گزارش ها در باره شدت جنگ در قندز یک بار دیگر این ولایت را مورد توجه در پایتخت افغانستان قرار داده است. سه شنبه این هفته، بلندپایه ترین هیئت نظامی-امنیتی ممکن حکومت افغانستان وارد قندز شد. محمد حنیف اتمر مشاور امنیت ملی همراه با وزرای دفاع و داخله افغانستان و فرمانده کل نیروهای ماموریت حمایت قاطع برای بررسی اوضاع قندز به آن ولایت سفر کرده است.
همزمان با این، گزارش شده است که جنگ در قندز در دو ماه اخیر افزایش یافته است. خبرگزاری ها در دو هفته اخیر از حملات گسترده طالبان و جنگ در ولسوالی قلعه ذال و دشت ارچی قندز خبر داده اند. تحرک دوباره طالبان سوال های را در باره چگونگی اوضاع این ولایت و آینده آن مطرح ساخته است.
اولین سقوط
در 28 سپتمبر 2015 میلادی، هنگامی که حکومت وحدت ملی درگیر جشن یک ساله‌گی اش بود، طالبان از چند جهت بر مرکز شهر قندز حمله کردند و پس از یک شبانه روز جنگ شدید، این شهر را سقوط دادند.
این پیروزی برای طالبان، یک شبه بدست نیامده بود. طالبان، تقریبا، هفت سال در قندز فعالیت کردند و سرانجام ضربه نهایی‌شان را به حکومت وحدت ملی وارد نمودند. هرچند پس از سه روز نیروهای امنیتی افغانستان توانستند دوباره کنترول مرکز شهر را از دست طالبان بیرون کنند، اما پاک سازی اطراف شهر قندز حدود بیست روز طول کشید.
شهر قندز برای چند روز در دست طالبان بود و گزارش‌ها در آن زمان نشان می‌داد که این گروه رفتار وحشت ناکی با مردم داخل شهر و اطراف آن داشتند. کنترول دوباره حکومت افغانستان بر قندز با حمایت هوایی نیروهای خارجی صورت گرفت، که در نتیجه آن جنگ، شفاخانه داکتران بدون مرز در این ولایت نیز هدف بمب‌افگن‌های امریکایی قرار گرفت و 22 کشته بر جای گذاشت.
در آن زمان باورها بیشتر بر این بود که طالبان قصد ندارند، برای اداره‌ی تمام این شهر بجنگند و سقوط قندز بیشتر جنبه تبلیغاتی – روانی بر مردم و جنگجویان این گروه داشت؛ اما با گذشت حدود یک سال از این حادثه، گزارش ها می رساند که هنوز طالبان به صورت قدرت مند در این ولایت حضور دارند.
وضعیت ناخوشایند
نزدیک به یک سال پس از سقوط قندز به دست طالبان در سال گذشته، اکنون خبرهای ناخوشایندی از وضعیت نظامی – امنیتی این ولایت گزارش می‌شود. امین الدین آیدین، عضو شورای ولایتی قندز به خبرنامه می‌گوید که “وضعیت قندز همین اکنون به شدت نگران کننده است و طالبان در یک کیلومتری شهر هستند.”
به گفتۀ آیدین “طالبان اگر بخواهد، همین لحظه اداره‌ی شهر قندز را بدست می‌گیرند. روحیه سربازان زیاد پایین شده. طالبان، ولسوالی‌ها را گرفته اند. مهمات زیاد بدست آورده اند. خیلی مهجز شده اند. مردم، حالا از این می‌ترسند که طالبان بسیار مجهز هستند.”
به گفتۀ این وکیل شورای ولایتی، طالبان بین 6 – 7 هزار جنگجو در ولایت قندز دارند، آماری که توسط مراجع امنیتی تایید نشده و نمی توان آن ها را آمار واقعی جنگجویان طالب در قندز دانست. با این حال، شاید تجدید قوای طالبان سبب شده است که چندین بار مقام‌های بلندپایه نظامی و امنیتی حکومت مرکزی افغانستان به قندز رفته اند و از این ولایت دیدار نموده اند.
همزمان با این مولوی عبدالله، عضو دیگر شورای ولایتی ولایت کندز به خبرنامه تأیید می‌کند که از میان 9 ولسوالی این ولایت، شش ولسوالی زیر اداره و نفوذ طالبان قرار دارند.
اما تواب غورزنگ، سخنگوی مشاور امنیت ملی افغانستان به خبرنامه می گوید که” این رقم قابل تأیید ما نیست. حضور سربازان و حاکمیت محلی در قندز به شکل گسترده آن وجود دارد.” هرچند، او روشن نساخت که درصدی این حضور نظامی و سیاسی چقدر است.
گزارش شده که ده روز پیش قلعه ذال، بدست طالبان سقوط کرده است که زیر اداره‌ی این گروه است. علاوه بر آن، گزارش ها می رساند که در دشت ارچی میان طالبان و نیروهای افغان جنگ شدید در جریان است. به گفتۀ مولوی عبدالله، طالبان در دشت ارچی توانسته‌اند شماری از روستاهای پر جمعیت را از کنترول حکومت بیرون کنند.
اما محمد رادمنش، معاون سخنگوی وزارت دفاع افغانستان باور دارد که قندز با چالش های بزرگ امنیتی روبرو نیست. آقای رادمنش به خبرنامه گفت که”طالبان در هیچ کجای ولایت قندز حضور ندارد. عملیات‌های تصفیه‌یی در سراسر قندز ادامه دارد و سربازان ما در تمام قندز حضور دارند.”
مانورهای تازه
به گفتۀ مولوی عبدالله عضو شورای ولایتی قندز ” طالبان پس از تصرف قلعه ذال و دشت ارچی، بر خانه‌های غیر نظامیان یورش برده اند. خانه‌های مردم را به آتش کشیدند. دارایی‌های شان را به غارت برده اند. مکتب‌ها، کلینیک‌ها و دیگر مراکز خدمات عامه را ویران کرده اند.”
در همین حال امرالدین ولی، معاون شورای ولایتی قندز به خبرنامه می گوید که” بزرگ-راه قندز زیر تهدید جدی طالبان است. رفت و آمد بزرگان قومی و مقام‌های دولتی از این مسیر ممنوع شده است.”
به گفته‌ی معاون شورای ولایتی قندز “چهار ولسوالی از جمله، اختاش، کلباد، گورتیپه و قلعه ذال زیر اداره ی طالبان اند و بقیه ولسوالی‌ها زیر تهدید بلند این گروه قرار دارند”.
اما وزارت دفاع افغانستان نسبت به اوضاع قندز نگرانی جدی ندارد. محمد رادمنش معاون سخنگوی این وزارت هشدارهای اعضای شورای ولایتی قندز را دروغ می‌داند. او به خبرنامه گفت که “هیچ ولسوالی قندز زیر اداره‌ی طالبان نیست.”
آقای رادمنش تأکید کرد که” کسانی که این معلومات را به شما داده، اشتباه گفته اند و ظاهرن، از مسایل نظامی هیچ چیزی نمی‌دانند.”
با این حال، شماری از شهروندان قندز نیز نگرانی برخی از نمایندگان شان در شورای ولایتی را دارند. سید صبغت الله جلالی یک باشنده قندز به خبرنامه گفت که ” اوضاع در این جا خیلی خراب است. اگر دولت فکری به حال ما نکند قندز دوباره سقوط می کند.”
هرچند نجیب هاشمی باشندۀ دیگر قندز نگرانی وکلای شورای ولایتی را ندارد و بیشتر باور دارد طالبان جنگ روانی راه انداخته؛ اما تأکید می‌کند که “بهتر است دولت به فکر قندز باشد و به این ولایت نیرو بفرستد.”
با وجود این نگرانی های شهروندان قندزی، مسوولان امنیتی بلندپایه افغان احتمال سقوط دوباره این ولایت به دست طالبان را رد می‌کنند. قسیم جنگل باغ در گفتگو با خبرنامه، با اطمینان گفت که “احتمال سقوط قندز به هیچ وجه وجود ندارد. عملیات‌ها به گونه ی منظم بر ضد طالبان وجود دارد. این عملیات‌ها هم در اطراف شهر و هم در ولسوالی‌های قندز در جریان اند. مطمین باشید.”
تواب غورزنگ سخنگوی مشاور امنیت ملی افغانستان نیز به خبرنامه اطمینان داد که ” قعطن، قندز دوباره به دست طالبان سقوط نخواهد کرد و ما اجازه این کار را نمی‌دهیم.”
همزمان با این، روز گذشته محمد حنیف اتمر مشاور امنیت ملی افغانستان در سفری که در راس یک هیات بلندپایه امنیتی- نظامی شامل وزرای دفاع و داخله افغانستان و فرمانده نیروهای ماموریت حمایت قاطع به ولایت قندز داشت، به مردم این ولایت وعده نمود که دولت مرکزی افغانستان روی یک برنامه جامع امنیتی و توسعه ای برای این ولایت کار خواهد کرد. آقای غورزنگ سخنگوی مشاور امنیت ملی افغانستان در این باره می گوید که “مردم در آینده نزدیک شاهد یک عملیات گسترده تهاجمی در برابر دشمنان مردم افغانستان در قندز خواهند بود.”
طلاب مدارس
طالبان، هنگام ظهور شان در سال 1995 در واقع گروهی از دانشجویان مذهبی مدرسه‌های پاکستان و افغانستان بودند که با داعیه صلح ولسوالی اسپن‌بولدک را تصرف کرده و اعلام موجودیت نمودند؛ گروهی که با سه شعار تطبیق شریعت، تأمین امنیت و تضمین وحدت جغرافیای افغانستان ولایت‌های جنوبی افغانستان را به راحتی در کنترول خود گرفتند. اکثر نیروهای جنگی این گروه در همان ابتدا نیز دانشجویان مدارس مذهبی و دینی بودند.
به نظر می رسد اکنون گروه طالبان در ولایت شمالی قندز، یک بار دیگر به یک منبع تقریبا تمام ناشدنی نیروی بشری و جنگجو دست‌رسی دارند.
بر اساس یک گزارش پرس تی.وی طالبان در این ولایت از دانشجویان مدرسه‌ها به حیث حمله کنند‌گان انتحاری و جنگجو استفاده می‌کنند. پرس تی وی گزارش داده است که این دانشجویان از سوی طالبان شست و شویی مغزی شده‌اند و اکنون برای جنگ با حکومت محلی در قندز آماده اند.
سه سال پیش بی بی سی فارسی نیز از موجودیت مدارس در قندز گزارش مفصلی ساخته بود. بر اساس این گزارش، دانشجویان این مدرسه‌ها که تعداد شان بالای هشت هزار پسر و دختر می‌رسند، باورهای افراطی دارند.
آنان شنیدن موسیقی، گرفتن عکس و ساز و سرود و رقص را در محافل عروسی حرام می‌دانند و اگر کسی با این اندیشه‌های شان مخالفت کنند، این دانشجویان آنان را “کافر” می خوانند.
بر اساس آن گزارش بی بی سی، تنها در یکی از این مدارس که اشرف المدارس نام دارد، شش هزار دانشجو درس می‌خوانند که دو هزار تن شان دختر هستند. یافته های بی بی سی نشان می داد که منابع تمویل این مدارس نیز روشن نیست. هرچند مسوولان این مدارس گفته بودند که “شاگردان شان با فروختن زیورات شان هزینه های لازم مدرسه ها را تأمین می کنند.”
پیشتر از آن، شبکۀ خبری الجزیره در باره فعالیت‌های مدرسۀ اشرف المدارس، فیلمی زیر نام ” دختران طالبان” ساخته بود و در آن هشدار داده بود که ممکن است شبکه‌های تروریستی از این دانشجویان به عنوان عسکرهای بی ادعا کار بگیرند. اما به نظر می رسد پی گیری و تحقیق در باره این مدارس در قندز از سوی حکومت وقت افغانستان انجام نشده بود.
با آن که آمار واضحی در باره تعداد مدارس دینی در افغانستان وجود ندارد اما منابعی در وزارت حج و اوفاق افغانستان گفته اند که بیش از 3700 مدرسه ثبت نهادهای حکومتی اند و بقیه بدون ثبت در نهادهای حکومتی به آموزش طلاب ادامه می دهند. مرتضی حامد رییس نشرات وزارت حج و اوقاف افغانستان می گوید هم اکنون حدود 400 هزار دانش‌آموز در مدارس دینی مصروف آموزش اند.
اقای حامد تأکید می کند که احتمال این وجود دارد که طالبان از مدارس ثبت ناشده برای پیش برد جنگ شان سرباز گیری کنند. او می افزاید از مجموع کل ولایات افغانستان در چهار ولایت ننگرهار، هرات، بدخشان و قندز بیشترین مدارس دینی وجود دارد و تنها در کابل 120 مدرسه دینی ثبت شده فعالیت می نماید.
شاید، برای مبارزه با طالبان، نیاز باشد دولت به جای میدان‌های جنگ، چاره‌ی برای کنترول و قانون‌مند ساختن این مدرسه‌ها بیاندیشد. با این حال، برای کوتاه مدت اکنون تمام چشم وامیدها به عملیاتی دوخته شده که به گفته‌ای مسوولان امنیتی ” قرار است به زودی قندز شاهد آن باشد.”
دهلیز استراتژیک
قندز، دهلیز استراتژیک برای نفوذ در سراسر شمال افغانستان پنداشته می‌شود؛ ولایتی که با تخار، بغلان و سمنگان مرز مشترک دارد. بندر شیرخان که از گذرگاه‌های کلیدی اقتصادی افغانستان شمرده می‌شود، نیز از قلب همین ولایت می‌گذرد. این مسایل، قندز را به لحاظ نظامی- امنیتی و اقتصادی – سیاسی، برای تمام گروه‌های درگیر در جنگ و صلح افغانستان مهم ساخته است.
پیشینه اهمیت سیاسی قندز بر می‌گردد به زمان جنگ‌های مجاهدین در برابر حکومت داکتر نجیب. به گفته‌ی اگاهان، اولین خیزش‌های مجاهدین بر ضد حکومت کمونیستی از همین ولایت آغاز شد.
در اواخر دهه 60 خورشیدی گروه‌های مجاهدین ضد حکومت داکتر نجیب حمله‌ی را بر قندز انجام دادند و در نتیجه قندز اولین شهری بود که به دست مجاهدین افغان افتاد.
بدنبال سقوط حکومت مجاهدین بدست طالبان و آغاز مقاومت سران جهادی بر ضد طالبان، این گروه شکست سنگین در بخش‌های شمالی افغانستان را متحمل شد. اما، دوباره، همین جا به قندز آمدند. خود را بسیج کردند و حمله‌های شان را از سر گرفتند.
با همه این ها، به نظر می رسد طالبان نیز اهمیت حیاتی قندز را دریافته اند. بر اساس گزارش‌های مختلف طالبان از سال 2008 میلادی به این سو متوجه قندز شدند. پس از آن‌که کاروان‌های ناتو در مسیر پشاور – تورخم مورد حملات طالبان قرار گرفت، نیروهای ناتو مجبور شدند اکمالات شان را از راه تاجیکستان انجام دهند. این گونه، طالبان نیز به قندز – که هم مرز با تاجیکستان است – جا به جا شدند.
طالبان تا حدی زیادی موفق به بازخیزش در قندز شده اند. آنان تلاش دارند تا در این ولایت حضور شان را همچنان پابرجا نگهدارند. با این حال، دولت افغانستان اعلام نموده که برای بهبود اوضاع امنیتی شمال به ویژه قندز تعهدات جدی و برنامه های جامعی را روی دست دارد؛ امری که امیدواری ها را برای بهبود اوضاع این ولایت افزایش می دهد.
افزودن دیدگاه