نویسنده: شریف حسن
منبع: واشنگتن پست
کابل- فابیو کلمبو یک قطعه خاکی رنگ، یکی از صد ها قطعه موجود بر روی میزهای اتاقی در موزیم ملی افغانستان، را برداشت. او چندین قطره چسبناک را بر روی آن ریخت و آن را با احتیاط به قطعه بزرگتری چسپاند.
یک تندیس در حال شکل گرفتن بود – مجسمه حجاری شده در زمان های قدیم، یکی از 2500 شیئی که دو دهه قبل از سوی حاکمان طالبان تخریب شده یا از بین رفته بود.
کارشناس زاده ایتالیا به دورادور اتاق مملو از تصنعاتی مشابه که منتظرند کنار هم قرار بگیرند، نگاهی می اندازد و می گوید: “حس خوبی است که به این قطعات زندگی تازه‌یی ببخشی.”
رژیم اسلامگرای طالبان، که بودا را نمادی از بت پرستی می دانست، در سال 2001 با شلیک گلوله ها و متعاقبا انفجار دو مجسمه بودا با دینامیت در ولایت مرکزی بامیان که در قرن ششم میلادی در میان صخره های سنگی تراشیده شده بود، دنیا را تکان داد. تلاش های اولیه برای بازسازی این مجسمه ها با مشکلات بسیاری مواجه شده است.
تا این اواخر، فهمِ کمی در مورد مجسمه کوچک قدیمی تری که در زمان حکومت گندهارا در شرق افغانستان ساخته شده بود، وجود داشت. آنان در قرن اول میلادی، زمانی که منطقه مرکز شکوفایی بودیست ها بود و با راه ابریشم اروپا و آسیا را با هم پیوند می داد ساخته شده بودند.
این پیکره ها در دهه 1930 توسط باستان شناسان فرانسوی و افغان از محلی بنام هده واقع در ولایت ننگرهار، حفاری شد. بر اساس گفته های مقامات موزیم، تندیس های هده “یکی از غنی ترین مجموعه های” یافته شده در آسیای مرکزی و جنوبی را تشکیل می دهند.
صدها قلمِ آن در دهه های قبل از هده به کابل آورده شده بود، اما بسیاری های آن به طور سیستماتیک در ماه های آغازین سال 2001 توسط طالبان از بین رفته بودند. اعضای کارکنان موزیم به طور مخفیانه این اجزا را جمع آوری و ذخیره کرده بودند، اما آنان طی سالها در زیرزمین موزیم همچنان دست نخورده باقی مانده بودند. سه سال قبل، گروهی از کارشناسان خارجی و افغان شروع به کار برای بازسازی آنها کردند.
کلمبو، سرپرست محافظه کار در انستیتوت مطالعات مشرق دانشگاه شیکاگو که در حال حاضر با موزیم ملی در طرح بازسازی همکاری می کند می گوید: “آنچه که در زمان طالبان اتفاق افتاد تنها لحظه‌یی است در تاریخ طولانی و پر شر و شور این تندیس ها.”
فرایند آن همانند حل یک معما است، بیش از 7000 قطعه که باید قبل از اینکه کارشناسان شروع به بستن آنها کنند، تنظیم، پاکسازی و ثبت گردیده و با تصاویر و عکس های مجسمه های پیشین مقایسه شده و سپس با در نظرداشت طرح، رنگ و اجزای بدن (بازو، گوش، پا) دسته بندی شوند.
از آنجایی که تنها یک مجسمه به طور کامل بازسازی شده است، این کار بسیار آهسته است. اجزای تقریبا ده مجسمه دیگر نیز کنار هم قرار گرفته اند و آماده اند که چسپانیده شوند.
این پروژه بخشی از یک برنامه بزرگتر است که از سوی وزارت خارجه ایالات متحده آمریکا پشتیبانی مالی می شود تا در امر بازسازی مصنوعات تاریخی، با موزیم همکاری کند. حکومت ایالات متحده از سال 2002 به اینسو 47 میلیون دالر را برای حراست و پروژه های مربوطه به مصرف رسانیده است. مقامات ایالات متحده هزینه کلی بازسازی مجسمه های هده را در حدود 785000 دالر برآورد کرده اند و تا کنون، وجوه مالی تنها تا سال 2020 اختصاص داده شده است.
محمد فهیم رحیمی، رییس موزیم، گمان می کند طالبان در زمان سلطه پنج ساله خود از سال 1996-2001، به تعداد تقریبا 2500 مجسمه را ویران کرده اند. او می افزاید که منفجر کردن بودای با عظمت بامیان “نه تنها یک لکه ننگ بر پیشانی طالبان بلکه لکه یی بر پیشانیِ تمام افغان ها” بود.
تهدید ها علیه این مصنوعات به اشکال مختلف بوده است – و تا امروز ادامه دارد – در حدود هفتاد درصد قطعات باستان شناسانه در موزیم در جریان جنگ های داخلی در اوایل دهه 1990 غارت شده اند. کارکنان موزیم دیگر اقلام ارزشمند را پنهان کرده بودند تا شورشیان یا قاچاقبران نتوانند آنها را پیدا کنند.
برخی اجزای دزدیده شده پس از سقوط طالبان در اواخر سال 2001 از سوی کشورهای خارجی به موزیم بازگردانیده شد، اما اکثر آنها هنوز ناپیداست. پولیس کابل ماه گذشته شخصی را که مظنون به تلاش برای فروش یک مجسمه غارت شده به ارزش 250000 دالر بود، دستگیر نمود.
در حال حاضر، یک نگرانی بالقوه جدیدی به میان آمده است. با تداوم گفتگوهای صلح میان مقامات ایالات متحده و رهبران طالبان که بخش های بزرگی از کشور را تحت کنترل خود دارند، بسیاری از افغان ها از این هراس دارند که بازگشت طالبان یک بار دیگر میراث فرهنگی و تاریخی کشور را در کنار حقوق و آزادی های به دست آمده در جریان 18 سال حکومت دموکراتیک را، به خطر بیندازد.
رحیمی می گوید که لازم است این موضوع در آجندای گفتگوهای صلح باشد تا مطمین شویم که تخریب مجسمه ها بار دیگر هرگز اتفاق نمی افتد.
او می گوید: “ما نگرانیم، زیرا در گذشته نیز موزیم مرحله سختی را پشت سرگذاشته است.”
افزودن دیدگاه