باراک اوباما پس از دو دور ریاست جمهوری، حالا جایش را به دونالد ترامپ رییس جمهور جدید آمریکا می‌دهد. او که مدت 8 سال در کشور قدرت‌مند آمریکا، به عنوان رییس جمهور فعالیت کرد، پیوند نزدیکی با کشورهای مختلف جهان از جمله افغانستان، پاکستان و هند داشت.
روابط آمریکا در زمان ریاست جمهوری او با این سه کشور دچار فراز و نشیب‌هایی بود که این گزارش، خبرنامه به مناسبت پایان ریاست جمهوری اوباما، آن‌را بررسی کرده و در مورد چگونگی رابطه این کشورها در زمان او پرداخته است.
آمریکا و افغانستان
روابط آمریکا و افغانستان در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما دارای فراز و نشیبهای زیادی بوده است. دو دوره ریاست جمهوری اوباما در آمریکا، هم‌زمان بوده است با دوران زمام داری دو رییس جمهور در افغانستان، حامد کرزی رییس جمهور پیشین و اشرف غنی رییس جمهور فعلی افغانستان.
روابط دو کشور در دوره زمام‌داری کرزی، دوره‌ای پر ماجرا و پر تنش بود. با این حال پس از روی کار آمدن حکومت وحدت ملی، روابطی نزدیک و دوستانه بر فضای سیاسی دو کشور حاکم شده است.
روابط اوباما و کرزی
دوران ریاست جمهوری آقای کرزی، دو روی‌کرد متفاوت با آمریکا را در پی داشت. روابط افغانستان و امریکا با رسیدن اوباما به قدرت، نشاندهنده توجه اوباما به افغانستان بود.
اوباما در سال 1389 خورشیدی از تغییر استراتژی این کشور در افغانستان خبر داد. او از ارسال 30 هزار نیروی نظامی دیگر آمریکایی به افغانستان، برای غلبه بر چالش‌های امنیتی و گروه‌های تروریستی خبر داد. با این حال او در این استراتژی بر خروج تدریجی این نیروها نیز، تاکید کرد و زمان آن را هم مشخص کرد.
علاوه بر این آقای اوباما، بر ادامه‌ی حمایت آمریکا از نیروهای امنیتی افغان تاکید کرد و گفت که کشورش برای تقویت و تجهیر نیروهای امنیتی افغانستان متعهد است تا این نیروها بتوانند مسوولیت تامین کشورشان را بر عهده بگیرند.
استراتژی جدید اوباما برای افغانستان نشاندهنده تداوم اهمیت افغانستان برای آمریکا بود. اما با این حال، روابط دو رییس جمهور روزهای پر تنش و سردی را نیز در پی داشت.
دوران پرتنش در روابط اوباما و کرزی
چهره‌ی دیگر روابط دو رییس جمهور، روابطی پر از تنش بود. کرزی و اوباما در دوره دوم حکومت‌داری کرزی، به دلایل مختلفی به سردی گرایید. بمباران هوایی، تلفات غیرنظامیان، گشایش دفتر طالبان در قطر و آزادی زندانیان بگرام و امضای پیمان امنیتی میان دو کشور، از مهم ترین مواردی بودند که موجب بروز تنش میان دو رییس جمهور گردید.
روابط سرد و پر تنش دو کشور تا آنجا پیش رفت که زلمی خلیلزاد سفیر سابق آمریکا در افغانستان، آن را قرار گرفتن دو رییس جمهور بر لبه بحران عنوان کرد.
بمباران هوایی و تلفات غیرنظامیان
یکی از مواردی که موجب تیرگی روابط افغانستان و آمریکا در زمان ریاست جمهوری اوباما شد، مساله بمباران هوایی نیروهای خارجی و هم چنین تلفات غیرنظامیان افغان بود. در برخی موارد بر اثر بمباران هوایی نیروهای خارجی در افغانستان، غیر نظامیان قربانی می‌شدند و این موضوع، بارها اعتراض‌های تند مردم افغانستان و رییس جمهور کرزی را در پی داشت.
آقای کرزی بارها خواهان توقف عملیات هوایی نیروهای خارجی شده بود. چرا که معتقد بود ادامه یافتن این روند، جنگ علیه تروریسم را از مسیر اصلی آن منحرف کرده و موقعیت حکومت افغانستان را با خطر مواجه می‌سازد.
بمباران هوایی و تلفات غیر نظامیان سبب شد، که رییس جمهور کرزی به برخی از ولایت‌ها در غرب و شرق افغانستان سفر کرده و از مردم دلجویی کنند. گاهی این دلجویی های آقای کرزی با گریه هم‌راه بود.
گشایش دفتر طالبان در قطر
به منظور پیش‌برد گفتگوهای صلح حکومت افغانستان با طالبان در سال 1392 خورشیدی، با هم‌آهنگی قبلی میان آمریکا و افغانستان، دفتری برای طالبان در قطر ایجاد گردید. دولت افغانستان با ایجاد این دفتر، تنها به منظور پیش برد گفتگوها و مذاکرات صلح، موافقت کرده بود. با این حال، دفتر طالبان با حضور نمایندگان این گروه و با بیرق و لوحه ” امارت اسلامی” در قطر افتتاح شد. اتفاقی که واکنش تند مقامات افغانستان را در پی داشت. حامد کرزی به نحوه‌ی گشایش این دفتر اعتراض کرد و گفت که گشایش این دفتر برخلاف توافقات و تضمین‌های داده شده از سوی اوباما صورت گرفته است.
حامد کرزی با ارسال نامه‌ای به باراک اوباما رییس جمهور آمریکا، در این مورد نوشته بود “صلح مهم‌ترین اولویت مردم و دولت افغانستان است. ما برای رسیدن به صلح از ایجاد دفتر قطر استقبال کردیم ولی نه به این قیمت که تمامیت، سالمیت، وحدت ملی و دست آوردهای بیش از یک دهه‌ی اخیر کشور مان، با خطر مواجه گردد. پروسه‌ی صلح باید تحت رهبری افغان‌ها باشد.”
حکومت افغانستان افتتاح این دفتر را، گامی برای ایجاد یک دفتر نمایندگی رسمی برای طالبان دانسته بود. پس از خشم کابل، این دفتر به صورت موقت بسته شد.
زندان بگرام و آزادی زندانیان طالب
سپردن مسوولیت زندان بگرام به افغانستان و هم چنین آزاد سازی زندانیان طالب از این زندان توسط حکومت افغانستان، یکی از مواردی بود که سبب تیرگی روابط دو کشور شد. حکومت افغانستان پس از این که مسوولیت این زندان را در ماه حمل 1392، از نیروهای آمریکایی به دست گرفت، اقدام به آزاد سازی زندانیان طالب نمود.
این اقدام حکومت کرزی، خشم مقامات آمریکایی را بر انگیخت. آنها نسبت به آزادی برخی زندانیان طالب از زندان بگرام اعتراض کرده و آنها را ” زندانیان خطرناک و تهدید واقعی امنیتی علیه آمریکا” دانستند.
اما حکومت افغانستان بدون اعتنا به نگرانی‌های شریک قدرت‌مندش، به آزادسازی زندانیان طالب از بگرام ادامه داد. این اقدام آقای کرزی، روابط دو کشور را سردتر از گذشته ساخت.
جنجال بر سر امضای پیمان امنیتی
امضای پیمان امنیتی میان دو کشور نیز یکی از موارد جنجال برانگیز در دوران کرزی و اوباما بود. آقای کرزی امضای این پیمان را به لویه جرگه واگذار کرد. برای همین، در ماه عقرب سال 1392 خورشیدی، لویه جرگه را برگزار کرد تا در این مورد تصمیم گیری شود. لویه جرگه پس از چند روز بحث و گفتگو، پیمان امنیتی را تایید کرد و گفت که در مدت یک ماه این پیمان باید امضا شود. اما کرزی باز هم از امضای آن خودداری کرد و امضای پیمان را منوط به شرایط دیگری نمود از جمله تامین صلح در افغانستان. آقای کرزی گفت که این پیمان بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری امضا خواهد شد نه فوری.
پس از خود داری حامد کرزی از امضای توافق نامه امنیتی با آمریکا، روابط دو کشور سردتر از گذشته شد. اوباما در سفری به افغانستان مستقیما به میدان هوایی بگرام رفت و ملاقاتی بین دو رییس جمهور صورت نگرفت. اگر چه ارگ ریاست جمهوری با صدور اعلامیه‌ای گفته بود که اوباما خواهان ملاقات با رییس جمهور کرزی در میدان هوایی بگرام است. درخواستی که با مخالفت افغانستان مواجه شده و این‌گونه پاسخ داده شده بود که ” آقای کرزی می‌خواهد با اوباما در ارگ ریاست جمهوری ملاقات کند، نه در میدان هوایی بگرام.”
اوباما و حکومت وحدت ملی
پس از پایان ریاست جمهوری کرزی و روی کار آمدن حکومت وحدت ملی در افغانستان، روابط میان آمریکا و افغانستان نسبت به گذشته بسیار نزدیک تر و بهتر شد. در شکل گیری حکومت وحدت ملی پس از بن بست بوجود آمده در نتیجه انتخابات ریاست جمهوری، نقش اساسی را نیز حکومت اوباما داشت.
حکومت وحدت ملی بلافاصله پس از تشکیل، پیمان امنیتی با آمریکا را امضا کرد. امضای این پیمان نویددهنده روابط خوب میان دو کشور بود.
آقای اوباما ماه اول حکومت وحدت ملی را “پر دستاورد” عنوان کرد و بار دیگر تعهدش مبنی بر حمایت از حکومت محمد اشرف غنی به عنوان رییس جمهور و داکتر عبدالله به عنوان رییس اجرایی را تکرار کرد.
در پی درخواست رییس جمهور اشرف غنی از اوباما مبنی بر تجدید نظر در خروج سریع نیروهای آمریکایی از افغانستان، آمریکا به این درخواست رییس جمهور افغانستان پاسخ مثبت داد و اعلام کرد که در مورد خروج سریع نیروهایش از افغانستان، با توجه به نگرانی‌های امنیتی، بازنگری خواهد کرد.
مقامات دو کشور سعی کرده اند که روابط دو کشور نزدیک تر و بهتر از گذشته باشد. برای همین روسای جمهور دو کشور همواره بر ضرورت همکاری و روابط نزدیک افغانستان و امریکا تاکید کرده اند.
شب گذشته نیز رهبران حکومت وحدت ملی در تماس تلفنی با آقای اوباما، از توجه و کمک‌های او در طول 8 سال ریاست جمهوری، به مردم افغانستان تشکر کرده اند. رییس جمهور اشرف غنی در این تماس تلفنی با اوباما، از نقش کلیدی او در امر مبارزه با تروریزم و حمایت از نیروهای امنیتی افغانستان، قدردانی کرده است.
آقای غنی گفته است که نقش باراک اوباما در ایجاد روابط استراتژیک میان افغانستان و آمریکا، برای هر دو کشور روابط بنیادینی را برقرار کرده است که برای مدت‌های طولانی، محکم و استوار خواهد ماند.
روابط آمریکا و پاکستان
پاکستان یکی از متحدین اصلی امریکا در منطقه بوده است. حتا این دو کشور متحدین استراتیژیک گفته می شوند. سالهاست که روابط خیلی نزدیک و مورد اعتماد میان این دو کشور حاکم است. اما رویا روی امریکا با تروریزم، در مورادی در سالهای اخیر، روی این رابطه دیرینه و عمیق نیز تاثیر منفی داشته است.
روابط دو کشور پاکستان و امریکا در دوران بارک اوباما، پس از کشته شدن اسامه بن لادن در خاک پاکستان دچار تنش شدید گردید. کشته شدن رهبر القاعده در خاک پاکستان، تردیدها و سوال‌های جدی تری را نسبت به نقش این کشور در منطقه و رابطه‌اش با گروه های تروریستی در پی داشت. گروه های که امریکا یکی از بزرگ ترین قربانی‌های آن در یازدهم ستامبر بود.
مقامات آمریکایی از رهبران پاکستانی انتقاد کردند که چگونه از وجود رهبر القاعده در کشورشان بی خبر بوده اند، در حالی که او سال‌ها در نزدیکی اسلام آباد حضور داشته است. در مقابل، فضای داخلی پاکستان نیز فضایی ضد آمریکایی شد. آنها نیروهای آمریکایی را متهم به نقض حاکمیت ارضی پاکستان نمودند.
پس از خبر کشته شدن رهبر القاعده در پاکستان بود که فضای منفی در داخل آمریکا نیز بر علیه پاکستان شکل گرفت. سناتوران آمریکایی به دلیل رابطه پاکستان با گروه‌های ترویستی، خواهان قطع کمک‌های مالی آمریکا به این کشور شدند. زلمی خلیل زاد سفیر سابق آمریکا در افغانستان نیز گفته بود که پاکستان، ظاهرا دوست آمریکاست اما در باطن، حامی گروه‌های تروریستی در منطقه است.
قطع بخشی از کمک‌های مالی آمریکا به پاکستان، مورد استقبال مقامات افغانستان قرار گرفت که همواره پاکستان را متهم به حمایت از گروه‌های تروریستی کرده است که در افغانستان می‌جنگند.
پس از روی کار آمدن نواز شریف در پاکستان، دو کشور سعی کردند روابط شان را بهبود بخشند. با این حال آقای اوباما هم‌چنان تاکید دارد که حضور گروه‌های تروریستی، از جمله القاعده در مناطق قبایلی پاکستان نباید نادیده گرفته شود. او حضور گروه‌های تروریستی در این مناطق را خطری برای آمریکا دانسته و بر ضرورت ادامه مبارزه و حملات بر این گروه‌ها تاکید داشت.
با همه فراز و نشیبهای موجود در روابط آمریکا و پاکستان، مقامات دو کشور، در مورد ضرورت بهبود روابط، هم نظرند. مقامات آمریکایی تداوم روابط دوستانه با پاکستان و کمک‌های مالی به این کشور را در نهایت به نفع آمریکا خوانده اند.
روابط آمریکا و هند
روابط این دو کشور در زمان اوباما، فراز و نشیبهای زیادی نداشته است. اما پس از تیره شدن روابط آمریکا و پاکستان، هند شرایط را برای نزدیک‌تر ساختن روابط‌اش با آمریکا مناسب دیده است.
در روابط امریکا و هند، تنها مسایلی که مربوط به پاکستان می‌باشد، در برخی موارد موجب اعتراض مقامات هندی می‌گردد.
به عنوان نمونه، در سال گذشته هند از فروش هواپیماهای جنگنده آمریکایی به پاکستان ابراز نارضایتی کرد و آن را اقدامی مایوس کننده دانست.
اما در مجموع روابط آمریکا و هند، روابطی نسبتا پایدار بوده است. آقای اوباما اولین رییس جمهور آمریکا بود که در جشن سالانه هند شرکت کرد و این حضور، نشاندهنده نزدیکی و دوستی عمیق در روابط دو کشور تفسیر گردید. او در این سفر گفت که هر دو کشور در مورد گسترش هم‌کاری‌های امنیتی و دفاعی توافق کرده اند.
مقامات آمریکایی که همواره گفته بودند، خواهان برقراری روابط نظامی و امنیتی محکم‌تری با هند هستند، در تابستان سال جاری از امضای توافق نامه با هند، به منظور هم‌کاری‌های بیشتر در این زمینه خبر دادند.
بر این اساس، هر دو کشور توافق کردند که برای تدارکات نظامی و ترمیم‌های مورد نیاز، از پایگاه‌های هوایی و دریایی یکدیگر استفاده کنند.
نارندرا مودی نخست وزیر هند نیز در سفری به آمریکا، خواهان روابط نزدیک‌تر و مستحکم‌تری با آمریکا شد و گفت که هند به تنهایی نمی‌تواند در برابر گروه‌های تروریستی مبارزه کند.
او گفت که تهدیدهای امنیتی از سوی گروه‌های تروریستی ایجاب می‌کند که هر دو کشور دارای روابط نزدیک تری باشند.
مختار پدرام همکار این گزارش بوده است.