ورود به گورستان امپراطوری ها؛ ترس و امید غول اقتصادی آسیا در افغانستان

در پی ایجاد حکومت زیر حمایت امریکا در افغانستان، تمام حضور چین در این کشور خلاصه می شد به فراهم نمودن کمک های محدود اقتصادی و بشر دوستانه.

بر بنیاد همین استراتیژی، چین چیزی در حدود 250 میلیون دالر کمک های اقتصادی و بشر دوستانه به افغانستان در چهارده سال اخیر فراهم نموده است.

اما از آنجا که اوضاع امنیتی افغانستان به شدت رو به تغییر است، این کشور نیز از استراتیژی روابط اقتصادی – سیاسی، به استراتژی سیاسی – امنیتی تغییر جهت داده است.

این مساله را می شود از سفرهای متعدد مقام های نظامی چین به افغانستان درک کرد.

در تازه ترین مورد، رییسان ستاد مشترک ارتش افغانستان و پاکستان، نخستین گفتگوهای استراتژیک شان را در شهر بیجینگ پایتخت چین برگزار کردند. بر اساس خبرنامۀ وزارت دفاع افغانستان این نشست با تشویق چین برای فراهم آوری کمک های نظامی به افغانستان از جمله، فراهم آوری وسایط نظامی، آموزش سربازان افغانستان و فراهم آوری هواپیماهای ترانسپورتی به ارتش افغانستان برگزار شده است.

فنگ فینگویی، رییس ستاد ارتش چین در خبرنامه ی به رسانه ها در باره این نشست گفته است که“افغانستان و چین می خواهند اجماع مورد توافق رهبری دو کشور را عملی سازند. دو کشور می خواهند که همکارهای دو جانبۀ شان را در راستای رسیدن به منافع مشترک شان عملی سازند و بر عمیق تر شدن روابط نظامی و گسترش همکاری های امنیتی تاکید می ورزند.”

قدم شاه شهیم، رییس ستاد ارتش افغانستان که به نمایندگی از کابل در این نشست حضور داشته، از ایجاد راهکار نظامی برای مبارزه با هراس افگنی استقبال کرده و گفته است که” افغانستان قصد دارد همکاری های نظامی خود با چین را بیش از پیش افزایش دهد.”

گسترش روابط امنیتی چین با افغانستان و عمیق تر شدن روابط نظامی میان کابل و بیجینگ، دست کم برای افغانستان به مفهوم فراهم شدن کمک های بیشتری نظامی است.

رییس جمهور افغانستان به صورت متعدد در نشست های مختلف اعلام داشته که کشورش به نیابت از منطقه بر ضد هراس افگنی می رزمد و تاکید نموده که به همین جهت در این مبارزه افغانستان، نباید تنها گذاشته شود.

البته، در این نشست نمایندگانی از پاکستان و تاجیکستان  – یکی که به حمایت از تروریزم معروف است و دیگری که در معرض خطرهای جدی موج هراس افگنی قرار دارد – حضور داشتند.

هرچند، این نشست اولین نشست نظامی میان افغانستان و چین نیست، اما با توجه به گسترش ساحۀ نفوذ طالبان در افغانستان و قدرت یافتن داعش در بخش های از کشور، این نشست حیاتی پنداشته می شود.

در همین حال، خبرنامۀ وزارت دفاع چین در باره این نشست چهارجانبه اعلام داشته که “در این نشست چهار جانب بر سر ایجاد یک راهکار مبارزه با هراس افگنی و ایجاد هماهنگی در مبارزۀ مشترک علیه این پدیده تفاهم کردند. این راهکار شامل مطالعه و بررسی وضعیت هراس افگنی، تبادل اطلاعات استخباراتی، ظرفیت سازی در مبارزه با هراس افگنی، آموزش سربازان و شرکت در مانورهای ضد هراس افگنی را شامل می شود.”

البته، یکی از شرط های استفاده از این راهکار این است که مشورت جوانب دخیل در این راهکار برای هر گامی که در راستای اهداف تعیین شدۀ مشترک برداشته می شود، گرفته شود.

چین در صلح و جنگ

چین، همسایه شمال شرقی افغانستان، یکی از قدرت مندترین اقتصاد آسیا و جهان و یکی از شرکای نزدیک پاکستان و رقیب دیرینه ی هند می باشد.

این ویژگی های چین برای جنگ و صلح افغانستان همواره  مهم و در حین حال اثر گذار پنداشته شده است.

هم اکنون، چین برای تأمین صلح در افغانستان دو گزینه مهم افزایش کمک های نظامی به ارتش افغانستان برای مبارزه با هراس افگنی و تشویق و یا  فشار بر پاکستان برای ترغیب تروریستانی که علیه افغانستان از خاک آن کشور تجهیز و تمویل می شوند، را در دست دارد.

اما ظاهرن چین تاکنون از این گزینه ها آن طور که باید کار می گرفت، استفاده نکرده است. بیجنگ تنها حاضر به میزبانی گفتگوهای صلح شده و برای میانجی گری میان طالبان با دولت افغانستان دلبستگی نشان نداده است. از سوی دیگر، کمک های لازم نظامی را برای نیرومند شدن ارتش افغانستان در راستای جنگ با طالبان و دیگر گروه های تروریستی نیز فراهم نکرده است. این کشور، تنها در یک مورد در سال 2016 میلادی چیزی در حدود 70 میلیون دالر را برای کمک به پولیس افغانستان تعهد نموده است.

آگاهان به این باور اند که هنوز نقش چین در افغانستان به زبان دیلپماتیک – نقش سازنده است – تا نقش تصمیم گیرنده.

شاید، برای همین مساله است که همکاری چین با افغانستان در چوکات همین نقش سازنده خلاصه شده و هنوز چین مساله رهبری و هدایت تأمین صلح در افغانستان را نگرفته است.

هرچند با توجه به گسترش روزافزون حضور طالبان در بخش های نزدیک مرز چین، نیاز است که همکاری های نظامی و اقتصادی این کشور به افغانستان افزایش یابد. به ویژه وقتی که، طالبان در ولایت بدخشان به منابع سرشار معدنی دسترسی نسبتا آزاد دارد. بر بنیاد پژوهش نهاد ” شاهد جهانی”، طالبان در سال گذشته حدود 4 میلیون دالر از این مجرا بدست آورده اند. جالب اینجاست که بیشتر این منابع معدنی به پاکستان قاچاق می شود؛ جایی که بازرگانان چینایی این جواهرات را می خرند. بعد، پول این سنگ های قیمتی به جیب طالبان می ریزد و آنان تنور جنگ شان را با حکومت افغانستان گرم نگه می دارند. جیب پر پول طالبان، بیش از این نه تنها به زیان حکومت افغانستان است، بلکه این مساله خطرهای جدی را برای امنیت ملی چین به وجود می آورد.

نقش پررنگ تر

از آغاز حکومت وحدت ملی در افغانستان، روابط چین و افغانستان به شکل بی پیشینه یی عمیق تر شده است. چین، برای نخستین بار وعده کرده که تا سه سال آینده بیش از 330 میلیون دالر به افغانستان کمک می کند. هم چنان، چین برای آموزش 60 پولیس افغان برای فراگیری آموزش های نظامی به این کشور چراغ سبز نشان داده است.

اما برخی از آگاهان بدین باورند که چین به دو دلیل عمده می خواهد در افغانستان حضور جدی تری داشته باشد.

اول این که به باور این آگاهان، چین برای جلوگیری از تحرکات جنبش اسلامی ترکستان شرقی که بیشتر از میان ایغورهای ایالت سینکیانگ تشکیل شده، با طالبان نشست های مخفیانه برقرار کرده است. چین به هدف گرفتن ضمانت از طالبان برای پناه ندادن به این جدایی طالبان اسلام‌گرا می خواستند طالبان وارد چوکات سیاسی افغانستان شود. البته، این سیاست به دنبال شکست گفتگوهای صلح افغانستان با هستۀ مرکزی طالبان، ظاهرن برهم خورده است.

دوم این که چین می بیند گفتگوهای صلح با طالبان چندان ثمر بخش نیست، راهکار تقویت نیروهای امنیتی افغانستان را در پیش گرفته است. شاید، این بار چین به این باور رسیده که با تقویت نیروهای امنیتی افغانستان و حمایت کلی نظام سیاسی این کشور، به نحوی افغانستان را مجبور کند که جدایی طالبان ایغور را در خاکش جای ندهد. البته، این سیاست تاهنوز اثرگذار ثابت شده است. چنانچه بدنبال وعده های چین به افغانستان، رییس جمهور در پی سفرش به چین در سال 2014 وعده کرد، هرگز اجازه نمی دهد، از خاکش بر ضد هیچ همسایه ی استفاده شود.

پس از آن، افغانستان 15 جدای طلب ایغور را که در خاک این کشور فعالیت می کرد، به دولت چین تسلیم داد.

رویارویی یا همکاری

با توجه به تغییر رویکرد افغانستان و چین در سال های اخیر به ویژه در دوران حکومت وحدت ملی، سوال دیگری در باره نوع واکنش آمریکا نسبت به این حضور به میان آمده است. ظاهرا، موضع گیری های رسمی واشنگتن نشان می دهد که ایالات متحده از گسترش روابط افغانستان و چین استقبال کرده است.

وزارت دفاع امریکا اعلام کرده که این کشور از تحولات اخیر میان افغانستان و چین استقبال می کند. مارک تونر سخنگوی وزارت دفاع آمریکا گفته است که گسترش نقش چین در کشورهای آسیای میانه، منافع امریکا را با خطر مواجه نمی کند.  تونر افزوده که “از دید ما، همکاری نظامی چین با کشورهای آسیای میانه بی ثمر نخواهد بود و البته به زیان منافع ما نیز نمی باشد.”

سخنگوی وزارت خارجۀ افغانستان نیز در باره نقش چین در آینده تحولات افغانستان بر حق حاکمیت این کشور تاکید کرده است. شکیب مستغنی به خبرنامه گفت که” افغانستان کشور مستقل است و بر بنیاد همین مساله حق تصمیم گیری برای تعامل با تمام کشورهای ذی نفع در این کشور را دارد. این مساله برای هیچ کشوری در افغانستان مشکل ساز نخواهد بود.”

با همه این استقبال و مواضع رسمی مثبت واشنگتن، گزارش شده که در نشست چهار جانبه افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و چین در بیجینگ، نمایندگان امریکا حضور نداشته اند. این موضوع نشان می دهد که شاید آمریکا برخلاف مواضع رسمی خود، از حضور امنیتی گسترده چین در افغانستان خرسند نباشد. بر این اساس، مدیریت منافع امنیتی این دو قدرت برتر جهان در افغانستان به نفع اوضاع شکننده امنیتی این کشور، از نگرانی های است که همواره در باره سیاست جدید خارجی افغانستان مطرح می باشد. با این حال به باور برخی از آگاهان در صورتی که کابل بتواند منافع متناقض واشنگتن و بیجنگ را در افغانستان جمع نماید، می توان به تغییر اوضاع امنیتی افغانستان امیداور تر بود.