در 15 سال گذشته، جنگ در افغانستان از فراز و نشیب‌های زیادی برخوردار بوده است. فصل بهار، آغاز جنگ میان نیروهای امنیتی و طالبان بوده و همواره در تابستان‌ها شدت یافته است. سال جاری خورشیدی نیز افغانستان، یکی از سخت ترین و شدیدترین جنگ‌ها را در فصل جنگ پشت سر گذاشت. حالا با رسیدن فصل سرما، شدت حملات طالبان به شهرها و ولایات افغانستان، کاهش یافته است. این روند در تمام این سال‌ها چنین بوده است.
در کنار این فراز و نشیب‌ها در جنگ، صلح افغانستان نیز در چند سال گذشته، چنین روندی را سپری کرده است. گفتگوهای صلح دولت افغانستان که همواره برای آن تلاش شده است، در برخی مواقع خبر داغ افغانستان بوده و گاهی نیز، زیر خبرهای داغ جنگ در افغانستان، خاک خورده است.
و یا گاهی هم صلح در افغانستان، ابزاری برای رقابت کشورهای منطقه و جهان بوده است.
با این وجود در تمام این سال‌ها، قصه جنگ و صلح در این کشور ادامه داشته است. رسیدن به صلح با طالبان یکی از اهداف حکومت افغانستان است و تلاش‌ها برای رسیدن به این امر هم‌چنان از سوی مقامات این کشور ادامه دارد.
جرگه مشورتی صلح
در سال 1389 خورشیدی، حامد کرزی رییس جمهور پیشین افغانستان در ادامه‌ی تلاش‌هایش برای صلح با طالبان، که او آنها را ” برادران ناراضی“ می‌خواند، دستور برگزاری جرگه مشورتی صلح را صادر کرد. اگرچه قبل از آن نیز، تلاش‌های حکومت افغانستان برای صلح با مخالفین، از طریق کمیسیون تحکیم صلح انجام می‌شد.
جرگه‌ی مشورتی صلح، در جوزای همان سال، با حضور نزدیک به هزار و ششصد تن از بزرگان و ریش سفیدان قومی و چهره‌های سیاسی افغانستان در کابل برگزار شد. گفته شد که هدف از برگزاری این جرگه، مشخص کردن مکانیزمی برای گفتگو با شورشیان و پایان دادن به خشونت‌ها در افغانستان است.
این جرگه پس از سه روز، قطع نامه ای صادر کرد. در این قطع نامه، از مخالفین مسلح خواسته شد که دست از جنگ بردارند و گفتگوهای صلح با حکومت افغانستان را آغاز نمایند.
ایجاد شورای عالی صلح و آزادی زندانیان طالبان، از تصمیم‌های جرگه مشورتی صلح بود.
اگر چه پاسخ مخالفین به این جرگه مشورتی صلح نیز، پرتاب راکت و حملات انتحاری در نزدیکی محل برگزاری آن در شهر کابل بود.
شورای عالی صلح
این شورا در میزان سال 1389، از سوی حامد کرزی ایجاد شد و برهان الدین ربانی نیز، به ریاست این شورا منصوب گردید.
شورا پس از آن وظیفه‌ی پیش برد گفتگوهای صلح با همه گروه‌های مخالف دولت از جمله طالبان و حزب اسلامی را بر عهده داشت. اما تلاش‌های این شورا نیز با تمام گفتگوهایی که در این راستا انجام داد، نتیجه‌ای نداشت و رییس این شورا نیز، در حمله انتحاری توسط یکی از نمایندگان طالبان که برای گفتگوی صلح آمده بود، کشته شد.
علاوه بر او، روسای ولایتی این شورا نیز از سوی طالبان هدف قرار گرفتند. روسای شورای ولایتی هلمند، کنر و سمنگان، با وجود تلاش‌های شان برای رسیدن به صلح، در این راه جان دادند.
با این حال، این شورا هم‌چنان به عنوان نهادی برای پیش برد گفتگوهای صلح با طالبان و دیگر گروه‌های مخالف مسلح دولت افغانستان، البته با ترکیبی تازه، به کار خود ادامه داده است. اگر چه در برخی موارد، این شورا نقش اول برای انجام گفتگوهای صلح با این گروه‌ها را نداشته است.
امین الدین مظفری سخنگوی شواری عالی صلح به خبرنامه می‌گوید که، این شورا اکنون در پیش برد گفتگوهای صلح نقشی ندارد.
به گفته سخنگوی این شورا، اکنون مذاکرات صلح از سوی حکومت افغانستان پیش برده می‌شود و این شورا در انجام گفتگوهای تازه دخیل نیست.
بازگشایی دفتر قطر
همکاران بین المللی به ویژه امریکا، در جوزای سال 1392 در قطر دفتری را برای طالبان ایجاد کردند تا از این طریق بتوانند به نتایجی مطلوبی دست یابند.
طرح ایجاد این دفتر، در نتیجه مذاکرات نمایندگان طالبان و آمریکا شکل گرفت. دولت افغانستان با ایجاد این دفتر، فقط برای پیش برد گفتگوها و مذاکرات صلح موافقت کرده بود.
با این حال، دفتر طالبان با حضور نمایندگان این گروه و با بیرق و لوحه “امارت اسلامی” در قطر افتتاح شد، اتفاقی که واکنش تند مقامات افغانستان را در پی داشت. مقامات افغانستان به نحوه‌ی گشایش این دفتر در آن زمان، اعتراض کردند.
حکومت افغانستان، افتتاح این دفتر را، گامی برای ایجاد یک دفتر نمایندگی رسمی برای طالبان دانسته بود. پس از خشم کابل، این دفتر به صورت موقت بسته شد.
حامد کرزی با ارسال نامه‌ای به باراک اوباما رییس جمهور آمریکا، در این مورد نوشته بود “صلح مهم‌ترین اولویت مردم و دولت افغانستان است. ما برای رسیدن به صلح از ایجاد دفتر قطر استقبال کردیم ولی نه به این قیمت که تمامیت، سالمیت، وحدت ملی و دست آوردهای بیش از یک دهه‌ی اخیر کشور مان، با خطر مواجه گردد. پروسه ی صلح باید تحت رهبری افغان‌ها باشد.”
صلاح الدین ربانی رییس وقت شورای عالی صلح افغانستان نیز، نحوه گشایش این دفتر را ” خلاف توافقات قبلی” دانسته بود. آقای ربانی اما تاکید کرده بود که اگر این دفتر تنها آدرسی برای انجام گفتگوها باشد، این شورا برای ادامه دادن گفتگوهای صلح، آماده است.
پس از آن نیز، تلاش‌های مقامات افغانستان برای به نتیجه رساندن گفتگوهای صلح ادامه یافت اما نتیجه‌ای در پی نداشت.
گفتگوهای صلح در اوج جنگ‌های سال جاری
افغانستان در سال جاری، شاهد حملات سنگین و گسترده از سوی طالبان به برخی ولایات بود. شهر قندوز برای چند روز تبدیل به میدان نبرد نیروهای امنیتی با طالبان شد و مراکز ولایت‌هایی چون ارزگان، هلمند و فراه نیز تا آستانه سقوط پیش رفت.
اما در همان روزهای گسترش جنگ و حملات گسترده‌ی طالبان به ولایت‌های افغانستان نیز، دولت این کشور با طالبان، به صورت مخفیانه، بر سر میز مذاکره نشسته بود.
دوره تازه‌ی گفتگوهای صلح میان دولت و طالبان، در ماه‌های سپتامبر و اکتوبر سال جاری میلادی، در قطر صورت گرفت. در این گفتگوها معصوم استانکزی رییس امنیت ملی و محمد حنیف اتمر مشاور شورای امنیت ملی افغانستان به نمایندگی از این کشور، با نمایندگان طالبان و با حضور دیپلمات‌های آمریکایی، دیدارهایی داشتند.
اما انجام این مذاکرات نیز، با خوش بینی و امیدواری در داخل افغانستان مواجه نشد.
نمایندگان مجلس افغانستان، این گفتگوها را بیشتر نیرنگ این گروه برای تقویت نظامی شان در فصل زمستان عنوان کردند که همه ساله در زمانی مطرح می‌شود که فصل زمستان فرا می‌رسد.
ناامیدی از پاکستان، دست به دامان عربستان
پاکستان که همواره از سوی مقامات افغانستان متهم به حمایت از گروه‌های تروریستی شده است، با وجود این‌که بارها اعلام کرده، آماده است تا در رسیدن افغانستان به صلح همکاری کند؛ اما تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که این کشور، هیچ‌گاه در این زمینه با افغانستان صادق نبوده است.
انجام گفتگوهای طولانی اما بی نتیجه مقامات افغانستان با طالبان و حامیان پاکستانی شان، روزنه‌های امید برای رسیدن به صلح از آدرس پاکستان را کم‌رنگ تر ساخته است. با این حال، افغانستان سعی کرده است که از ابزارهایی دیگر، برای رسیدن به این امر استفاده کند.
یکی از این ابزارها، استفاده از نفوذ کشور عربستان سعودی بر گروه طالبان و پاکستان است. آن‌هم پس از این که رابطه افغانستان و پاکستان به شدت رو به وخامت گذاشت و حکومت افغانستان، سیاست کاملن ضد پاکستانی را در منطقه و جهان در پیش گرفت.
داکتر عبدالله رییس اجرایی افغانستان، در ماه میزان سال جاری، در سفری به کشور عربستان سعودی، از پادشاه این کشور خواست، برای آوردن صلح در افغانستان و بهبود گفتگوها میان طالبان و افغانستان، همکاری کند.
مقامات عربستانی هم گفته بودند، که خواهان تامین صلح و امنیت در افغانستان هستند و اظهار امیدواری کرده بودند که طالبان نیز دست از جنگ بردارند و به پروسه‌ی صلح افغانستان بپیوندند.
اکنون مقامات افغانستان، امیدوار به نقش آفرینی عربستان سعودی در پیش برد گفتگوهای صلح با طالبان هستند تا شاید از این طریق، آرزوی دیرینه‌ی مردم این کشور امکان پذیر باشد. اگر چه مردم افغانستان نسبت به نقش عربستان نیز، نگرانی هایی دارند و بخش بزرگی از نا امنی‌ها در افغانستان را به دلیل حمایت‌های کشورهای عربی حوزه خلیج و عربستان از طالبان می‌دانند.
رابطه ایران و روسیه با طالبان
به تازه‌گی قصه صلح در افغانستان پیچیده تر می‌شود. اکنون کشورهای بیشتری وارد این معادله پیچیده می‌گردند که هر کدام منافع شان را دارند. افزایش تهدیدهای امنیتی در افغانستان و بخصوص احتمال قدرت گرفتن گروه داعش در این کشور، کشورهای منطقه را وادار کرده است که برای مبارزه با این تهدیدها، به فکر برقراری ارتباط با گروه طالبان باشند.
سفیران روسیه و ایران در افغانستان از رشد گروه داعش در افغانستان احساس خطر کرده و گفته بودند که برای تامین امنیت مراکز سیاسی و مرزهای شان، با طالبان ارتباط بر قرار کرده اند.
هم‌چنین کشورهای روسیه، چین و پاکستان در نشست سه جانبه که هفته گذشته در مسکو برگزار شد، از اوضاع امنیتی در افغانستان ابراز نگرانی کرده و اعلام کردند که حاضرند، برخی از رهبران طالبان را از فهرست تحریم‌های سازمان ملل خارج سازند.
مقامات افغانستان نسبت به برگزاری این نشست بدون حضور نماینده شان، اعتراض کردند و برداشتن تحریم‌ها از طالبان را نیز از اختیارات حکومت این کشور دانستند.
گفتگوهای فصلی
احمد سعیدی کارشناس مسایل سیاسی افغانستان، انجام گفتگوهای صلح از سوی طالبان را، بهانه و فرصتی برای تجدید نیرو، برای آغاز نبردهای جدید در سال آینده می‌داند.
او به خبرنامه می‌گوید، همه ساله در فصل زمستان که جنگ‌ها فروکش می‌کند، علاقه به گفتگوهای صلح از سوی طالبان افزایش می‌یابد، درحالی که هیچ گاه، اراده‌ای برای رسیدن به صلح وجود نداشته است.
این کارشناس افغان، به نتیجه گفتگوهای صلح، چندان خوش بین نیست. سعیدی می‌افزاید، هر زمانی که طالبان بتوانند از زیر سلطه و نفوذ پاکستان خارج شوند، می توان به نتیجه گفتگوها امیدوار بود.
روی هم رفته، نتیجه صلح و ختم جنگ در افغانستان روز به روز ابعاد پیچیده‌تری به خود می گیرد. اکنون به نظر می‌رسد که کنترول این روند نیز از دست افغانستان در حال خارج شدن است و احتمالن بازی گران جدیدی که منافع شان به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم با افغانستان پیوند دارد، تلاش خواهند کرد در این راه، پیش‌قدم باشند.
مختار پدرام همکار این گزارش بوده است.