کابل ـ عبدالرشید دوستم، معاون رییس جمهوری افغانستان، یک جنگسالار سابق که برای بیش از یک سال به دلیل اتهام جنسی در تبعید به سر برده ـ روز یکشنبه به کشور بازگشته و با استقبال گرم حکومت روبرو گردید؛ اما مشکلات قانونی او همچنان باقی است و حمله انتحاری که درست با رسیدن او به وقوع پیوست، نشاندهنده چالشهای متداوم پیشرو میباشد.
پس از آنکه پرواز او از ترکیه به کابل نشست، مقامات بلندپایه اداره رییسجمهور غنی ت همراه با جمعیت انبوهی از حامیان او ـ با دوستم در فرودگاه بینالمللی حامد کرزی دیدار کردند و او از آنجا به سوی موتری که انتظارش را میکشید، منتقل شد.
دقایقی پس از آنکه او فرودگاه را ترک کرد، یک حمله انتحاری در نزدیکی دروازه دخولی این فرودگاه، 14 تن را کشته و 60 تن را زخمی ساخت ـ حملهای که هرچند آسیبی به دوستم نرسید، اما احساسات شدیدی را که از بازگشت او برانگیخته شده بود، نشان میداد.
دوستم کمی بعدتر در مراسمی در دفترش در کابل، درحالی که وعده کمک برای برون رفت افغانستان از جنگ 17 ساله میداد، گفت: “من به همگان سلامهای خود را تقدیم میکنم”.
او اضافه کرد که قرار است روز دوشنبه با اشرف غنی دیدار کند و گفت: “من به عنوان معاون رییس جمهوری، صلح با طالبان را از هر وظیفهی دیگری مهمتر خواهم پنداشت”.
دوستم ـ یک جنرال جنگهای داخلی افغانستان که بنابر رفتارهای بیرحمانه و تندش در هنگام حاکمیت 30 ساله بر مناطقی واقع در مرزهای شمالی شناخته شده است ـ پس از آنکه از سوی یک رقیب سیاسیاش به لتوکوب، زندانی ساختن و دادن امر تجاوز به او در سال 2016 متهم شد، به ترکیه رفت. این قضیه دردسری برای غنی بود؛ کسی که با وجود اینکه دوستم را در گذشته یک “قاتل شناختهشده” مینامید، او را در جریان کارزارهای انتخاباتی سال 2014 درکنار خود گرفت تا به این ترتیب، حمایتهای مردم ولایتهای شمال افغانستان را که هممرز با ازبکستان است، با خود داشته باشد. دوستم که 63 سال سن دارد، مربوط به گروه اتنیکی ازبک میباشد.
موجی عظیمی از تظاهراتها که خواستار بازگشت دوستم بودند، در هفتههای اخیر در سرتاسر شمال افغانستان به راه افتاده و ادارات حکومت محلی را بست، که این عمل خود تهدیدی برای ثبات در این مناطق بود. این در حالی است که نیروهای افغان در حال مبارزه برای عقبزدن طالبان و نیروهای دولت اسلامی که در حال پا گرفتن در این منطقه اند، میباشند.
این تظاهرات بعد از آن افزایش یافت که سربازان افغان، نظامالدین قیصاری، از گماشتهشدگان دوستم و فرمانده پولیس یکی از شهرستانها را دستگیر نمودند. او مقامات را تهدید به مرگ نموده بود.
هفته گذشته ویدیویی که نشان میداد سربازان افغان محافظان و مردان زخمی قیصاری که دستهایشان در پشت بسته شده را شکنجه میکند، منتشر شد و شلعههای بیشتری به این آتش زد.
غنی که تحت فشارهای دونرهای بینالمللی مجبور بود تا ثبات را به کشور بازگشتانده و حاکمیت قانون را در حکومت لرزانش برقرار سازد، تصمیم گرفت تا دوستم را به جایگاهش به عنوان معاون رییسجمهور بازگرداند، درحالی که هنوز با اتهاماتی که علیه او مطرح شده، روبرو میباشد.
اداره غنی با تکرار عذری که پارسال ذکر نموده بود، او به علت “تداوی مریضیاش” به ترکیه رفته، در بیانیهای اظهار نمود که “درمان اینک کامل شده” و این جنگجوی سرسخت، حاضر است دوباره به دفترش بازگردد.
دوستم مشروبخوار، در گذشته با مشکلات کبدی گرفتار بوده است.
هارون چخانسوری، سخنگوی غنی گفت: “مسایل قانونی به عدالت و نهادهای قضایی مربوط است، آنها در کار خود استقلال دارند و با تمام مسایل در تطابق با قانون برخورد خواهند کرد.”
حامیان او در ولایتهای شمال با شنیدن خبر برگشت او، به شادی و تجلیل پرداختند.
نصرالله مخدومزاده، عضو شورای ولایتی جوزجان، ولایتی که زادگاه دوستم است، گفت که بازگشت “جنرال” به معنای امنیت بیشتر کشور است.
مخدوم گفت: “طالبان و داعش از شمال ناپدید خواهند شد.”
حارث ودان، خبرنگاری در شمال میگوید که احتمالا انرژی جدیدی در عقب کاندیداهای همراه با حزب جنبش اسلامی دوستم در انتخابات پارلمانی اکتوبر وجود خواهد داشت.
ودان گفت: “این اعتراضات نشان داد که دوستم هنوز هم مهم است.”
اینکه بازگشت او برای غنی چه معنایی دارد، هنوز مشخص نیست.
به باور تحلیلگران، در حالی که پتانسیل بازگشت ثبات در افغانستان دیده میشود، اما این اتحاد میتواند از چندین منظر معکوس گردد.
دوستم کسی که بر اساس گزارشها، دستور راندن تانک از روی پاهای دشمنانش را داده و متهم به زندانی ساختن زندانیان طالبان در درون کانتینرهای بسته است، میتواند اتهامات علیه خود را نادیده انگارد و دوباره با حس مصونیت آغاز کند.
این مسأله باعث شرمساری غنی میگردد؛ کسی که با مشکل مشابه سال گذشته، زمانی که عطامحمد نور، والی ولایت شمالی بلخ را برکنار کرد، روبهرو گردید. آقای نور این منطقه را به عنوان منطقه خود اداره میکرد، در حالی که نور به صورت یک والی سایه عمل مینماید.
دوستم که مشهور به تغییر اتحادهایش برای پیشبرد اهدافش است، شاید به غنی نیز به صورت سیاسی پشت کند، تا چشمانداز دور دیگر ریاست جمهوری او را در انتخابات سال آینده خراب سازد.
اسکات وردن، مدیر برنامههای افغانستان و آسیای مرکزی در انستیتوت صلح ایالات متحده گفت که بازگشت دوستم “یک ریسک و یک امتیاز” برای غنی است.
در حالی که دوستم بار دیگر میتواند آرای مردم ازبک را تضمین کند، ادعاهایی علیه او میتواند رییس جمهوری را زمینگیر نماید، که شاید در این صورت غنی مجبور شود برای انتخابات سال بعدی، به دنبال همقطار دیگری بگردد.
وردن گفت: “شما نمیخواهید او را در مقابل خود داشته باشید، در عین حال احتمالات قطعیای برای داشتن او در کنارتان به علت ادعاهای جزایی وجود خواهد داشت”.
دوستم کمی بعد از پروازش به ترکیه ـ خود را از سوی اداره غنی همچون مهرهای طردشده احساس مینمود ـ با نور و محمد محقق یک رهبر هزاره، یکجا گردید تا ائتلاف برای نجات افغانستان را تشکیل دهند؛ گروهی که ریشه در نارضایتی از چگونگی پیشبرد حکومت دارد.
دوستم پس از آن تلاش کرد تا از طریق مزارشریف در شمال به افغانستان برگردد، اما اداره غنی به هواپیمای حامل او دستور داد تا برگردد.
میشیل کوگلمن، یک همکار ارشد جنوب آسیا در مرکز ویلسون در واشنگتن گفت: “غنی واقعا میان سنگ و سختی قرار دارد.”
کوگلمن گفت: “از یکسو او میخواهد به جامعه جهانی نشان دهد که مسایل حاکمیت قانون و فساد را جدی میگیرد و اینکه او میخواهد اطمینان دهد که تحقیقات مشخصی انجام شده و تلاشهایی انجام خواهد شد تا دوستم را در صورت ضرورت به عدالت بیاورد، و از سوی دیگر، من فکر میکنم که او در مورد این احتمال که پس آوردن دوستم مسبب بیثباتی بیشتری در این کشور خواهد شد، میاندیشد، در عین حالی که چنین مواردی را قبلا نیز تجربه کرده است.”
دوستم قبلا از تبعید نیز بازگشته است.
در سال 2009، رییسجمهور کرزی دوستم را مجبور کرد تا به علت اتهاماتی مبنی بر اینکه وی رقیب سیاسی دیگرش، اکبر بای را ربوده و دستور آزار جنسی او را داده بود، کشور را ترک کرده و به ترکیه برود.
دوستم پس از گذشت چند هفته، قبل از شروع انتخابات اجازه یافت تا به کشور بازگشته و حمایتش را از کرزی برای برد دور دیگر انتخابات انجام دهد.
در روز یکشنبه، غنی به دوستم حس این را داد که استقبال شده است.
قبل از رسیدن او، بیلبوردهای حاوی عکسهای او در امتداد جاده از فرودگاه به سوی قصر خودش نصب شده بود.
دوستم در جریان صحبتهایش که از تلویزیون پخش میشد، گفت که او از این خوشآمدگویی گرم استقبال میکند، اما به نشانه تنشهای آمدنی، او گفت که باور دارد دستگیری قیصاری “حرکت مناسبی” نبود.
برخی از حامیان دوستم از جوزجان و فاریاب به کابل آمدند تا رهبر تنومند و مورد علاقهشان را مورد استقبال قرار دهند، و با جمعیت مردم بیرون از دخولی فرودگاه منتظر ماندند.
شادی و سرور به علت بازگشت او، پس از اینکه یک حمله انتحاری در نزدیکی دخولی فرودگاه رخ داد، تاریک و تار شد.
پولیس کابل میگوید که به اضافه 14 کشته ـ که برخی از آنها نیروهای امنیتی مسئول حفاظت از دوستم بودند ـ 60 تن دیگر زخمی شدهاند.
اتهامات علیه دوستم در سال 2016 مطرح شدند، زمانی که احمد ایشچی، والی سابق فاریاب که غالبا با دوستم مخالفت داشت، در ملا عام اظهار نمود که معاون رییسجمهور او را مورد لتوکوب قرار داده، سپس به پادگان خصوصی خود برده و به گروگان گرفته است؛ جایی که ایشچی ادعا میکند مورد تجاوز قرار گرفته است.
دوستم آن اتهامات را رد کرده و توطئه سیاسی علیه خود میداند.
ایشچی میگوید که منتظر است تا بالاخره ببیند دوستم به عدالت کشانیده خواهد شد! اما با توجه به وضعیت سیاسی غنی، ایشچی گفت که او مظنون است سیستم عدالت افغانستان هنوز دوستم را تحت تعقیب قرار دهد. او گفت که “اگر نهادهای قضایی بیطرفی خود را حفظ نکند، ما پروندهمان را به دادگاههای بینالمللی میبریم. ما برای اقامه عدالت خواهیم جنگید”.
نویسنده: شریف حسن
منبع: واشنگتن پست