دو روز پیش، رییس اداره ملی استخبارات آمریکا در مجلس نمایندگان آن کشور اعلام کرد که القاعده دوباره در افغانستان و پاکستان جان می گیرد. جیمز کلپر از تلاش‌های این گروه برای حمله‌ای دوباره به آمریکا هشدار داد و تصریح کرد که اعضای القاعده در جنوب آسیا دوباره به مرحله‌ای رسیده اند که دست آورد کلانی داشته باشند.
آقای کلپر این اظهارات را در مجلس سنای آمریکا مطرح کرد. او به نمایندگان گفت که القاعده در تلاش حمله دیگر به امریکا است. شاید این تکان دهنده ترین ارزیابی امنیتی بزرگترین نهاد اطلاعاتی آمریکا باشد. احتمالن معنای حرف‌اش این است که القاعده دوباره قدرتی را به دست آورده که در زمان رهبری اسامه بن لادن داشت.
پیش از اعلام موجودیت داعش در افغانستان، حدود یک سال قبل نگرانی عمومی نسبت به حضور القاعده در افغانستان گسترده بود. اما پس از آن که داعش تبدیل به گفتمان روز در این کشور گردید، تقریبا القاعده به فراموشی سپرده شده بود. خبرهای اندکی در باره این گروه در این مدت یک سال در افغانستان نشر می شد. از جمله، هفت ماه پیش ارتش آمریکا اعلام کرد که ابوخلیل السودانی، از اعضای برجسته القاعده و فرمانده عملیاتی این گروه در افغانستان و پاکستان، در ولسوالی برمل ولایت پکتیکا کشته شده است.
شاید یکی از دلایلی که در ماه های اخیر، در مورد حضور القاعده در افغانستان حرف و حدیث کمتر شنیده می‌شد، حضور قدرت مند داعش در نقاط مختلف این کشور بود که ظاهرن تمرکز روی فعالیت های القاعده را کم رنگ تر کرده بود.
جغرافیای امن
افغانستان در دهه نود میلادی جغرافیای امن برای القاعده بوده است. این گروه بزرگترین برنامه‌های تروریستی جهانی و مرحله جهانی سازی القاعده را از افغانستان در نمیه دوم دهه نود میلادی، زمانی که مهمان طالبان حاکمان وقت افغانستان بودند؛ اجرا نمودند. با این حال حدود دو دهه بعد از اولین ورود القاعده به افغانستان در سال ۱۹۹۶ میلادی، باورها در میان مقامات امنیتی سابق حکومت افغانستان این است که القاعده در افغانستان اکنون نیز حضور دارد.
جنرال میرزا محمد یارمند معین پیشین وزارت داخله افغانستان به خبرنامه می‌گوید، القاعده پروژه بسیار خطرناک است و اهداف بلند تر از تسخیر افغانستان را دارد. این جنرال افغانستان باور دارد که القاعده از امکانات فرهنگی و جغرافیایی افغانستان برای نفوذ به کشورهای آسیای میانه، چین و روسیه استفاده می کند.
آقای یارمند در گفتگو با خبرنامه افزود: “مشکل این است که همواره به پروژه‌های مانند القاعده و داعش سطحی نگاه می کنیم. القاعده در افغانستان نابود نشده بود که بخواهیم باور کنیم دوباره این گروه سر بلند کرده است. این گروه در افغانستان و پاکستان مصروف سرباز گیری است و احتمالن خود را برای یک حمله گسترده و برنامه کلان‌تر آماده می سازد.”
نگرانی این جنرال افغان، با نگرانی حکومت افغانستان تقریبا یکی است. دفتر مشاوریت امنیت ملی افغانستان نیز از قدرت گرفتن القاعده و داعش در این کشور، نگران است. تواب غورزنگ، سخنگوی مشاور امنیت ملی می گوید آن ها باور دارند که در منطقه به ویژه در افغانستان، گروه‌های تروریستی در حال قدرت مند شدن اند و شبکه‌های تامین کننده داخلی این گروه‌ها نیز تقویت می شوند. به باور این دفتر، افغانستان از گذشته‌های دور به این سو به محل امن برای فعالیت‌های این گروه‌ها تبدیل شده است.
آقای غورزنگ به خبرنامه گفت: “در افغانستان القاعده خطر جدی‌تر از داعش است. ما باور داریم که مشکلات منطقه از ناحیه امنیتی بیشتر می‌شود و گروه‌های تروریستی منظم‌تر به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند. نیروهای امنیتی افغانستان این مساله را جدی تلقی می‌کنند و برای نابودی این گروه هم‌آهنگی منطقه‌یی نیاز است.”
ظاهرن حکومت وحدت ملی، از ابتدای تشکیل‌اش پذیرفته اندکه سال‌های 2015 و 2016 مشکلات امنیتی در افغانستان خیلی بیشتر از هر سال دیگر در چهارده سال گذشته می شود. این مساله در گفته‌های سخنگوی مشاور امنیت ملی به وضوع دیده می‌شود که به گفته او دفتر شواری امنیت ملی رییس جمهور افغانستان، این مساله را از نزدیک دنبال می‌کند.
رد پای فراموش شده القاعده
القاعده در سال‌های اخیر تلفات سنگینی در رهبری خود در مناطق افغانستان و پاکستان، متحمل شد. یک سال و نیم پیش، ابوالبراء الکویتی یک فرمانده ارشد القاعده در ولسوالی نازیان ولایت ننگرهار، که اکنون یکی از مراکز داعش می باشد، کشته شد. این فرمانده ارشد القاعده از نزدیکان ایمن الظواهری رهبر کنونی شبکه القاعده بود و در خانه‌ای یکی از فرماندهان محلی این گروه، در نتیجه حمله هوایی کشته شد.
همین چندی پیش، در ماه میزان 1394 بود که ارتش آمریکا اعلام کرد، دو پناهگاه القاعده را در ولایت قندهار در جنوب افغانستان، نابود کرده است. این دو پناهگاه که بزرگترین مراکز آموزشی القاعده در افغانستان خوانده شده است، در ولسوالی شورآبک ولایت قندهار، در یک عملیات مشترک با نیروهای افغان نابود شد.
در نخستین سالروز کشته شدن اسامه بن لادن رهبر شبکه القاعده، بارک اوباما در سفری به افغانستان گفت که هدف از حضور آمریکا و دیگر متحدان این کشور در افغانستان، نابودی القاعده است. اوباما در سخنرانی‌اش در بگرام، مخالفت خود را با خروج زود هنگام نیروهایش از افغانستان بیان کرد و گفت: “نمی تواند اجازه بدهد موفقیت‌های شان در امر مبارزه با القاعده، با خطر رو به رو شود.”
شب دوازدهم ماه ثور سال 1390 خورشیدی، بارک اوباما با افتخار از کشته شدن اسامه بن لادن خبر داد که آرزوی مردم امریکا بود. رییس جمهور امریکا در آن شب اعلام کرد که کوماندوهای کشورش در یک عملیات پیچیده در شهر ابیت آباد پاکستان، در یک صد و پنجاه کیلومتری اسلام آباد پایتخت پاکستان، اسامه بن را لادن را کشته اند.
ظهور دوباره
اکنون اما با گذشت یک و نیم دهه از حمله به برج‌های دو قلوی نیویارک، که اسامه بن لادن رهبر پیشین شبکه القاعده مسوول آن شناخته شد، بار دیگر احتمال حمله از سوی این گروه به امریکا متصور است و این هشدار، احتمالن خبر ناخوشایند برای مردم امریکا خواهد بود.
جیمز کلپر رییس ادارۀ ملی استخبارات امریکا گفته است: “با وجود علمیات‌های ضد هراس افگنی که بیشتر به هدف تضعیف شبکه القاعده انجام شده، این شبکه در پی حمله‌ی دیگری به امریکا می‌باشد.”
برخی نمایندگان مجلس باور دارند که امریکا نمی‌خواهد القاعده در افغانستان نابود شود، زیرا به باور آن‌ها این گروه می تواند حضور دراز مدت واشنگتن را در افغانستان تضمین کند.
همایون همایون، رییس کمیسیون امور دفاعی مجلس نمایندگان به خبرنامه گفت: ” القاعده، داعش و طالبان همه از یک فامیل اند و افکار سیاسی شان یکی است. امریکا به دلیل رقابتی که با روسیه دارد، از این گروه‌ها حمایت می‌کند و آن‌ها را در افغانستان فعال نگه می‌دارند. زیرا این کشور از حضور روسیه و تلاش‌های روسیه برای نفوذ در میان حلقاتی در شمال افغانستان هراس دارد.”
این هشدارها در باره احتمال حمله القاعده بر امریکا، به دنبال وحشتی پخش می شود که داعش در کشورهای اروپایی ایجاد کرده است. حمله گروه داعش به چندین محل در فرانسه، که در آن نزدیک به 130 نفر کشته شدند سبب شد که رییس جمهور فرانسه این حمله را اعلان جنگ از سوی داعش بر علیه کشورش، تلقی کند.
حمله به پاریس از سوی هشت مهاجم مسلح و بمب گذار انتحاری انجام شد و در آن چند رستورانت و محلات تفریحی، یک سالن کانسرت و محوطه اطراف ورزشگاهی که رییس جمهور فرانسه در آن در قطار تماشاچیان حضور داشت، صورت گرفت. بیشتر از 180 نفر در آن حمله زخمی شدند. این حمله در چهاردهم نوامبر 2015 صورت گرفت.
با وجودی که اخیرا از حضور دو گروه تروریستی بزرگ القاعده و داعش در افغانستان سخن گفته می‌شود، اکنون حکومت افغانستان تمام نیروی خود را روی گفتگوی مستقیم صلح با طالبا، متمرکز ساخته است. چهار نشست میان گروه هماهنگی چهار جانبه در کابل و اسلام آباد بر گزار شده است. گروه هماهنگی چهار جانبه توافق کردند که در هفته نخست ماه مارچ، زمینه‌ای نشست حکومت افغانستان با طالبان، در یک گفتگوی رو در رو فراهم شود.
با آن‌که خوش بینی‌های گسترده نسبت به بازخورد گفتگوهای چهارجانبه صلح با طالبان وجود دارد اما برآوردهای استخباراتی مقامات غربی به شمول آمریکا از بازخیزش القاعده و حضور گسترده داعش در افغانستان، سوال محوری دیگری را به وجود آورده که حتی در صورت پیوستن طالبان به روند مصالحه و دست کشیدن از جنگ، آیا می توان امنیت را به افغانستان بازگرداند و این گروه‌های تروریستی را نابود کرد؟
آینده مبهم
وضعیت افغانستان نشان می‌دهد که حکومت این کشور نیز نگران آینده بوده و مذاکرات صلح را حتی در صورتی که بتواند طالبان را به میز گفتگوها بکشاند، برای پایان خشونت‌های سیاسی تروریزم و شورشی گری در این کشور بسنده نمی‌داند.
دفتر شورای امنیت ملی افغانستان می‌پذیرد که افغانستان بستر خوبی برای سرباز گیری گروه‌های هراس افگن است و این مساله نگرانی عمده حکومت افغانستان است. اما با این حساب، سخنگوی مشاور امنیت ملی تاکید می کند که حکومت افغانستان اجازه نخواهد داد داعش و یا القاعده در افغانستان وضعیت را بحرانی بسازد و با تمام امکانات با این گروه‌ها، مبارزه خواهد کرد.
آقای غورزنگ داعش و دیگر گروه‌ها را به عنوان دشمن و خطر بالقوه امنیت ملی افغانستان و کشورهای منطقه می داند، از پاکستان می خواهد در این راه با افغانستان همکار باشد. زیرا به باور آقای غورزنگ، این گروه‌ها در تلاش اند تا افغانستان را نا امن بسازند و از افغانستان به عنوان یک پایگاه مهم شان استفاده کنند.