در عصری که حتا خدمات 4G انترنت نیز در افغانستان فعال شده و حدود 4 میلیون نفر از انترنت استفاده می‌کنند، اما دسترسی به اطلاعات در مورد فعالیت‌ها و کارکردهای ادارات دولتی در این کشور همچنان یکی از چالش‌های کاربران انترنتی به شمار می‌رود.
شماری از کاربران شبکه‌های اجتماعی در روزهای اخیر نوشته‌اند که در وب‌سایت‌های دولتی خبرهای تشریفاتی مانند ملاقات وزیران و معاونان این نهادها فراوان است اما اگاهی در مورد کاکرد های این نهادها در این وب‌سایت‌ها کمتر دیده می شود. در کنار این، برخی دیگر می‌گویند که تعدادی از نهادهای مهم دولتی افغانستان، وب‌سایت‌های مناسبی ندارد.
گزارش‌های رسمی نیز نشان می‌دهد که شماری از ادارات دولتی افغانستان، اطلاعات مورد نیاز مردم و رسانه‌ها را روی وب‌سایت‌های شان قرار نمی‌دهند و تنها معلوماتی را منتشر می‌سازند که مربوط به ملاقات‌ها و برنامه‌های روزانه مسوولان است.
در ماه جوزای سال جاری کمیسیون نظارت بر دسترسی به اطلاعات گزارش فعالیت‌های سال 1395 و یافته‌های خود در مورد چگونگی وضعیت دسترسی به اطلاعات در ادارات دولتی را منتشر ساخت. سید اکرام افضلی، رییس این کمیسیون در یک نشست خبری گفت که بیشتر ادارات به ارایه اطلاعات باور نداشته و سعی در محرم نگه‌داشتن اطلاعات دارند.
این کمیسیون در بررسی‌های خود از شیوه‌ی مدیریت اطلاعات، ارایه اطلاعات، موجودیت مرجع مسوول اطلاع رسانی و موارد دیگری را که در قانون برای ادارات پیش‌بینی شده، نظارت نموده و در مجموع این ادارات را به چهار گروه تقسیم‌بندی کرده است.
براساس گزارش این کمیسیون، در گروه اول تنها وزارت احیا و انکشاف دهات افغانستان موارد قانونی را در بخش دسترسی به اطلاعات عملی ساخته و ابتکاراتی را نیز در بخش دسترسی بهتر به اطلاعات داشته است. در گروه دوم، دادستانی کل افغانستان، وزارت سرحدات اقوام و قبایل و ریاست تربیت بدنی و ورزش قرار داشتند که مراجع اطلاع‌رسانی را ایجاد کرده و با کمیسیون نظارت بر دسترسی به اطلاعات همکاری داشته‌اند.
وزارت فواید عامه، وزارت معارف، وزارت کار و امور اجتماعی، وزارت معادن و پطرولیم، وزارت تجارت، وزارت مبارزه علیه مواد مخدر و شرکت برشنا، در گروه‌بندی سوم قرار دارند. بر اساس گزارش کمیسیون نظارت بر دسترسی به اطلاعات، این نهادهای حکومتی تنها یک شخص را به عنوان مسوول اطلاع‌رسانی معرفی کرده‌اند اما در موارد متعددی با این کمیسیون همکاری نکرده‌اند.
ریاست عمومی اداره امور ریاست جمهوری افغانستان، کمیسیون مستقل اصلاحات اداری و خدمات ملکی، مجلس نمایندگان و وزارت اطلاعات و فرهنگ از جمله ادارات دولتی هستند که در گروه‌بندی چهارم قرار دارندم این نهادها، در اجرای قانون دسترسی به اطلاعات کوتاهی داشته و نه تنها با کمیسیون نظارت بر دسترسی به اطلاعات همکاری نکرده بلکه در بعضی موارد نیز به خاطر تطبیق قانون برای این کمیسیون موانعی ایجاد کرده‌اند.
قانون دسترسی به اطلاعات که در عقرب 1393 توشیح شده است، حق دسترسی شهروندان افغانستان را به اطلاعات از ادارات دولتی، حصول اطمینان از شفافیت و حساب‌دهی از اجراآت ادارات دولتی و تنظیم شیوه تقاضا و ارایه اطلاعات را تضمین کرده است. از طرفی ادارات مکلف شده‌اند تا براساس این قانون، اطلاعات را در دسترس شهروندان افغانستان قرار دهند.
مرجع اطلاع رسانی
ادارات و وزارت‌خانه‌های دولتی در تشکیلات خود ریاستی به‌نام «اطلاعات و ارتباط عامه» دارند. وظیفه این ریاست انعکاس فعالیت‌ها، کارکردها و دستاوردهای اداره و تامین روابط اطلاعاتی آن با همکاران، رسانه‌ها، شهروندان و سایر نهادهای دولتی و غیردولتی است.
ریاست اطلاعات و ارتباط عامه براساس برنامه یک اداره یا وزارت، فعالیت‌ها و دستاوردهای آن را تهیه نموده و از طریق وب‌سایت، مجله، بیلبوردها، رسانه‌های همگانی داخلی و خارجی در دسترس مردم قرار می‌دهد.
ریاست اطلاعات و ارتباط عامه هر اداره براساس نیاز و ساختار آن دارای بخش‌های مختلف است. شماری از ادارات در تشکیل خود خبرنگار و عکاس نیز دارند و همچنان مسوول وب‌سایت. به عنوان مثال در بخش معرفی ریاست اطلاعات و ارتباط عامه وزارت مهاجرین و عودت کنندگان افغانستان آمده است: «به منظور رسیدگی لازم به مسوولیت‌های سپرده شده، آمریت‌های اطلاعات و ارتباط عامه در تشکیل این ریاست گنجانیده شده است و مدیریت‌های عمومی اطلاعات و نشرات تحت اثر آمریت اطلاعات و مدیریت‌های عمومی ویب سایت، تأمین ارتباط داخلی و تأمین ارتباط خارجی تحت اثر آمریت ارتباط عامه فعالیت دارند.»
منابع اطلاع رسانی
با رشد انترنت، وب سایت‌ها در افغانستان به عنوان مرجع معتبر و رسمی اطلاع رسانی نهادهای حکومتی پنداشته می شود. وزارت مخابرات افغانستان برای هر وزارت و اداره در این کشور یک آدرس انترنتی/وب‌سایت ساخته است که تقریبا شکل ظاهری تمامی این وب‌سایت‌ها یکسان می‌باشد. اما شماری از نهادهای دولتی با وجود داشتن وب‌سایت، از آن استفاده درست و به موقع نمی‌کنند.
شماری از وب‌سایت‌های نهادهای دولتی افغانستان بسیاری گزینه‌ها را هنوز خالی گذاشته و اطلاعات لازم را در آن قرار نداده‌اند. شماری از ادارات هم اطلاعات به‌روز و تازه ندارند و گزارش‌های سال‌های قبل، برای مراجعه کنندگان وب‌سایت نمایش داده می‌شود.
برای مثال بخش فارسی وب‌سایت وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی افغانستان در بخش اداره اترا معلومات ندارد و نوشته است: «در دست ساخت.» همین‌طور در بخش گزینه پلان انکشافی این وزارت، اطلاعاتِ مربوط به 2005 تا 2009 میلادی درج شده است و پس از آن اطلاعات جدیدی اضافه نشده است.
شماری از وب‌سایت‌های دولتی بسیاری از اطلاعات مورد نیاز را در بخش ویژه ای آن قرار نداده و با مراجعه به آن بخش، با جمله‌هایی مانند «در دست ساخت است»، «به زودی می‌آید» و … مواجه می‌شویم. به‌عنوان مثال در بخش گزارش وزارت امور زنان به شورای ملی هیچ اطلاعاتی گذاشته نشده و نوشته است: «محتویات صفحه به زودی می‌آید.»
وزارت کار، امور اجتماعی، شهدا و معلولین هنوز گزارش پروژه‌های تکمیل شده‌اش را روی وب‌سایت قرار نداده است. در بخش پروژه‌های تکمیل شده در وب‌سایت این وزارت نوشته شده: «تحت کار.»
شماری از وزارت‌خانه‌ها در بخش اخبار وب‌سایت خود، اخبار مرتبط به آن وزارت را کمتر منتشر کرده و در عوض پیام‌های تسلیت یا تبریکی در آن بیشتر دیده می‌شود. به گونه مثال در هشت خبر منتشر شده در بخش «اخبار» وب سایت وزارت دولت در امور پارلمانی در یک روز، تنها یک خبر مربوط به نشست کاندید وزیر با اعضای کمیسیون بین‌المللی مجلس نمایندگان افغانستان قرار دارد. شش مطلب دیگر مربوط به پیام تسلیت و تبریکی عید است و یک مطلب مربوط به دیدار وزیر با یک نماینده یک کشور خارجی.
اهمیت وب‌سایت‌ها
وب سایت ها در کشورهای مختلف از اهمیت ویژه ای برخوردارند. چرا که اطلاع رسانی از طریق آن آسان و به موقع صورت می گیرد.
در این زمینه مجیب خلوتگر رییس نی در گفت‌وگو با خبرنامه گفت که اگر وب‌سایت یک اداره به روز باشد، می‌تواند معرف خوب همان اداره باشد. او گفت که «از همه مهم‌تر این است که می‌تواند گامی باشد در راستای تامین حق دسترسی به اطلاعات. امروزه خبرنگاران ما بزرگ‌ترین مشکل‌شان در کنار امنیت و مسایل مالی، دسترسی به اطلاعات است. شماری از سازمان‌های حکومتی وب‌سایت‌های به روز ندارند.»
رییس نی به این باور است که برای اداراتی که وب‌سایت به روز شده ندارند، وب‌سایت‌ها بیشتر به‌عنوان یک ابزار نمایشی و فراموش شده مطرح است درحالی که اگر به روز باشد در موارد بسیار زیادی می‌تواند کارهای دفتر اطلاعات و ارتباطات عامه آنان را کمتر سازد.
با این حال، با آن اکثر ادارات به اهمیت وب سایت ها توجه ندارند، برخی دیگر روی این موضوع به صورت جدی تمرکز کرده اند. در این میان، وزارت احیا و انکشاف دهات قرار دارد. اکبر رستمی، سخن‌گوی به این باور است که هرچند مردم افغانستان به وب‌سایت‌های ادارات دولتی توجه زیادی ندارند اما در صورتی که روی این گزینه کار صورت گیرد و ادارات در بخش اطلاع‌رسانی به وب‌سایت‌های خود توجه کنند، می‌توانند روی مردم تاثیر زیادی داشته باشند.
وزارت احیا و انکشاف دهات در چهارده سال گذشته در بخش اطلاع‌رسانی دفتری به‌نام سخن‌گو نداشته اما دو سال قبل این دفتر ایجاد شد.
سخن‌گوی این وزارت گفت که «در طول دو سال گذشته مرجع مستقل اطلاع رسانی را ساختیم. از طریق سایت، شبکه‌های اجتماعی و کنفرانس‌ها اطلاع‌رسانی می‌کنیم که توانسته فوق‌العاده روی اذهان مردم تاثیر بگذارد.»
زندگی‌نامه یا تارنما؟
عدم توجه و سرمایه گذاری روی نیروی انسانی برای مدیریت وب‌سایت‌ها در ادارت حکومتی افغانستان باعث شده که برخی از کاربران شبکه های اجتماعی از آن به شدت انتقاد کنند. هاشم رسولی، یکی از این کاربران در استاتوسی نوشته که “چیزی که در وب‌سایت‌های دولتی بسیار زیاد است، خبرهای تشریفاتی ملاقات وزیران و معینان است. ولی معلومات مورد نیاز وجود ندارد.”
وزارت مخابرات افغانستان وب‌سایت‌های ادارات دولتی را طوری طراحی کرده که در آن زندگی‌نامه وزیران به عنوان مطلب مهم وب‌سایت در قسمت بالایی آن نشان داده می‌شود. سپس اخبار گزینه بعدی است. اطلاعات مهمی که باید در معرض دید همگان قرار گیرد، در بخش کناری صفحه وب‌سایت قرار دارد که باید به‌صورت جداگانه جست‌وجو شود.
مجیب خلوتگر در مورد شیوه کنونی اطلاع‌رسانی نهادهای دولتی از طریق وب‌سایت گفت که به‌صورت کل این کار قابل قبول نیست زیرا در این بخش سرمایه‌گذاری می‌شود و افراد خاص در بخش وب‌سایت گماشته می‌شوند و انتظار می‌رود که کار بهتری انجام شود.
به باور آقای خلوتگر، قرار ندادن اطلاعات مورد نیاز روی وب‌سایت یک اداره، علاوه بر این قابل قبول نمی‌باشد، در عین حال تخطی قانونی نیز به حساب می‌آید.
حساب‌های کاربری شخصی
درحالی که نهادهای دولتی افغانستان، دارای وب‌سایت رسمی می باشند، اما معلومات راجع به فعالیت‌ها و دستاوردهای اداره پیش از آن‌که روی وب‌سایت ها گذاشته شود بیشتر در حساب‌های شخصی کاربری مقامات این ادارت منتشر می شود.
در بسیاری موارد افزون بر شخص وزیر، معین او نیز در شبکه‌های اجتماعی حساب کاربری شخصی دارد و فعالیت‌های اداره مربوط را در حساب های شخصی خود منتشر می‌کنند.
رییس نی یا نهاد حمایتکننده رسانه‌های آزاد افغانستان به این باور است که ابزارهای ارتباطی به‌عنوان شخصیت‌های حقوقی زمانی معتبر است که مرتبط به یک سازمان یا نهاد باشد. زیرا به باور او، وقتی می‌توان ابزار ارتباطی یک نهاد را قابل قبول حساب کرد که اصل دیوان‌سالاری در آن رعایت شود.
افزون بر این نشر معلومات در حساب‌های شخصی در شبکه‌های اجتماعی از دید آقای خلوتگر نه تنها به اعتبار اطلاعات صدمه می‌رساند بلکه برخورد غیرحرفه‌ای افراد را نیز به نمایش می‌گذارد. او در این زمینه تاکید کرد که “یعنی عین کاری را که می‌توانند در وب‌سایت خود انجام بدهند عین کار را در حساب شخصی خود انجام می‌دهند. این‌جا است که صدمه کلانی به دیوان‌سالاری هم وارد می‌سازند.”
آقای خلوتگر تصریح کرد که نهادهای حکومتی افغانستان باید در این زمینه توجه بیشتر داشته باشند و وزارت‌خانه‌ها کار بر روی وب‌سایت‌ها را در اولویت کاری خود قرار دهند زیرا شبکه‌های اجتماعی پس از وب‌سایت‌ها ابزارهای مهم اطلاع‌رسانی هستند.
وزارت نمونه
در میان نهادهای دولتی افغانستان، وزارت احیا و انکشاف دهات در امر اطلاع رسانی تبدیل به وزارت نمونه شده است. این وزارت همواره در برنامه‌ها و محافل مربوط به دسترسی به اطلاعات به عنوان نهادی پیشتاز در عرصه اطلاع رسانی معرفی شده است.
این وزارت یک وب‌سایت فعال دارد و افزون بر این در شبکه‌های اجتماعی نیز فعال است. طی دو سال اخیر تمامی فعالیت‌های این وزارت از طریق رسانه‌های افغانستان پوشش داده شده است. از طرفی این وزارت در میان مردم در دو سال اخیر یک وزارت شناخته شده است و وزیر احیا و انکشاف دهات نیز تبدیل به یکی از چهره‌های رسانه‌ای این کشور شده است.
اکبر رستمی، سخن‌گوی وزارت احیا و انکشاف دهات در پاسخ به سوالی که چگونه این وزارت تبدیل به وزارت نمونه شده گفت که اطلاع‌رسانیِ به موقع از کارکردهای وزارت از طریق وب‌سایت، شبکه‌های اجتماعی، کنفرانس‌های خبری و برنامه‌های آگاهی‌دهی توانست چهره جدید این وزارت را به مردم معرفی کند.
وزارت احیا و انکشاف دهات افغانستان بر اساس قانون دسترسی به اطلاعات، بانک اطلاعاتی خودش را ایجاد کرده است. این وزارت درحال حاضر به دو شیوه نشر گزارش‌های روزانه مانند افتتاح پروژه‌ها، امضای قراردادها، بهره‌برداری از پروژه‌ها، ملاقات‌ها و سایر رویدادهای روزانه این وزارت و نشر اطلاعات پیشگیرانه، فعالیت های خود را بازتاب می‌دهد.
درحالی که کارشناسان و مسوولان اطلاع‌رسانی بر معتبر بودن وب‌سایت و نشر اطلاعات در آن تاکید می‌کنند اما هنوز هم نهادهای دولتی با داشتن آدرس‌های انترنتی معتبر، از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. دسترسی آسان به شبکه‌های اجتماعی و همچنان سوءاستفاده از آن، متقاضیان اطلاعات را بیشتر سردرگم کرده است.
از سویی هم استفاده شخصیت‌ها و افرادی که در رأس ادارات دولتی قرار دارند، از شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه فیسبوک باعث شده است که مردم به وب‌سایت‌های دولتی مراجعه نکنند. در بسیاری موارد نیز، مسوولان حکومتی برای صفحات فیسبوکی‌شان پول پرداخت می‌کنند تا لایک بیشتر و مخاطبان بیشتری جذب کنند.
به گونه مثال درحالی که ارگ ریاست جمهوری و ریاست اجرایی افغانستان دو نهاد فعال در بخش اطلاع‌رسانی هستند و تمامی فعالیت‌های خود را به موقع در اختیار مردم قرار می‌دهند، اما معاونان هر دو نهاد هر کدام صفحات شخصی در فیسبوک دارند که فعالیت‌های شخصی شان را در آن منتشر می‌سازند. کمتر دیده شده که گزارش یا فعالیت معاون‌ها در وب‌سایت‌های ارگ ریاست‌جمهوری و یا ریاست اجرایی منتشر شود.
با همه این‌ها از آنجا که وب سایت‌های هر نهاد به عنوان منبع معتبر در مورد کارکردهای آن نهاد شناخته می‌شوند، نیاز است تا در شیوه اطلاع رسانی نیز اصلاحات جدی به میان آید تا محققان، پژوهش‌گران، خبرنگاران و یا شهروندان افغانستان که در مورد موضوعی نیاز به معلومات دقیق و معتبری دارند، از سرگردانی در شبکه‌های اجتماعی نجات یافته و در صورت مراجعه به وب‌سایت ادارات حکومتی، با صفحات خالی و معلومات ناقص مواجه نگردند.
افزودن دیدگاه