در سال 1356 در محروم‌ترین نقطه‌ی افغانستان در منطقه‌ی بندر ولایت دایکندی تولد شد. وقتی شش سال داشت همانند بسیاری از افغان‌های خسته از جنگ و حملات نظامیان اتحاد جماهیر شوروی سابق، خانه‌اش را از دست می دهد و عزم مهاجرت می کند تا آرامش نداشته اش را در ایران پیدا کند.
“مهاجرت سختی بود، ما دقیق شش ماهِ تمام در مغاره ها و کوه‌ها با کمترین غذا و آب ممکن، سپری کردیم که به کشور همسایه‌ی ما ایران برسیم. خاطره‌ی تلخی بود؛ راه طولانی که خواهر کوچک ام را از ما گرفت. خواهرم را به دلیل مریضی و عدم دسترسی به دارو و داکتر در این راه پر خطر، از دست دادم.”
شکردخت و خانواده اش شاید از خوش‌شانس‌ترین افغان‌های مهاجر بودند که وقتی به ایران رسیدند، کارت شناسایی دریافت کردند. مهاجر‌انی که بعد از آنان وارد آن کشور شدند، شانس به‌دست‌آوردن کارت شناسایی را از دست دادند و راهی برای آموزش و پروش نداشتند.
شکردخت فرصت آموزش ابتدایی و راهنمایی را پیدا می کند و در آن به خوبی می درخشد. اما شاید پایان دوره متوسطه‌ی مکتب، آغاز راه دشواری برای شکردخت بود. او که از کودکی برایش شریک زندگی تعریف شده بود، باید راه دشوار آموزش خود را با مبارزه جدی پیگری کند.
“بعد از پایان دوره متوسطه به من گفته شد که دیگر درس بس است و من باید تشکیل خانواده بدهم، امری که همه‌ی خانواده و اقارب‌ام به آن تاکید داشتند و من در این مبارزه تنها ماندم.”
او که به آموزش و درس خود عشق می ورزید، دنبال راه‌های حل برای ادامه‌ی مکتب‌اش می‌شود. شکردخت بالآخره می تواند با پادر میانی یکی از استادان مکتب اش، درس را ادمه دهد و دوره لیسه را به پایان برساند. او اما بی‌خبر از این‌که صرف آموزش دوره مکتب را اجازه دارد، می‌خواهد برای کانکور دانشگاه آمادگی بگیرد؛ کاری که با مخالفت شدید خانواده‌اش روبرو می‌شود.
” مخفیانه درس خواندن خیلی دشوار است، وقتی همه خواب باشند و تو نصف شب بیدار شوی، چراغ موشک و کتاب‌ات را پنهانی برداری و داخل تشناب و حمام بروی و بدور از چشم دیگران درس بخوانی که بتوانی در کانکور دانشگاه کامیاب شوی. من برای کانکورم این‌گونه آمادگی گرفتم.”
شکردخت، دختری که با چراغ موشک در آشپزخانه وحمام درس خواند، امروز ابداع‌گر یکی از وسایل پرتو درمانی بیماری سرطان است که میزان دقت در درمان این بیماری خطرناک را به شدت افزایش می دهد. او از میان یک‌هزار و 600 تن اشتراک کننده از کشورهای مختلف جهان، برنده جایزه زنان در نوآوری سال 2016 بریتانیا شد.
Discover more about @Shakardokht’s award winning cancer treatment: https://t.co/1EH0hsMmBB pic.twitter.com/dhaxmgNnd5
— University of Surrey (@UniOfSurrey) November 30, 2016
دقت در درمان
پرتو درمانی یکی از روش های درمان بیماران سرطانی می باشد. هدف از پرتو درمانی استفاده از اشعه برای از بین بردن سلول‌های سرطانی است. تابش اشعه باید به ناحیه سرطانی محدود شود تا بافت‌های سالم اطراف غده‌های سرطانی صدمه‌ای نبیند.
شکردخت وسیله جدیدی به نام دوزی‌متر را ابداع کرده که داخل بدن شده و معلومات داخلی بدن را تحلیل و تجزیه می‌کند.
دکتر جعفری در گفتگو با خبرنامه در باره این ابداع خود می گوید که ” بگذارید مفیدیت این ابداع را با مثالی واضح کنم؛ در زمان‌های سابق به دلیل عدم موجودیت ابزارهای جراحی، عضوی که برایش مشکلی پیش می‌آمد باید قطع می‌شد تا مبادا بیماری همان قسمت به سایر نقاط سرایت کند. رادیو تراپی نیز همین‌گونه است وقتی قسمتی از بدن را زیر اشعه قرار می‌دهیم، قسمت‌های دیگر بدن نیز از این اشعه متاثر می‌شود.”
به گفته‌ی خانم جعفری، در پرتو درمانی بخاطر این که سلول‌های سرطانی به صورت کامل از بین برده شود، باید میدان اشعه‌دهی وسیع‌تر گرفته شود و این عمل باعث می‌شود که تا 50 درصد عوارض جانبی را در قبال داشته باشد. او می‌گوید در بعضی حالات، چون از این طریق دقت درست در اشعه‌دهی صورت نمی‌گیرد، باعث می شود که سرطان دوباره به آن ناحیه‌ها بر گردد.
اما ابداع که خانم جعفری انجام داده، با استفاده از وسیله دوزی‌متری در داخل بدن مریض، دقت بالا می‌رود و دیگر پزشکان مجبور نیستند که قسمت‌های سالم را نیز پرتو افشانی کنند؛ کاری که باعث می‌شود عوارض جانبی نیز به صورت جدی کاهش یابد.
خانم جعفری تاکید کرد که ” با این روش دقت کار در بخش رساندن اشعه به غده سرطانی بالا می رود که می توانیم صد در صد مطمین شویم که دوز لازم را برای مریض داده ایم.”
Delighted for #infocus 'Women in Innovation' winners Anne Roques of Aurora Medical, @Shakardokht @TrueInvivo, Prof. Kym Jarvis @ViridiScan pic.twitter.com/jnf6UvlfCS
— Innovate UK (@innovateuk) November 15, 2016
استقبال جهانی
به گفته‌ی دکتر شکردخت جعفری، واکنش‌ها در ابتدا به این ابداع بسیار جالب بوده است. او می‌گوید زمانی که یک ایده بکری مطرح می‌شود، شاید خیلی‌ها تا زمان که این ایده آزمایش نشود، نپذیرد و یا هم مورد تمسخر قرار دهند.
شکردخت گفت که “من هم وقتی در ابتدا این ایده را مطرح کردم، استادانم با این ایده مخالفت کردند و خیلی‌ها هم به آن خندیدند، اما وقتی که نتایج را دیدند، استادانم با من همراه شدند و مرا خیلی حمایت کردند.”
او می‌گوید که استادانش برای او آزمایشاتی را ترتیب داده اند که شاید به راحتی برای هرکسی میسر نبود. نمونه‌های آزمایشات شکردخت از طریق لابراتوار ملی بریتانیا برای تست آزمایی به جاپان فرستاده شد.
خانم جعفری در این باره گفت که “من هیچ وقت فکر نمی‌کردم که بتوانم چنین ابداعی بکنم. من هم مثل سایر دانشجویان که برای پروگرام (برنامه) تحقیقاتی دوره دکترای خود تحقیق می‌کنند، روی این تحقیقاتم تمرکز کرده بودم و در جریان این تحقیقات به چنین ایده‌ی بکری رسیدم.”
شرکت‌های که در بخش رادیو تراپی کار می‌کنند، استقبال گسترده‌ای از ایده شکردخت کرده‌اند. به گفته‌ی دکتر جعفری این شرکت ها منتظر ساخت و عرضه این وسیله جدید اند.
این وسیله ابداعی درمانی او در حدود بیش از 20 شفاخانه بریتانیا امتحان و مورد استفاده قرار گرفته است.
او گفت که “شفاخانه‌های مالیزی نیز با ما تماس گرفته اند که این آله (دستگاه) را به کار ببرند، هم‌چنان شفاخانه عمومی مساچوسیت امریکا (Massachusetts General Hospital) علاقه‌مند اند که این طرح را پیاده کنند.”
شکردخت جعفری، حدود 22 مقاله‌ی تحقیقاتی دارد که در ژورنال‌های معتبر بین المللی نشر شده و در کنفرانس های بین المللی در کانادا، استپانیا و چین شرکت کرده و اختراع او مورد استقبال این کشورها نیز قرار گرفته است.
https://twitter.com/USEmbassyKabul/status/803184232348741633
آموزش ها
شکردخت جعفری با وجود مخالفت‌های خانواده‌اش، برای کانکور مخفیانه آمادگی گرفت و این امتحان را موفقانه سپری کرد. زمانی که او به دانشگاه راه یافت، دیگر خانواده برای او به عنوان یک مانع نبود.
او می‌گوید که ” خوشبختانه با راه یافتن من به دانشگاه شرایط بسیار تغییر کرد، همان هفته های اول که من داخل دانشگاه شدم، پدرم به این باور رسید که یک دختر حتی اگر از محروم‌ترین نقطه‌ی یک کشور هم باشد، می‌تواند در ضمن حفظ اصول و ارزش های فامیل‌اش به تحصیلات اش ادامه دهد. و آن وقت بود که نگرش پدر و اقارب‌ام نسبت به من 180 درجه تغییر کرد و همه حامی من شدند.”
مشکل دیگر که غیر از ممانعت فامیل برای دکتر جعفری و جود داشت، مشکلات اقتصادی بود. او در کنار این که درس می‌خواند مجبور بود برای تامین مخارج اش نیز کار کند.
شکردخت اما درسال دوم دانشگاه توانست به بورسیه‌ی سازمان ملل در مقطع لیسانس دست یابد واینطوری بود که او توانست مقطع لیسانس اش را در ایران به پایان برساند.
او بعد از 21 سال زندگی در ایران دوباره همراه با خانواده‌اش به افغانستان برگشت.
خانم جعفری با بازگشت به افغانستان به عنوان «دستیار پروفیسور» در دیپارتمنت رادیولوژی در دانشگاه طبی کابل شروع به تدریس کرد. او از سال 2008 تا سال2012 مسوولیت پروژه ساخت مرکز رادیوتراپی برای مریضان را در کابل نیز بر عهده داشت.
خانم جعفری در اکتوبر سال 2010 برای دوره ماستری به بورسیه‌ی که از سوی سازمان بین‌المللی انرژی اتمی داده شده بود، راهی انگلستان شد. چون او در مقطع ماستری به درجه عالی فارغ می‌شود، از میان 2 هزار دانشجوی این دانشگاه، که سالانه چهار بورس دوره دکترا دارند، او واجد شرایط این بورس شناخته می‌شود.
این بورس نیمه بود و نصف مصارف بالای خود دانشجویان بود او می‌گوید که “من با وجود که تنها پول یکساله تحصیل ام را داشتم، اما این فرصت را از دست ندادم. اما خوشبخاته در سال دوم تحصیلی ام به بورس دیگری از « بنیاد شلوم‌بورجیر» (Schlumberger Foundation) دریافت کردم که بورس کامل بود و توانستم که دکترای خود را در آنجا به پایان برسانم.”
او لیسانس اش را در ایران در بخش تکنالوژی رادیولوژی، گرفته است. خانم جعفری برای ارتقا رتبه‌ی استادی اش در دانشگاه کابل، یک ماستری را در بخش فیزیک تشعشع در داخل افغانستان خوانده و بعد ماستری دیگرش را در انگلستان در بخش فیزیک طبی خوانده است. او پروژه دکترای خود را نیز در بخش فیزیک طبی و فیزیک هسته ای کار کرده است.
شکردخت حدود 15 سال می شود که ازدواج کرده. او دو دختر دارد که دختر بزرگ‌اش 14 ساله و دختر دوم اش، 11 ساله می‌باشد. او حالا با همسر و دو دخترش در لندن زندگی می‌کند.
فعالیت های گسترده
دکتر شکردخت جعفری، بیشترین فعالیت های علمی، پژوهشی و عملی اش را از زمانی که وارد دانشگاه کابل شد، آغاز کرد. او همزمان با تدریس در دانشگاه کابل به عنوان دستیار پروفسور، در بیمارستان کودکان فراسنه که جزء از بهترین بیمارستان های کابل است و از سوی بخش پزشکی نهاد توسعه ای آغاخان در چارچوب بیمارستان های آغاخان مدیریت می شود، نیز در بخش رادیولوژی شروع به کار کرد.
و گفت که در این بیمارستان برای اولین بار خدمات سیتی اسکن را برای شهروندان افغان به صورت عمومی عرضه نمودند. در این زمینه خانم جعفری تلاش کرد تا برای اولین بار زنانی که با مشکلات نازایی مواجه اند را در این بیمارستان معاینه نمایند و آزمایش های لازم را انجام دهند و تحلیل و ارزیابی کنند.
به گفته دکتر جعفری، پس از این ابتکار، تا کنون حدود 14 هزار زن افغان در این بیمارستان برای مسائل ناباروری آزمایش شده و نتایج درمانی مثبتی نیز داشته اند.
همزمان با این مشاغل، دکتر شکردخت جعفری، عضویت هیئت انرژی اتمی افغانستان را داشت. او می گوید که در آن زمان “کوشش کردم که وارد کردن ماشین های اکسری را قانونمند کنیم. شرایط که ماشینات اکسری باید نگه داری شود در حالت استاندرد باشد. یک نوع قانون سازی کردیم.”
او در عین حال، نماینده وزارت تحصیلات عالی افغانستان در سازمان بین المللی انرژی اتمی بود. دکتر جعفری مسوولیت پروژه رادیو تراپی را نیز در دانشگاه کابل برعهده داشته است و در این زمان، پیش نویس دو پروژه دیگر را نیز برای افغانستان تهیه کرده که بودجه آنها را نیز سازمان بین المللی انرژی اتمی پرداخت کرده است.
دکتر جعفری در سال 2012 فعالیت های خود را روی پروژه تحقیقاتی دوره دکترای خود متمرکز کرد. او می گوید پس از آن که این ابداع را به عنوان پروژه تحقیقی دکترای خود انجام داد، به دنبال صنعتی سازی آن برآمد. شکردخت جعفری در این زمینه می گوید که “بعد از اتمام پروژه تحقیقاتی ام به این نظر شدم که برای صنعتی شدن آن کسی بجز خودم موفق عمل نخواهد کرد، این بود که شرکتی را به همکاری دانشگاه ساری لندن و سازمان تجارت و سرمایه گذاری بریتانیا (UK Trade and Investments) تاسیس کردم.”
دکتر جعفری اکنون علاوه بر صنعتی سازی دوزی متری برای دقت پرتودرمانی، مشغول دوره پسا دکترا است تا تخصص خود را به عنوان «فیزیکدان طبی درمانی» (clinical medical physicist) به دست آورد. او در این زمینه می گوید که “چون من متخصص فیزیک طبی هستم، اما اگر کسی بخواهد در کلینیک هم آن را پیاده کند، به سه سال دوره تخصصی ضرورت دارد که من حالا در یکی از شفاخانه‌های لندن کار می کنم که تخصص ام را بدست آورم.”
خانم جعفری علاوه بر آموزش هایش، در در باره شرکت تازه تاسیس خود در بریتانیا می گوید ماموریت این شرکت اکنون بر تولید دوزی متری متمرکز است. او می گوید که پس از تولید دوزی متری ماموریت این شرکت شاید گسترش یابد.
برنامه‌های آینده
دکتر جعفری زمانی که در باره آینده اش صحبت می کند، اولین جملات اش را برگشت به افغانستان شکل می دهد. شکردخت جعفری می گوید که “برنامه های آینده من این است، که به افغانستان بر گردم و در بخش رادیو تراپی به همین سویه که در اینجا (لندن) تحقیقات صورت می گیرد، در افغانستان نیز یک مرکز تحقیقاتی را راه اندازی کنیم و محصلان خود را در داخل افغانستان آموزش دهیم که چطور آنها می توانند، تحقیقات را انجام بدهند و بتوانند نتایج تحقیقات شان را در سطح بین المللی به نشر بسپارند.”
دکتر جعفری علاوه بر آن تاکید می کند که در تلاش است تا از طریق شرکت اش بتواند در زمینه درمان برخی از بیماری های فراگیر برای زنان افغان کمک کند. او در این زمینه گفت که” این شرکت یک شرکتی خواهد بود که مشکلات فعلی صحی که علاج اش کمتر در داخل افغانستان صورت می گیرد، بتواند به نوعی برای حل آن کمک کند. یکی از مشکلات صحی که خانم های افغانستان با آن دست و پنجه نرم می کنند، کمبود ویتامین دی است، که کمبودی این ویتامین، منجر به شکنننده بودن استخوان های آنان در سن بالا می‌شود، دچار درد مفاصل و استخوان‌های پشت می شود.”
علاوه بر همه این ها، دکتر جعفری می خواهد تا در زمینه نوآوری برای زنان افغان تسهیلاتی را فراهم نماید. او می گوید که نیاز است تا یک مرکز نوآوری برای زنان افغان ایجاد شود.
https://www.youtube.com/watch?v=_wOFo6S59TQ
استعدادهای درخشان
شکردخت جعفری در زمره استعدادهای درخشان افغانستان قرار دارد. شاید کمتر کسی از زنان افغان در تاریخ معاصر این کشور توانسته باشد تا این حد در یک زمینه تخصصی به عنوان یک افغان مهاجر، به مدارج بزرگ علمی در سطح جهان دست یافته، رشد کرده باشد.
ابداع خانم جعفری از سوی مجامع فرهنگی و سیاسی افغانستان به شمول مجلس نمایندگان این کشور به گستردگی استقبال شده است.
عارف رحمانی عضو مجلس نمایندگان افغانستان از او به عنوان یکی از نوابغ این کشور یاد کرده و ناهید فرید در استاتوس فیس بوکی خود از زندگی عادی دکتر جعفری در کابل نگاشته و این که با همه مشکلات اش این چنین درخشیده، از او تقدیر کرده است.
به نظر می رسد، دکتر جعفری و شماری دیگر از زنان متفاوت افغان به صورت گسترده در تغییر نوع نگاه ها به زن افغانستان کمک شایانی خواهند کرد.
مختار پدرام و علی اکبر همکاران این گزارش بوده است.