزادی بیان قابل معامله نیست و حمله به خبرنگاران را “حمله به قانون اساسی“ و سایر ارزش های این کشور دانسته بود. از دیگر اقداماتی که در حکومت وحدت ملی صورت گرفته است توشیح قانون حق دسترسی به اطلاعات و انتخاب سفیر آزادی بیان به منظور حمایت از رسانه ها و آسان سازی دسترسی به اطلاعات برای شهروندان و بخصوص خبرنگاران این کشور بود.
اما در مقابل در مواردی نیز دیده شده است که مقامات حکومت افغانستان از جمله شخص رییس جمهور در گفته های شان موجب ناراحتی و اعتراض رسانه ها نسبت به آنچه که اهانت می دانند شده است.
آقای غنی در پاییز سال گذشته در دیدار با نیروهای امنیتی این کشور گفته بود که ” تلویزیون ها را یک طرف بگذارید، از آنها باد بیرون می آید.” نهادهای خبرنگاری در آن زمان نیز نسبت به گفته های رییس جمهور اعتراض کرده و خواهان عذرخواهی او شده بودند.
مجیب خلوتگر رییس عمومی دفتر نی – نهاد حمایت از رسانه های آزاد افغانستان- در مورد وضعیت رسانه ها در این کشور به خبرنامه می گوید که دو تصویر متفاوت در مورد آزادی بیان، وضعیت رسانه ها و خبرنگاران در این کشور وجود دارد.
به باور او از یک سو فعالیت رسانه ها گسترش یافته و خبرنگاران در زمینه اطلاع رسانی به شهروندان، بهتر و بیشتر از قبل کار می کنند، اما در سوی دیگر که مربوط به همکاری حکومت با رسانه هاست “وضعیت بدتر شده و حکومت وحدت ملی، دسترسی به اطلاعات را نسبت به حکومت قبلی محدودتر ساخته است.”
آقای خلوتگر معتقد است “رهبران حکومت وحدت ملی و به ویژه رییس جمهور، نشان داده اند که به آزادی بیان باور ندارند و برای آزادی رسانه ها نیز ارزش قایل نیستند.”
آسیب بزرگ
کار رسانه ها و خبرنگاری در افغانستان که یکی از مرگ بارترین کشورها برای خبرنگاران است، با دشواری های زیادی روبروست. در همین سال گذشته میلادی، 10 خبرنگار در این کشور کشته شدند و سال 2016 به عنوان خشونت بارترین سال برای خبرنگاران این کشور نام گرفت. این خبرنگاران از سوی طالبان کشته شدند.
اما این تنها بخشی از خطرهای کار خبرنگاری در افغانستان است. علاوه بر جنگ و ناامنی، نداشتن مصونیت شغلی، مشکلات مالی رسانه ها، خشونت علیه خبرنگاران از سوی مقامات حکومتی و محدودیت های موجود برای دسترسی به اطلاعات از دیگر چالش های موجود بر سر راه خبرنگاران و رسانه های افغانستان است.
نجیب شریفی رییس کمیته مصوونیت خبرنگاران افغانستان یکی از مشکلات جدی در مسیر رسانه ها را موانعی می داند که از سوی مقامات حکومتی در مورد دسترسی خبرنگاران به اطلاعات ایجاد می شود.
او می گوید با توجه به این که قانون دسترسی به اطلاعات از سوی رییس جمهور توشیح شده است اما تاکنون به درستی عملی نشده است.
رییس کمیته مصوونیت خبرنگاران به خبرنامه می گوید که ایجاد محدودیت در دسترسی خبرنگاران به اطلاعات و ممانعت رییس جمهور از مطرح شدن سوالات خبرنگاران، در نهایت چهره حکومت را در نزد رسانه ها و مردم مخدوش خواهد کرد.
آقای شریفی می افزاید که رسانه ها، چشم و گوش مردم بوده و در صورتی که با آنها برخورد درستی صورت نگیرد، برای حکومت زیان بار است و به جای مطرح شدن دستاوردهای حکومت، انتقادها را افزایش داده و در نهایت به تضعیف آن در جامعه می انجامد.
ابزار آگاهی و اصلاح
از سوی دیگر برخی کارشناسان و فعالان حمایت از رسانه های افغانستان معتقدند که حکومت می تواند با همکاری و ایجاد رابطه سالم با رسانه ها و خبرنگاران، کار اطلاع رسانی را با توجه به چالش هایی که در این کشور وجود دارد، برای رسانه ها بیشتر از قبل آسان نماید؛ روندی که در نهایت به سود حکومت و مردم افغانستان خواهد بود.
صدیق الله توحیدی رییس دیده بان رسانه ها در دفتر نی به خبرنامه می گوید که همکاری حکومت و رسانه ها در امر اطلاع رسانی می تواند به افزایش آگاهی در جامعه و اصلاح نواقص موجود در کارهای صورت گرفته بیانجامد.
به باور آقای توحیدی همکاری نزدیک و بدون اعمال فشار حکومت با رسانه ها، از یک سو موجب بیان کارکردهای حکومت به مردم می شود و از سوی دیگر رسانه های می توانند در نقش منتقد، مقامات حکومت را متوجه ضعف در کارکردهای شان ساخته و به اصلاح آن سرعت بخشند.
رییس دیده بان رسانه ها نیز روند دسترسی به اطلاعات را با محدودیت هایی همراه می داند و می افزاید که حکومت افغانستان باید با در نظر داشت قوانین این کشور، برای انتشار دقیق و موثق رویدادهای مختلف داخلی همکاری نزدیک داشته باشد.
این کارشناسان مسایل رسانه ای در افغانستان، احترام به آزادی بیان و رسانه ها از سوی مقامات بلندپایه حکومتی را موجب باورمندی مردم به برنامه ها و کارکردهای حکومت می دانند و بر ضرورت ایجاد چنین رابطه ای تاکید دارند.
مسیر بدون بازگشت
با این که از افغانستان به عنوان یکی از خطرناک ترین کشورها برای کار رسانه ای یاد شده و فعالیت خبرنگاران در این کشور با چالش های فراوانی روبروست اما، باور عمومی بر این است که با وجود این موانع و سختی ها، فعالیت رسانه های این کشور برای نهادینه ساختن آزادی بیان هرگز به صورت کامل متوقف نخواهد شد.
سیف الدین سیحون استاد دانشگاه کابل با ذکر این موضوع به خبرنامه می گوید که حکومت افغانستان زمانی خود را در برابر مردم و رسانه ها پاسخ گو خواهد دانست که آزادی بیان، حضور رسانه ها، جامعه مدنی و احزاب در جامعه نهادینه شده باشد.
این استاد دانشگاه می گوید که رسانه های افغانستان در مقایسه با احزاب و نهادهای جامعه مدنی، از تاثیر گذاری بالایی در نهادینه ساختن ارزش های دموکراتیک و وادار ساختن مقامات حکومتی به پاسخ گویی برخوردارند و عمده ترین بار جامعه برای نهادینه ساختن ارزش های دموکراتیک را به دوش می کشند.
آقای سیحون با اشاره به بی تفاوتی های صورت گرفته از سوی مقامات حکومتی به نقش رسانه ها می گوید که “رسانه ها و آزادی بیان در افغانستان در مسیری بدون بازگشت قرار گرفته اند و هیچ نهاد و دستگاهی نمی تواند آن را مهار نماید. اگرچه مشکلات موجود باعث کندی حرکت خواهد شد، اما این به معنای متوقف شدن حرکت رسانه ها و نهادینه شدن آزادی بیان در جامعه افغانستان نخواهد بود.”