درست زماني كه همه منتظر يكي از مهمترين رخدادهاي تاريخ سياسي افغانستان يعني امضاي توافقنامه صلح ميان تحريك اسلامي طالبان و ايالات متحده آمريكا بودند و مردم افغانستان براي شروع يك فصل جديد بدون انتحار و انفجار آماده مي شدند و پس از سالها ارزش پول افغاني در برابر ديگر ارزهاي خارجي در حال افزايش بود؛ صبح يكشنبه شانزدم سنبله وقتي همگي از خواب برخاستند، سه توييت پي هم دونالد ترامپ مبنی بر لغو امضاي توافقنامه صلح با طالبان به بهانه كشته شدن يك سرباز آمريكايي در انفجار روز پنجشنبه منطقه ” شش درك ” كابل ـ كه طالبان مسئوليت آنرا بر عهده گرفتند ـ رؤياي يك ملت خسته از جنگ براي رسيدن به صلح را به كابوس مبدل كرد.
برخلاف آنچه ترامپ در متن توييت هايش بعنوان دليل لغو امضاي توافقنامه صلح با طالبان یاد کرده، با اندکی تأمل و دقت می توان فهمید دلایل دیگری باید در پشت این تصمیم ناگهانی و شوک آور پنهان باشد که برخی از آنها عبارتند از:
اول) از زمان روي كار آمدن دونالد ترامپ، با توجه به ویژگی های شخصیتی و فقدان تجربه پیشینی وی در حوزه سیاست، پيش بيني ناپذير بودن تصمیمات و اقدامات اش در بسا موارد باعث شد بسياري از انديشمندان حوزه روابط بين الملل خبر از آغاز عصري در مناسبات بين الملل بدهند كه از آن به عنوان “عصر عدم قطعيت” ياد مي كنند. علاوه بر آن، وی از طیف خاصی در میان جمهوری خواهان نمایندگی می کند که به نئوکان ها معروف هستند و مهمترین شاخصه آنها ضدیت با مسلمانان و تأکید بر ملي گرايي نژادي با تاكيد بر برتري سفيد پوستان) است. یادمان نرفته که ترامپ در سال 2017 صراحتا گفته بود که دیگر حاضر نیست برای ملت سازی در افغانستان هزینه کند و یا بارها، نسبت به نقش سربازان امریکایی به عنوان پلیس در افغانستان اظهار تأسف کرده است. بنابراین، با شناخت مختصات شخصیتی، فکری و سیاسی چنین فردی، درک دلایل تصمیم اخیر دونالد ترامپ چندان دشوار نیست؛
دوم) قرار معلومات موثق، طالبان رفتن به كمپ ديويد را قبل از امضاي توافقنامه توسط وزير خارجه آمريكا و بدون حضور و تضمين وزراي خارجه كشورهاي موثر بين المللي نپذيرفتند و اين موضوع كه سناريوي انتخاباتي ترامپ را بهم ريخته بود باعث عصبانيت وي گرديد؛
سوم) مصادف شدن امضاي توافقنامه صلح ميان آمريكا و طالبان با هجدهمین سالگرد حوادث يازدهم سپتامبر و گسترش مخالفان اين توافقنامه در ميان هم حزبي هاي جمهوريخواه دونالد ترامپ و حتي برخي از اعضاي تيم كاخ سفيد (ظاهراً مایک پنس معاون رئیس جمهور و جان بولتون مشاور پیشین امنيت ملي آمريكا بشدت مخالف اين موافقتنامه بودند) باعث شد تا وي از احتمال كاهش سطح حمايت هم حزبي هايش در انتخابات آينده رياست جمهوري و تنها ماندنش در برابر اكثريت دموكرات هاي كنگره نگران شود؛
چهارم) امضاي اين توافقنامه مي توانست يك دستاورد سياسي منطقه اي براي امير قطر باشد و بر وزن سياسي اين اميرنشين كوچك كه در اوج تنش با ديگر همسايگان عرب اش قرار دارد، در حل بحران هاي بزرگ منطقه اي بیافزاید؛ امري كه براي عربستان و امارات گران تمام مي شد؛ بنابراين نبايد نقش لابي گروه B (تعبیر محمد جواد ظريف وزير خارجه ايران در مورد همسويي بن سلمان وليعهد سعودي، بن زايد وليعهد امارات و بولتون مشاور امنيت ملي آمريكا و نقش تنش آفرين شان در خاورميانه) را در تغيير ذهنيت و تصميم دونالد ترامپ نادیده گرفت.
اكنون با فرض اينكه دونالد ترامپ در تصميم اش براي لغو امضاي توافقنامه صلح با طالبان جدي است، سه پیامد قابل پیش بینی و مسلم به نظر می رسد؛ اولین پیامد اینکه كشورهاي مختلفي در سطح جهان و منطقه كه با موجوديت نيروهاي آمريكايي در افغانستان موافق نبوده و حضور آنها را تهديد جدي برای امنيت ملي شان مي دانند، پس از این در عرصه هاي مختلف سياسي، نظامي و امنيتي از طالبان حمايت خواهند كرد. به عنوان پیامد دوم طالبان بر حجم، وسعت و تنوع عمليات هاي نظامي و فعاليت هاي سياسي شان خواهند افزود و پیامد سوم این خواهد بود كه با توجه به رويكرد سياست داخلي آقای غنی و مصروفیت وی در تضعیف رقبای سیاسی اش و بحران مشروعیتی که حکومت وی از ابتدا با آن دست به گریبان بوده است و بعد از اول جوزای سال جاری عملا به پاشنه آشیل حکومت وی تبدیل شد، بی ثباتی سیاسی افزایش یافته و در کنار گرم شدن جبهات جنگ و گسترش ناامنی ها در سراسر کشور، با چالش جدی چه در مرحله برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و چه پس از آن روبرو خواهد بود.
با پیش فرض دانستن پیامدهای فوق، سناريوهاي مختلفي را در باب تحولات سیاسی افغانستان در آینده نزدیک، مي توان متصور بود.
سناريوي اول: در اين سناريو با لغو مذاكرات صلح ميان آمريكا و طالبان، انتخابات رياست جمهوري در موعد مقرر (٦ ميزان ١٣٩٨) برگزار و بر اساس گمانه ها، آقای غنی از سوی کمیسیون های انتخاباتی، پیروز اعلام می شود. اما نتيجه اين انتخابات بدليل تشدید ناامنی توسط طالبان و تردیدهای جدی درباره نتیجه بخش بودن مشاركت مردم و به ویژه بی اعتمادی موجود نسبت به عملکرد کمیسیونهای انتخاباتی وشائبه ها درباره شفافیت و سلامت انتخابات، توسط ديگر نامزدان مطرح رياست جمهوري مورد قبول قرار نمي گيرد. در اين شرايط، آقاي غني يا باید به اعتراضات ديگر نامزدان احترام گذاشته و انتخابات را از اساس باطل اعلام کند ـ که غیرمحتمل است ـ و يا با قاطعیت (و احتمالا استفاده از قوه قهريه) بر صحت نتايج اعلامي از سوي كمیسيونهای انتخاباتی تاكيد كند. با پافشاری طرفهاي انتخاباتي بر مواضع شان در ابتدا به شکل اعتراضات خياباني و سپس برخوردهاي خشونت آميز ميان بخش هایي از معترضان و نيروهاي امنيتي تحت فرمان آقاي غني، دامنه اعتراضات می تواند بسیار گسترده شود. با توجه به سه پيش فرض يادشده، تضعیف حکومت آقای غنی، تشدید حملات طالبان و رقابتهای منطقه ای و بین المللی، گسترش اعتراضات به سمت تنش هاي نظامي بيشتر و احتمالا سقوط برخي ولسوالي ها و ولايات توسط هواداران تيم هاي انتخاباتي رقيب دور از انتظار نخواهد بود. در نهایت با همكاري بخش هايي از اپوزسيون با گروه طالبان و سقوط حكومت آقاي غني، عصر جديدي از آنارشيزم، هرج و مرج و جنگهاي داخلي آغاز و عملا افغانستان دوباره به جغرافياي جنگ هاي نيابتي تبديل خواهد شد. در اين سناريو نقش آمريكا با توجه به خستگی آنها از طولانی ترین جنگ تاریخ این کشور، نسبتا خنثی و تاحدودي مشابه شرايط موجود در نظر گرفته شده است.
سناريوي دوم: انتخابات برگزار شده و نتيجه آن از سوي طرف هاي انتخاباتي مورد پذيرش قرار نگرفته و در نهایت با وساطت اتحاديه اروپا، سازمان ملل و آمريكا، يك دولت موقت با مشاركت تحريك اسلامي طالبان، گروههاي اُپوزسيون و نقش موقتي و عبوري بخش هايي از تيم آقاي غني بوجود خواهد آمد. البته موفقيت اين سناريو بستگي مستقيم به همسويي و همراهي كشورهاي قدرتمندي چون روسيه، چين، پاكستان و ايران دارد. چنانچه هريك از اين كشورها در موضع مخالفت قرار بگيرند ناكامي اين سناريو بيشتر محتمل است.
سناريوي سوم: دونالد ترامپ در يك رويكرد غافلگير كننده مجددا دستور آغاز مذاكرات صلح ميان آمريكا و طالبان را صادر كرده و مطابق انتظار هواداران پروسه صلح، پس از امضاي توافقنامه، انتخابات رياست جمهوري لغو و گفتگوهاي بين الافغاني آغاز شده و همزمان با خروج نيروهاي آمريكايي، حكومت موقت با مشاركت طالبان و جريان هاي سياسي داخل افغانستان براي دوسال ايجاد مي شود. اين حكومت در کنار نظارت بر كيفيت تطبيق توافقنامه، امكان تدوين مجدد قانون اساسي، اصلاحات در قانون انتخابات و برگزاری انتخابات را براي انتخاب رييس جمهور، پارلمان، شوراي ولايتي و شوراهاي ولسوالي فراهم مي سازد. در اين سناريو، در پايان حدود دوسال نيروهاي خارجي كشور را ترك كرده و جريانهاي سياسي افغاني بشمول طالبان در يك ساختار جديد سياسي اداره كشور را بدست مي گيرند.
سناريوي چهارم: آقاي غني انتخابات را در موعد مقرر برگزار مي كند و كمیسيونهاي انتخاباتي وي را پيروز انتخابات اعلام مي كند و ديگر تيم هاي انتخاباتي هم نتيجه را مي پذيرند و همزمان در جبهه نظامي هم طالبان ـ كه اكنون هشتاد فيصد خاك افغانستان را تحت كنترل شان دارند! ـ با حملات نيروهاي دولت غني و پشتیبانی نیروهای آمريكايي شكست خورده و پاي ميز مذاكره با آقاي غني حاضر مي شوند و … ! اين سناريو همانقدر خوشبينانه و غير واقعي است كه افسانه هاي “هزار و يك شب” و “غول چراغ جادو”!
در جمعبندي نهايي با توجه به سناریوهای یاد شده، پیامدهای ناشی از لغو مذاكرات صلح آمريكا ـ طالبان توسط دونالد ترامپ را می توان به اختصار چنین بیان کرد:
یک) افزايش تلفات نيروهاي آمريكايي در نتيجه گسترش حملات طالبان، وسيع شدن ابعاد جغرافيايي متصرفات طالبان در سطح كشور و سقوط تعداد بيشتري ولسوالي ها و احتمالا برخي ولايات؛
دو) مداخله بيشتر و گسترده تر كشورهاي رقيب ايالات متحده آمريكا و حمايت از گروههاي شبه نظامي، بيشتر با هدف به چالش كشيدن حضور آمريكا در افغانستان و تبديل شدن افغانستان به جغرافياي جنگهاي نيابتي؛
سه) بي ثباتي گسترده سياسي در نتيجه رقابت سياسي آقاي غني عليه رهبران و سران سياسي اُپوزسيون، احتمال افزایش سطح تنش ها به درگیری های نظامی، نزديكي و همسويي برخي از سران اُپوزسيون با طالبان و بحران تمام عیار داخلی در افغانستان؛
چهار) با توجه به شاخص ها و فاكتورهاي فوق بر اساس محتمل ترین سناریوها، بايد منتظر آغاز موج جديدي از مهاجرت ها در ابتداي سال آينده از افغانستان به سمت كشورهاي اروپايي باشيم.
سخن آخر اینکه، طالبان به زودی خواهند آمد؛ یا در قامت یک “فاتح” و یا پس از امضای موافقتنامه صلح در قالب “شریک اصلی قدرت”؛ تحقق هرکدام از این گزینه ها بستگی به تصمیم آینده دونالد ترامپ دارد.
این مقاله برای خبرنامه نگاشته شده و دیدگاه های که در آن آمده، مختص نویسنده آن می‌باشد و لزوما بازتاب سیاست نشراتی خبرنامه نیست.
افزودن دیدگاه