نوروز به عنوان یک فرهنگی دیرینه تجلیل از زنده شدن دوباره طبیعت، در فهرست میراث‌های فرهنگی (یونسکو) سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد، به حیث میراث فرهنگی جهانی ثبت شده و از جانب مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان (روز بین‌المللى) رسمیت یافته است. در این روز از جانب اکثر کشورهای اعضای سازمان ملل، پیام‌های تبریکی به مردم کشورهای که از این روز تجلیل می‌کنند، فرستاده میشود. این یعنی جشن نوروز، ارزش جهانی دارد و قدمت فرهنگی دور و دراز که باید از آن تجلیل شود.
در آغاز سال نو خورشیدی، کشورهای زیاد جهان به استقبال نورزو می‌روند و از آن به عنوان روز بین‌المللی تجلیل می‌کنند. سال قبل ایالات متحده امریکا، نوروز را در کاخ سفید جشن گرفت. این جشن که به میزبانی میشل اوباما، بانوی اول امریکا، بر پا شده بود، گروهی از صاحبان کسب و کار، مدیران مدارس، مسوولان و هنرمندان در آن شرکت کرده بودند.
گوگل، شبکه جهانی که پیوسته به مناسبت‌های مختلف، نشان صفحه اول خود را تغییر می‌دهد؛ در این روز نیز نشانه‌های ویژه‌ای به مناسبت نوروز طراحی می‌کند. نشان نوروزی گوگل، که برای کاربران افغانستان، آذربایجان، ترکمنستان، قرقیزستان و ازبکستان به نمایش در می‌آید، از گل و سبزه و زنبور استفاده شده است.
نوروز در افغانستان
مردم افغانستان از قدیم‌ها نوروز را در اول ماه حمل هر سال با رسم‌های خاص نوروزی جشن می‌گیرند. نوروز در افغانستان از قدیمی‌ترین جشن‌های باستانی و تمدنی میباشد. هرچند، منشأ و زمان پیدایش دقیق نوروز، به درستی معلوم نیست؛ اما در برخی از متن‌های کهن آریایی ازجمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متن‌های قدیمی، کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده‌است.
چنانچه پدیدآمدن نوروز در شاهنامه، این گونه روایت شده‌است که جمشید پادشاه پیشدادی بلخ در حال گذشتن از آذربایجان، دستور داد تا در آن جا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.
در برخی از روایت‌ها، از زرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده‌است. اما دکتور حفیظ شریعتی سحر، استاد دانشگاه، می‌گوید، نوروز آیین مذهبی و دینی نیست. جشنی است که ریشه در گردش ماه و سال دارد.
آقای شریعی سحر، در گفتکو با خبرنامه گفت، اگر این جشن مربوط به زرتشتیان می‌بود، باید حتمن در کتاب اوستا در این مورد می‌آمد. البته بعدی‌ها به خاطر زیبایی، ریشه‌داری و مردمی بودن نوروز بیش‌تر ادیان و مذاهب منطقه به بهانه‌ای این روز را گرامی داشتند.
جشن نوروز
جشن نوروز در بسیاری از نقاط افغانستان، باشکوه خاصی برگزار می شود، در مزارشریف، در زیارتگاه منسوب به حضرت علی، جشن بزرگی به نام «میله گل‌سرخ» برگزار میگردد و همه ساله، هزاران نفر از زایران آن زیارتگاه و علاقه مندان نوروز، از نواحی مختلف کشور، حتی از کشورهای ایران و تاجیکستان و دیگر کشورهای آسیای میانه به شهر مزارشریف می روند واین جشن ملی و دیرینه را با شکوه‌مندی برگزار می‌کنند.
در هرات نیز، مردم به این مناسبت، روزهای اول سال، چهارشنبه نزدیک به سال نو و نیز در سیزدهمین روز از نوروز، در تفریح‌گاه‌های داخل و خارج شهر گردهم می‌آیند و جشن نوروز را گرامی می‌دارند.
شهروندان افغانستان برای میله کردن در این روز به تفریح‌گاه‌های که در هر ولایت است، می روند. گلغندی و چاریکار در ولایت پروان، اطراف پل مالان، تخته ضفر، میرداوود و گازگاه در هرات، حومه زیارت خرقه مبارک، بابای ولی، تفریحگاه ارغنداب در قندهار، اطراف زیارت حکیم سنایی و زیارت خواجه‌بلغار در غزنی، میدان های مقابل مجسمه های بزرگ بودا در بامیان و به همین گونه در تمامی شهرها و محلات مراسم نوروز و سال نو را به شیوه‌های گوناگون برگزار می‌کنند.
نوروز به مثابه سر آغاز فصل بهار ، با زندگی عینی مردم افغانستان پیوند داشته و بخش بزرگ از مردم این کشور که کشاروز هستند، از آمدن فصل بهار و نوروز به گرمی استقبال کرده وصفحه جدیدی از کار و فعالیت خود را آغاز می کنند، از این رو کشاورزان با برگزاری مراسم ویژه‌ای از آمدن نوروز تجلیل می کنند. با این وجود دولت نیز روز دوم سال را «روز دهقان» نامیده و این روز را رخصتی عمومی اعلام کرده است.
دولت های افغانستان در دوران‌های مختلف، به طور رسمی در برگزاری جشن نوروز سهم می‌گرفته اند، اما در سال های حاکمیت طالبان، هر گونه مراسمی که با نوروز و رسوم باستانی آن پیوند داشت، ممنوع و کفرآمیز خوانده می شد، طالبان حتی تقویم هجری شمسی را که نخستین روز سال در آن نوروز است، باطل اعلام کرده و سال قمری را رسمی اعلام کرده بودند.
در شهر کابل پایتخت نیز، میله های نوروزی درمحلاتی به نام خواجه صفا، شاه شهید، دامنه کوه سخی، کاریز میر و تپه استالف برگزار می شود.
آیین‌های نوروزی
افغان‌ها در کنار این‌که نوروز را جشن می‌گیرند، رسم‌ها و آیین‌هایی هم دارند که با آمدن نوروز، این رسومات را انجام می‌دهند. آیین‌های که در نقاط مختلف کشور متفاوت است.
آیین‌های نوروزی در مناطق غربی کشور
خانه تکانی برای استقبال از سال جدید، کاشت درخت به نشانه‌ای ادامه زندگی، آماده کردن زمین برای کاشت محصول کشاورزی به معنی امید به آینده و شب زنده داری در آخرین چهارشنبه سال قبل، از جمله مواردی است که هرگز درمناطق غربی کشور فراموش نمی‌شود.
در هرات، فعالان فرهنگی ، یک هفته پیش از شب چهارشنبه‌ی آخری هر سال تلاش می‌کنند که از هر طریق ممکن، مخصوصن از طریق دنیای مجازی، خبر فرا رسیدن این اتفاق (شب چهارشنبه‌سوری) را به همگان برسانند. باغ ملت که جشن چهارشنبه‌سوری در آن برگزار میشود، محل تجمع جمعیت است که در چندین نقطه، آتش می‌افروزند و بخاطر زنده نگهداشتن این فرهنگ کهن ساعت‌ها به جشن می‌پردازند.
هر چند در افغانستان تنها روز اول سال تعطیل است، اما در هرات، مردم تا ۱۳ روز فعالیت‌های تجاری و کسب و کار خود را نیمه فعال نگه می‌دارند. بسیاری‌ها روزهای آغازین سال را درکنار خانواده و فامیل خود به سر می‌برند.
خانه تکانی، تهیه لباس نو، تهیه کلوچه، سمنک، هفت میوه و آماده کردن سفره هفت سین از سنت‌هایی است که مردم هرات در روزهای نوروز آن ها را اجرا می‌کنند.
جوشاندن تخم مرغ و انجام بازی تخم مرغ‌جنگی از بازی های مورد علاقه جوانان در مناطق غربی کشور از جمله هرات است که در ایام نوروز رونق ویژه‌ای دارد.
آیین‌های نوروزی در مناطق شمالی کشور
آیین‌های نوروزی در شمال کشور، شور دیگری دارد. مزار شریف که به نام زادگاه نوروز مسمی است، در روزهای آغازین سال، میزبان ده‌ها هزار شهروند افغانستان است. آهنگ “بیا که بریم به مزار” از آهنگ های فولکوریک و قدیمی در روزهای نوروزی در هر جایی شنیده می شود. شهروندان، این آهنگ را زمزمه‌کنان به میله گل‌سرخ مزار می‌روند.
یکی از مراسم‌های این میله پرشور، بالا کردن جهنده سخی است. پرچم بالای چوبی نصب میشود که در سال ۱۲۸۸ هجری قمری توسط محمد علم خان نائب اعظم امیر شیرعلی خان، از جنگل‌های آن سوی دریای آمو آورده شده بود و تا هنوز برای برافراشتن علم مبارک از آن چوب استفاده میشود.
عامه مردم بلخ باور دارند، که باید جهنده راست و مستقیم بر افراشته شود و آنرا به فال نیک می گیرند.
دیگ سمرقندی و هفت میوه، از آیین های دیگر میله گل سرخ و جشن نوروز در شمال کشور است. در این دیگ‌های بزرگ فلزی به منظور توزیع “هفت میوه” برای مردم و هواران نوروز آورده می‌شد، یکی از آن ها تا هنوز در آرامگاه منسوب به حضرت علی در مزار شریف موجود میباشد.
از آیین‌های دیگر نوروزی در شمال کشور، بازی بزکشی است. بزکشی از بازی‌های قدیمی و پر طرفدار مردم افغانستان به شمار می‌رود.
رسم‌های نوروزی در مناطق مرکزی
مردم در مناطق مرکزی در روز اول سال، به دشت ها و کوه ها می روند و یا در میان خانواده ها مراسم نوروزی را جشن می گیرند. مردم مناطق مرکزی در روز نوروز، غذای‌های مخصوصی می‌پزند. یکی از متداول‌ترین غذاهایی که به مناسبت نوروز در مناطق مرکزی کشور پخته میشود، سمنو است. پختن سمنو در اکثر کشورهای که نوروز را جشن می گیرند، مروج است و زنان و دختران در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان سمنو را به‌صورت دسته‌جمعی و گاه در طول شب می‌پزند و درهنگام پختن آهنگ نیز می‌خوانند.
از آیین های دیگر نوروزی در مناطق مرکزی دید و باز دید است و یاد آوری از گذشتگان و حاضر شدن بر مزار آنان در روز اول سال نیز رایج است. سیزده به‌در یا طبیعت گردی رسم‌های دیگر نوروز است که در سیزدهمین روز نوروز در نقاط مختلف افغانستان بخصوص نقاط مرکزی انجام میشود.
آتش اَلغو(جشن چارشنبه سوری) در مناطق هزاره نشین از آیین‌های دیگر است که با فرارسیدن آخرین چارشنبه سال معمولا آتش بازی یا همان جشن چارشنبه سوری برگزار میگردد.
هزاره‌های مناطق مرکزی در مقابل منازل خود در چهار نقطه آتش روشن می‌کنند، بزرگِ خانواده به نیت خوش شانسی، از روی آتش می پرد و بقیه نیز به دنبال او چنین کاری را انجام می دهند.
علی اکبر همکار این گزارش بوده است