شماری از بازرگانان افغان به دلیل وضع محدودیت‌های ترانزیتی از سوی تاجیکستان در مرز مشترک افغانستان-تاجیکستان دست به اعتراض زده و این مرز را بسته اند.
مقام‌های محلی ولایت قندز این چالش‌های بازرگانان را تایید کرده و می‌گویند که پیش از این نیز این بازرگان به دلیل محدودیت در ویزای بازرگانی تاجیکستان و بلند بودن قیمت آن دست به اعتراض‌های مدنی زده بودند.
محمود دانش، سخنگوی والی ولایت قندز به خبرنامه گفت که این بازرگانان چندین بار شکایت شان را با مقام این ولایت در جریان گذاشته اند. این بازرگانان ادعا دارند که تنها به 25 موتر حامل اموال تجارتی افغان از سوی تاجیکستان “رود پاس” یا اجازه عبور داده شده، درحالی که بیش از 250 موتر تاجیکستانی می‌تواند وارد افغانستان شود.
از سوی هم این بازرگانان افغان ادعا دارند که سفارت تاجیکستان توزیع ویزا را برای بازرگانان افغانستان نیز محدود کرده است. به گفته‌ی آنان سفارت تاجیکستان در بدل هر ویزای شش‌ماهه بازرگانی، حدود یک‌هزار تا 12صد دالر می‌گیرد. این بازرگانان هشدار داده اند که اگر به مشکل‌شان رسیدگی نشود، بندر بازرگانی شیرخان را هم‌چنان بسته نگه می‌دارند.
مقام‌های محلی در ولایت قندز دلیل وضع این محدودیت‌های ترانزیتی از سوی تاجیکستان را، وجود کمیشن‌کاری در این مرز بازرگانی اعلام می‌کنند و می‌گویند که به دلیل نبود کنسولگری تاجیکستان، بازرگانان با مشکلات زیادی در این مرز روبرو اند و سر انجام به کمیشن‌کارها روی می‌آورند.
سخنگوی والی قندز گفت که “دلیل وضع محدودیت، بر می‌گردد به خود کنسولگری تاجیکستان، نبود کنسولگری در مرز شیرخان بندر و در کندز خودش زمینه کمیشن کاری را برای دیگران مساعد کرده است که آنان با پرداخت پول می‌خواهند با تاجران روابط برقرار کنند.”
مقام‌های محلی قندز، باز شدن کنسولگری تاجیکستان را در قندز یکی از راه‌های حل این مشکل می‌دانند و از مقام‌های مرکزی می‌خواهند که هزینه ویزای بازرگانی برای این تاجران کاهش پیدا کند و به همان اندازه که برای بازرگانان تاجیکی ویزا و اجازه ترانزیت داده می‌شود، برای افغانان نیز محدودیتی ایجاد نشود.
با این وجود مقام‌های وزارت تجارت و صنایع افغانستان می‌گویند که تاهنوز این مشکلات به آنان نرسیده است و به محض رسیدن مکتوب رسمی آنان، این وزارت به همکاری وزارت خارجه افغانستان، مشکلات تاجران را از راه دیپلوماتیک حل خواهند کرد.
مسافر قوقندی سخنگوی وزارت تجارت و صنایع افغانستان به خبرنامه گفت که “وظیفه وزارت تجارت و صنایع افغانستان آوردن تسهیلات بیشتر تجارت، ترانزیت و اخذ ویزا برای تاجران ما می‌باشد. تا هنوز این شکایت به ما نرسیده و درصورت رسیدن چنین شکایتی ما تلاش خواهیم کرد این مساله را از مجرای دیپلماتیک حل کنیم.”
مراودات بازرگانی
افغانستان از ناحیه شمال-شرق از راه ولایت بدخشان و همچنین از ولایت قندوز در شمال از مرز “شیرخان بندر” با تاجیکستان وصل می‌شود.
حکومت افغانستان با تاجیکستان یک قرارداد در زمینه خریداری انرژی برق دارد. همچنین یک تفاهم میان دو کشور وجود دارد که براساس آن، سالانه یک نمایشگاه از صنایع افغانستان را برگزار می‌کند.
مهمترین سهمی که تاجیکستان در بخش اقتصادی در افغانستان بازی می‌کند، عرضه انرژی برق به افغانستان است. اما عملا در پروژه بازسازی مهم افغانستان، سهمی نداشته است.
با این وجود با تیره‌تر شدن روابط سیاسی افغانستان و پاکستان، کابل تلاش کرده است که راه‌های بدیل این کشور را برای برقراری روابط بازرگانی جستجو کند. در این زمینه، افغانستان توانسته تا در بخش واردات سمنت از تاجیکستان، هند و قزاقستان موفق عمل نماید.
از سوی هم وزارت تجارت و صنایع تاجیکستان اعلام کرده است که این کشور در سال ۲۰۱۶ میلادی حدود ۱۶۲هزار تُن سمنت در۹ ماه اول این سال، به کشورهای همسایه‌اش از جمله افغانستان صادر کرده است. براساس آمار وزارت تجارت و صنایع تاجیکستان صادارت سمنت این کشور حدود ۳۷ درصد نسبت به سال‌های قبل افزایش داشته است.
شرکت سمنت هوشین گایور تاجیکستان در سال ۲۰۱۵ یک قرارداد صادرات سمنت را با شرکت شمال‌شرق افغانستان به امضا رساند که بر اساس آن، این شرکت ۵۰۰ تن سمنت به افغانستان وارد می کند.
بر اساس اعلامیه دفتر مطبوعاتی خدمات گمرکی تاجیکستان، در شروع این قرارداد حدود ۱۲ کانتینر حامل ۳۷۰ تن سمنت از طریق گذرگاه مرزی پنجی پویان وارد افغانستان شد.
تاجیکستان پس از پاکستان طولانی ترین مرز مشترک را که حدود ۱۳۰۰ کیلومتر می‌شود با افغانستان دارد. مرز افغانستان و تاجیکستان در قرن نوزده میان روسیه تزاری، بریتانیا و دولت آن زمان افغانستان مشخص شد. با آغاز دهه نود میلادی و تغییرات گسترده در تاجیکستان و افغانستان، روابط میان دو کشور وارد یک مرحله جدید شد.
زمینه های اقتصادی میان تاجیکستان و افغانستان شاهد بیشترین پیشرفت در سال های اخیر بوده است.
براساس آمارهای اتاق تجارت و صنایع افغانستان حجم تجارت میان دو کشور در یک دهه گذشته بیشتر از بیست برابر افزایش یافته و به حدود 160 میلیون دالر رسده است.
ساختن یک پل استراتژیک بر فراز رود خانه آمو در سال ۲۰۰۷ بازارهای دو کشور را عملا به یک دیگر وصل کرد و مبادلات تجاری دو کشور را متحول ساخت.
تا کنون چندین قرارداد مهم مربوط به توسعه همکاری ها در زمینه انرژی میان دو کشور به امضا رسیده است. مهمترین آنها قرارداد پنجصد میلیون دلاری انتقال انرژی برق تاجیکستان به پاکستان از راه افغانستان است که یکی از مهمترین پروژه های اتصال آسیای میانه به آسیای جنوبی از راه افغانستان می باشد.
این پروژه از حمایت مالی بانک جهانی، بانک توسعه آسیایی و بانک اسلامی توسعه برخوردار است.
تاجیکستان دارای بزرگترین منابع نیروی برق آبی در منطقه است و هم اکنون برای صادرات برق به افغانستان با کشور همسایه اش ازبکستان در حال رقابت است.
امنیت چالش اصلی
داد و ستد تجارتی بین دو کشور در سال‌های اخیر به شکل چشم‌گیری گسترش یافته بود. تاجران دو کشور از طریق پل شیرخان بندر در ولایت کندز، تجارت می‌کردند و بخشی از نیازمندی‌های وارداتی افغانستان از طریق همین بندر تامین می‌شد.
اما چالش‌های امنیتی در شمال باعث شد که تاجیکستان کنسولگری‌های خود را در شهرهای شمالی قندوز و فیض‌آباد به دلیل نگرانی امنیتی مسدود سازد. هر چند این کشور کنسولگری خود را در بدخشان دوباره باز کرد اما کنسولگری ولایت قندز آن به دلیل نا امنی های موجود دوباره به فعالیت آغاز نکرده است.
وزارت خارجه افغانستان در سال گذشته‌ی میلادی بسته شدن این دو کنسولگری تاجیکستان را در افغانستان تاکید کرد.
با گسترش فعالیت طالبان در شمال افغانستان به خصوص ولایت قندز، حالا تجارت بین دو کشور رونق قبلی را ندارد. شاهراهی که قندز را با شیرخان بندر وصل می‌کند ناامن است و طالبان بر برخی از نقاط این شاهراه، تسلط دارند.
با این وجود اتاق تجارت افغانستان می‌گوید در نتیجه ناامنی‌ها در شمال، تجارت و ترانزیت بین افغانستان و تاجیکستان به شدت صدمه دیده است. بر اساس آمار اتاق تجارت و صنایع افغانستان نا امنی در قندز باعث شده است که تجارت بین دو کشور 36 درصد کاهش یابد.