به دنبال جنگ ویرانگر جهانی دوم و پس از آنکه آمریکا دو بمب اتمی را بر شهرهای هیروشیما و ناکازاکی در جاپان ریخت، زندگی 220 هزار شهروند غیرنظامی جاپان نیز به پایان رسید. تاثیر بمبهای اتمی که در این جنگ استعمال شد، جهان را در شوک فرو برد و جلوگیری از گسترش فنآوری هستهای در بخش نظامی در سطح جامعه جهانی مطرح شد.
کشتار بیرحمانه توسط بمبهای اتمی و رقابت بیامان قدرتهای بزرگ جهانی، بهویژه فاتحان جنگ، ایده ایجاد تشکیلاتی را بهمنظور نظارت بر فعالیتهای کشورهای دارنده فنآوری هستهای جهت کسب اطمینان از اینکه فعالیتهای هستهای تنها مقاصد صلحجویانه دارند، به میان آمد. به دنبال همین فکر در ماه جولای 1957 میلادی آژانس بینالمللی انرژی اتمی ایجاد شد.
فعالیتهای این آژانس بر دو محور استوار گردید؛ ترویج و توسعه استفادهی صلحجویانه از انرژی اتمی و نظارت بر فعالیتهای کشورهای دارنده تکنالوژی هستهای، جهت کسب اطمینان از اینکه این فعالیتها تنها مقاصد صلحجویانه دارند.
درحال حاضر 164 کشور عضویت آژانس بینالمللی انرژی هستهای را دارند. افغانستان یکی از 23 کشوری است که از بدو تاسیس این آژانس در سال 1335 خورشیدی عضویت آن را کسب کرد.
کمیسیون انرژی اتمی افغانستان
اداره انرژی اتمی افغانستان برای نخستینبار در زمان سلطنت محمد ظاهرشاه، پادشاه سابق این کشور، ایجاد شد. در آن زمان پوهاند عبدالغفار کاکر، رییس دانشکده علوم طبیعی دانشگاه کابل رهبری آن را به عهده داشت. در زمان حکومت سردار محمد داوود خان، رییسجمهور پیشین افغانستان، برای نخستین بار در دانشگاه کابل لابراتوار تطبیقات هستهای و در بیمارستان علیآباد نیز مرکز تداوی امراض سرطان ساخته شد.
پس از تجاوز شوروی سابق به افغانستان، اداره انرژی اتمی افغانستان روابطش با آژانس بینالمللی انرژی اتمی کم شد و بحرانهای سیاسی و پیامدهای آن، از جمله جنگهای داخلی، فعالیتهای مقدماتی این اداره را بهطور کامل متوقف ساخت و ماشینآلات تکنالوژی موجود در آن به غارت رفت.
پس از سقوط امارت اسلامی طالبان در افغانستان، در سال 1380 خورشیدی وزارت صحت عامه این کشور از وزارت خارجه افغانستان خواست که ارتباط با آژانس بینالمللی اتمی از سر گرفته شود. در سال 1382 خورشیدی، همزمان با بازگشت داکتر عبدالحی نظیفی استاد دانشگاه کابل از خارج، ارتباط اداره انرژی اتمی افغانستان با آژانس بینالمللی تسریع یافت.
سرانجام اداره انرژی اتمی افغانستان بهعنوان یک سازمان دولتی غیرانتفاعی بهمنظور دستیابی به دانش صلحآمیز هستهای تهدابگذاری و به تأسی از مصوبه شماره 2 حمل 1387 خورشیدی شورای وزیران افغانستان و فرمان شماره 9 مورخ 22 حمل 1389 مقام ریاست جمهوری، زیر نام «کمیسیون عالی انرژی اتمی افغانستان» معرفی گردید.
درحال حاضر چندین نهاد اداره دولتی افغانستان از جمله وزارتهای دفاع، داخله، خارجه، انرژی و آب، زراعت و مالدرای، صحت عامه، معادن، تحصیلات عالی، عدلیه و ریاست عمومی امنیت ملی و اداره ملی حفاظت محیط زیست در این کمیسیون عضویت دارند.
اهداف
ریاست عمومی دفتر مقام عالی ریاست جمهوری افغانستان در بخش معرفی کمیسیون عالی انرژی اتمی نوشته است که این کمیسیون به منظور فعالیتهای صلحآمیز در چوکات حکومت این کشور تاسیس شده است. اداره انرژی اتمی افغانستان در راستای استراتژی توسعه ملی این کشور در بخشهای امنیت، توسعه اقتصادی، تغذیه، درمان، مدیریت آبها، ایجاد سهولتهای کاری در معادن، تولید برق هستهای و «Regulatory Authority» کار میکند.
به دنبال سیستم
در بخش امنیت، اداره انرژی اتمی افغانستان جلوگیری از تروریزم هستهای و انتشار مواد انفجاری را به عهده دارد. این اداره در بنادر و گمرکات افغانستان تلاش میکند تا دستگاههای ویژهای را برای شناخت مواد انفجاری نصب کند.
در بخش توسعه اقتصادی، اداره انرژی اتمی افغانستان در بخش زراعت عهدهدار اصلاح تخمهای زراعتی با استفاده از روشهای هستهای، افزایش محصولات زراعتی و حفظ محصولات تولیدی بدون استفاده از سردخانهها میباشد.
داکتر عبدالحی نظیفی، رییس اجرایی بورد انرژی اتمی افغانستان در گفتوگو با خبرنامه گفت که پروژههایی در بخش زراعت، آب و برق و معادن در حال حاضر زیر کار است. او گفت که در بخش زراعت، اداره انرژی اتمی افغانستان میخواهد روی افزایش محصولات زراعتی و طرز نگهداری آن کار کند.
آقای نظیفی افزود: «30 درصد میوه در افغانستان گنده میشود. از این باید جلوگیری کنیم. یک نفر را استخدام کردهایم تا یک سیستم را مطالعه کند که براساس آن میوه گنده نشود. پس از مطالعه او به دولت پیشنهاد میکنیم که آلات و لوازم مورد نیاز را تهیه کند.»
کمیسیون عالی انرژی اتمی افغانستان همچنان در بخشی از مسوولیتهایش باید از منابع اشعه آیونایزکننده مواظبت کند. براساس گفتههای آقای نظیفی، در حدود 600 ماشین اکسری در افغانستان وجود دارد که این ماشینها خطرناک است. کارمندان کمیسیون انرژی اتمی برای استفاده کنندگان این ماشینها روشهای احتیاطی را آموزش میدهند تا خود آن ها و بیماران را از خطرات آن حفظ کنند.
دستاوردها
نخستین دستاورد کمیسیون انرژی اتمی افغانستان تهیه قانون انرژی اتمی افغانستان است. این قانون از سوی رییس جمهور این کشور توشیح شده است. قانون انرژی اتمی افغانستان با هدف استفاده مفید از انرژی هستهای به مقاصد صلحآمیز، تامین محافظت مواد رادیو اکتیو و منابع آن، جلوگیری از تشعشات هستهای و انتشار آن، مصونیت محیط زیست در برابر تشعشات هستهای و کنترل و نظارت از مواد هستهای ترتیب شده است.
در کنار این، کمیسیون انرژی اتمی افغانستان 15 داکتر را برای کسب دانش تخصصی و 7 داکتر مربوط به وزارت صحت عامه را برای کسب دانش طب هستهای به خارج از افغانستان فرستاده است.
کمیسیون انرژی اتمی افغانستان در مدت فعالیت خود در حدود 80 تن از کارمندانش را به صورت بورسیه به کشورهای مختلف از جمله مصر، هند، مالیزیا، اتریش، انگلستان، ترکیه، ایران و چین فرستاده است.
50 میلیون بودجه
کمیسیون انرژی اتمی افغانستان در حال حاضر 135 نفر در تشکیل رسمی خود دارد. براساس معلومات ریاست جمهوری افغانستان، در سال 1390 خورشیدی در حدود 70 درصد کارمندان این اداره از میان جوانان، از طریق پروسه اصلاحات اداری و خدمات ملکی استخدام شدهاند که در این میان سه بست عالی رتبه نیز شامل است.
در حال حاضر این کمیسیون در ولایتهای بلخ، ننگرهار و هرات نمایندگی فعال دارد. به گفته مسوولان این اداره برای راه اندازی نمایندگی چهارم در ولایت قندهار، تابحال کارمندان مورد نیاز یافت نشدهاند.
کمیسیون انرژی اتمی افغانستان سالانه در حدود 50 میلیون افغانی بودجه دارد که از سوی دولت افغانستان تمویل میشود.
چالشها
نبود کارمندان مسلکی و تخصصی در بخش انرژی اتمی یکی از چالشهای مهم کمیسیون انرژی اتمی افغانستان است. نبود افراد تحصیلکرده در بخش مورد نیاز این کمیسیون، با وجود فراغت هزاران دانشجو از دانشگاههای مختلف افغانستان همچنان بزرگترین چالش در برابر این اداره انرژی اتمی است.
آقای نظیمی گفت هربار که برای جذب کارمند فراخوان داده میشود، کسی مطابق به نیازمندیهای اداره انرژی اتمی یافت نمیشود و حتا برای ایجاد دفتر ولایتی در شهر قندهار، هنوز کارمند مسلکی پیدا نشده است.
این مسوولان در حالی از نبود کارمندان متخصص سخن میگویند که کمیسیون عالی انرژی اتمی افغانستان تاکنون فعالیت و دستاورد قابل ملاحظهای نداشته است.
بسیاری از بخشهای وبسایت این اداره نیز خالی از معلومات است. تنها در بخش معرفی، اخبار، کاریابی و اعلام داوطلبی معلومات ناچیزی روی وبسایت قرار داده شده و باقی بخشها بدون معلومات و سفید است.