برخی از گزارش ها می رساند که فعال شدن بندر چابهار ایران، موجب روی گرداندن افغانها از بندر کراچی پاکستان شده است. این گزارش ها می رساند که این تحول، سبب کاهش نقش ترانزیت دریایی پاکستان شده و ضربهی اقتصادی سنگین بر این کشور وارد کرده است.
آمارهای نشان میدهد که افغانستان حدود 80 درصد حمل و نقل دریایی خود را از بندر کراچی پاکستان به بنادر چابهار و بندرعباس در ایران انتقال داده است. این تحول دو ماه پس از آن به میان می آید که چابهار در 100 کیلومتری بندر گوادر پاکستان، آغاز به کار کرده است.
انتظار میرود این اقدام، که تا حدی ناشی از تعرفه تجاری جدید اعمالشده از سوی اسلام آباد است، نقش پاکستان را در حمل و نقل کالاها برای افغانستان به شدت کاهش دهد.
سرمایهگذاران در پاکستان معتقدند که میزان بیشتری از تجارت افغانستان در نهایت به بندر راهبردی چابهار که نزدیکترین نقطه پیوند دریایی ایران با اقیانوس هند است، انتقال یابد.
فاز نخست بندر چابهار در استان سیستان و بلوچستان ایران، در ماه قوس سال جاری خورشیدی به بهرهبرداری رسید. پیشبینی میشود که مبادلات تجاری افغانستان از طریق این بندر با شروع بهکار گذرگاه بینالمللی شمال-جنوب آن، به ارزش 5 میلیارد دالر برسد.
اخیرا برخی از رسانههای پاکستانی گزارش داده است که مبادلات تجاری افغانستان و پاکستان در سال جاری مالی بهدلیل بستهشدن مکرر مرز، درگیریهای نظامی و اعمال تعرفه تجاری جدید از سوی پاکستان، کاهش 2میلیارد دالری داشته است.
ارزش مبادلات تجاری افغانستان با پاکستان در سال 2016 میلادی حدود 2.5 میلیارد دالر بود که در پی وخامت روابط بین این دو کشور، به تدریج کاهش یافته و به 500 میلیون دالر رسیده است.
وضع چالشهای تازه
به دنبال فعال شدن بندر چابهار و باز شدن مسیر جدید ترانزیتی برای بازرگانان افغان، پاکستان فشارهای تازه و جدی بر تاجران افغان اعمال کرده است.
مقامهای اتاق تجارت و صنایع افغانستان تاکید میکنند که پاکستان در این اواخر شرایط دشواری را برای صادارت میوههای تازه و سبزی این کشور ایجاد کرده و نزدیک به یک ماه صادرات به پاکستان متوقف میباشد.
نهادهای بازرگانی افغانستان تاکید دارند که حکومت پاکستان هرچند بهگونهی رسمی مرزهای خود را بهروی محصولات زراعتی افغانستان نبسته، اما شرایط را برای بازرگانان افغان طوری دشوار کرده که صادرات میوههای تازه و سبزیجات افغانستان ناممکن شود.
این نهاد ها تاکید دارد که این همسایهی شرقی افغانستان بهبهانه طی مراحل مسایل قرنطین و سرتفکیت آن، مانع صادارت محصولات زراعتی بازرگانان افغان شده است.
بر اساس گفتههای اتاق تجارت و صنایع افغانستان هماکنون ۳.۵ هزار تُن پَخته و ۲هزار تُن انار و سیب صادراتی افغانستان در تورخم متوقف است.
نهادهای بازرگانی افغانستان تاکید دارند که اگر پاکستان به این ممانعتهای بازرگانیاش در برابر بازرگانان افغان پایان ندهد، آنان به عمل بالمثل دست خواهند زد.
آنان تاکید دارند که ایجاد این نوع موانع از سوی پاکستان بهبهانه «سرتفکیت قرنطین» نهتنها مناسبات تجارتی میان دو کشور را آسیب میرساند بل که در صورت عمل بالمثل حکومت افغانستان، واردات میوه های تازه و سبزیجات پاکستان به افغانستان نیز متوقف خواهد شد.
از سوی هم اخیرا مقامهای محلی ولایت فراه از ایجاد گمرک طالبان در این ولایت خبر دادهاند. به گفتهی این منابع، طالبان روزانه از این گمرک حدود 7 میلیون افغانی درآمد دارد.
با این وجود شماری از مقامهای امنیتی افغانستان تاکید کردهاند که طالبان از سوی پاکستان بخاطر ایجاد ممانعت برای بازرگانان افغان، حمایت میشوند.
واکنش نهادهای بازرگانی پاکستان
با تمام سیاستبازیهای حکومت پاکستان در برابر بازرگانان افغان، نهادهای بازرگانی این کشور اما تاکید میکنند که باید مسایل تجاری و بازرگانی از مسایل سیاسی جدا باشد.
ضیاء الحق سرحدی، مدیر اتاق مشترک تجارت و صنایع افغانستان- پاکستان گفته است: «مقامات دو کشور نباید سیاست را با تجارت درهم آمیزند و باید استفاده از تجارت دوجانبه را به عنوان اهرمی برای حل و فصل مناقشات منطقهای و سیاسی، ممنوع کنند».
او کاهش تجارت خارجی افغانستان از طریق پاکستان را به تشدید تنشها در مرز، افزایش تعرفهها و پررنگتر شدن نقش بندر چابهار نسبت داده است؛ جایی که به ادعای او، هند مشوقهای زیادی به تجار افغان پیشنهاد کرده است.
پیش از این زاهد شینواری، رییس اتاق تجارت و صنایع پاکستان گفته بود که افغانستان یکی از بازارهای بزرگ صادراتی این کشور است و پاکستان نباید این بازار را بخاطر مسایل سیاسی و امنیتی از دست دهد.
آقای شینواری تاکید کرده بود: «سیاستهای نادرست حکومت پاکستان با بازرگانان و بستن راههای ترانزیتی سبب شده است که حجم تجارتی هر دو کشور کاهش یافته و محصولات ایران و هند جایگزین کالاهای ما در افغانستان شود.»
این سیاست حکومت پاکستان در قبال بازرگانان افغان، واکنشهای را در سطح کلان بازرگانی نیز به همراه داشته است.
خرم دستگیرخان، وزیر تجارت پاکستان در ماه عقرب سال گذشتهی خورشیدی در مصاحبه با یکی از شبکههای تلویزیونی پاکستان گفته بود که این کشور به دنبال روابط دوستانهی دیپلماتیک، اقتصادی و تجارتی با افغانستان میباشد.
این مقام پاکستانی همچنان تاکید کرده بود که افغانستان و پاکستان پروژههای مشترک اقتصادی دارند که باید با مشارکت همدیگر آنها را بهپیش ببرند.
در همین حال نویسده نشریه آسیا تایمز نوشته است که: «پیشبینی میشود که کاهش دو میلیارد دالری مبادلات تجاری دوجانبه با افغانستان تاثیر نامطلوبی بر اقتصاد پاکستان داشته باشد که هم اکنون نیز از افزایش کسری تراز تجاری و وخامت تراز پرداختها رنج می برد. اطلاعاتی که ماه دسامبر توسط اداره آمار پاکستان منتشر شد، به چشمانداز اقتصادی تیره و تاری اشاره میکند.»
این رسانه تاکید کرده در حالی که روند کاهش مبادلات تجاری دوجانبه ادامه دارد، پاکستان نگران یک بحران اقتصادی قریب الوقوع است. این در حالی است که بندر چابهار به جایگزین سودآوری برای افغانها تبدیل شده است.
وابستگی به ایران؟
با کاهش روابط بازرگانی افغانستان و پاکستان، ایران در حال حاضر به یکی از بزرگترین شرکای بازرگانی افغانستان تبدیل شده است.
بر اساس آمارهای اتاق تجارت و صنایع افغانستان از مجموع ۸میلیارد دالرحجم مبادلات بازرگانی این کشور درسال گذشتهی خورشیدی، به ارزش نزدیک به ۲میلیارد دالر این داد و ستد بازرگانی تنها با ایران بوده است.
این در حالی است که بر اساس آمار اتاق تجارت و صنایع افغانستان پیش از این میزان داد و ستد بازرگانی افغانستان و ایران به ارزش ۱٫۵ میلیارد دالر بوده است. بر اساس آمارهای ارایهشده از سوی این نهاد بازرگانی افغانستان، نزدیک به ۲۵ درصد از داد و ستدهای بازرگانی افغانستان با ایران انجام میشود.
مقامها در وزارت تجارت و صنایع افغانستان میگویند که به علت مشکل تراشیهای پاکستان بر سر ترانزیت وبازرگانی دو کشور، مبادلات بازرگانی افغانستان و ایران بهگونه روزافزون در حال افزایش است.
اما شماری از آگاهان بخش اقتصادی از این روابط روز افزون بازرگانی افغانستان با ایران انتقاد میکنند و تاکید دارند که افغانستان نباید وابسته به یک کشور دیگر همسایه باشد.
حسیبالله موحد، استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه کابل به خبرنامه گفت که حکومت افغانستان باید مسیرهای بدیل متعددی برای بیرون رفت از وابستگی تجاری پاکستان پیدا کند. او تاکید میکند که اگر این کشور راههای بدیل دیگری را پیدا نکند، شاید روزی ایران به پاکستان دومی تبدیل شود.
اما مقامهای حکومت افغانستان تاکید دارند که افغانستان با کسب عضویت سازمان تجارت جهانی، میتواند با بیشتر از 120 کشور جهان روابط بازرگانی داشته باشد.
مسافر قوقندی، سخنگوی وزارت تجارت وصنایع افغانستان به خبرنامه گفت: «ما همواره تلاش کردهایم که خرید کالاهای خود را از چند کشور انجام دهیم تا به یک یا دو کشور وابسته نباشیم.»