تلاش برای توسعه حزب وطن؛ مانور سیاسی یا انسجام مجدد نخبگان چپ‌گرای افغان؟

اوایل این هفته، شماری از اعضای حزب وطن، حزبی که داکتر نجیب الله آخرین رییس جمهور کمونیست افغانستان دبیرکل آن بود، در یک گردهم‌آیی اعلان کردند که پس از 25 سال بار دیگر فعالیت‌های شان خود را در این کشور از سر گرفته و گسترش می‌دهند.

عبدالجبار قهرمان، عضو مجلس نمایندگان افغانستان و رییس کمیته کار برای آغاز مجدد حزب وطن روز جمعه اعلام داشت که هدف از این گردهم‌آیی، انسجام دوباره هواداران حزب وطن برای آغاز به فعالیت این حزب است. او ضمن اعلام حمایت از سیاست‌های حکومت وحدت ملی، از هواداران حزب وطن خواست به‌خاطر تامین صلح در افغانستان از این حکومت پشتیبانی کنند.

حزب وطن

داکتر نجیب‌الله، رییس جمهور پیشین افغانستان پس از آن‌که در سال 1986 به ریاست جمهوری رسید، نام حزب دموکراتیک خلق افغانستان را به حزب وطن تغییر داد. حزب دموکراتیک خلق افغانستان حزب چپ‌گرا و مارکسیست لنینیست بود که در سال 1965 برابر با 1343 خورشیدی تاسیس شد. این حزب در سال 1978 رژیم محمد داوود خان، رییس جمهور افغانستان را با راه‌اندازی یک کودتای خونین سرنگون کرد و به قدرت رسید. به قدرت رسیدن حزب دموکراتیک خلق اعلام جهاد مجاهدین اسلام‌گرا و تجاوز شوروی سابق به افغانستان را به دنبال داشت تا آن‌که سرانجام نیروهای ارتش شوروی در سال 1989 پس از شکست در برابر نیروهای مجاهدین از افغانستان خارج شدند.

داکتر نجیب‌الله، رییس جمهور پیشین افغانستان در سال 1996 توسط طالبان به قتل رسید. از آن زمان تاکنون حزب وطن فعالیت چشم‌گیر نداشته؛ هرچند پس از شکست طالبان و روی کار آمدن دولت جدید به رهبری حامد کرزی، شماری از اعضای حزب وطن به دولت کرزی پیوستند و یا در پارلمان افغانستان راه یافتند.

احیای دوباره

در سال 1384 برای نخستین بار شماری از اعضای حزب وطن که در رده دوم رهبری آن حضور داشته، دور هم جمع شدند و فعالیت‌های مقدماتی خود را آغاز کردند. سپس این نخبگان در شانزدهمین سالگرد کشته شدن داکتر نجیب در کابل برای انسجام مجدد خود، تشکیلات موقتی ایجاد کردند. این تشکیلات برای برگزاری کنگره حزب تلاش کرد و در سال 1391 کنگره این حزب در کابل برگزار شد.

میر افغان باوری، رییس شورای سراسری حزب وطن در گفت‌وگو با خبرنامه گفت که در حال حاضر این حزب حدود 13 هزار عضو در داخل و خارج از افغانستان دارد که بیش از 3 هزار عضو آن در خارج از این کشور، می‌باشند.

این حزب در 30 ولایت افغانستان تشکیلات شورای ولایتی داشته و در چند شهر عمده این کشور نیز شورای شهری دارد. 47 نفر از اعضای سابق شورای مرکزی حزب وطن شامل رهبری این حزب اند.

اما عبدالجبار قهرمان که به تازگی اعلام کرده است حزب وطن را احیا می‌کند، در مورد حزب وطن به رهبری باوری می‌گوید جزیره‌های کوچک از حزب وطن در افغانستان فعالیت دارند که در یک محدوده کوچک مانده‌اند و در سطح پایین قرار دارند.

آقای قهرمان در گفت‌وگو با خبرنامه گفت که کمیته تفاهم ایجاد شده و با حزب وطن به رهبری آقای باوری در تماس است و تلاش می‌شود که آنان بازگشت نموده و با حزب وطن ملحق شوند.

آقای قهرمان تصریح کرد که “من که می‌بینم 99 فیصد اعضای حزب وطن در سرتاسر افغانستان علاقه‌مند ایجاد شدن یک حزب بزرگ و همه جانبه اند.”

رفیقان خسته

عبدالجبار قهرمان درحالی از تلاش برای گردهم آوردن اعضای سابق حزب وطن در یک محور سخن می‌زند که تلاش‌های میرافغان باوری و دیگر اعضای حزب او برای آوردن اعضای سابق حزب وطن دور یک محور بی‌نتیجه مانده است.

به گفته‌ی آقای باوری “چندین بار اعضای برجسته رهبری فعلی در ترکیب یک هیأت با صلاحیت توظیف شدند که با اعضای سابق هیأت اجراییه حزب وطن مانند سلیمان لایق، جنرال صاحب رفیع، انجنیر صاحب نظر، راز محمد پکتین و بعضی از رفیقای دیگر که در گذشته در سطح بالای رهبری حزب قرار داشتند، ببینند و صبحت کنند که آیا تقاضای ادامه فعالیت سیاسی را برای فعلاً دارند یا ندارند.”

او گفت آنان دایماً آمادگی برای حضور دوباره در حزب وطن و از سرگیری فعالیت‌های سیاسی از خود نشان نداده‌اند و در حال حاضر هم این رفیقان آماده نیستند که به‌حیث رییس حزب یا در ترکیب هیأت اجرایی حزب وطن کار کنند.

حزب فراگیر

پس از تشکیل دولت جدید افغانستان با حمایت امریکا و متحدانش، ده‌ها حزب سیاسی در این کشور به فعالیت شروع کردند. شماری از این احزاب جدید و شماری دیگر همان احزاب سابقه‌ای بودند که پیش از حاکمیت طالبان در عرصه سیاست افغانستان فعالیت داشتند. اما حزب وطن در این مدت غایب صحنه بود و فعالیت چشم‌گیر نداشت. اکنون اعلام گسترش فعالیت حزب وطن از سوی شماری از اعضای آن پرسش‌های زیادی را به میان آورده است.

عبدالجبار قهرمان در گفت‌وگو با خبرنامه گفت که وضعیت سیاسی موجود افغانستان نشان می‌دهد که حزب سیاسی فراگیری که پاسخگوی چالش‌های شهروندان این کشور باشد وجود ندارد. به این جهت، به گفته آقای قهرمان، اکثر فعالیت‌های سیاسی حول محور‌های کوچک قبیله، قوم و افراد متمرکز شده که خود چالش‌زا می‌باشد.

به گفته‌ی او این مسایل باعث شده تا شماری از اعضای حزب وطن دور هم جمع شده و در پی احیای دوباره این حزب برآیند. آقای قهرمان می‌افزاید که “… مشوره به این شد که حزب وطن به همان عظمت و دیدگاهی که داشت، مسایل و منافع شخصی خود را ترجیع ندادند و به مصالح علیای مردم خود می‌اندیشید، بر همین اساس جلسه‌های مشورتی خود را آغاز کردیم. با هواداران حزب وطن این مسأله را شریک می‌سازیم که آیا با همان عظمت حزب دوباره جایگاه خود را پیدا بکند.”

آقای قهرمان در گفت‌وگو با خبرنامه گفت در آینده نزدیک افغانستان شاهد حزب میلیونی وطن می‌باشد که در عرصه سیاست این کشور وارد خواهد شد.

اما میر افغان باوری، رییس شورای سراسری حزب وطن در مورد فعالیت قهرمان و دیگر اعضای حزب وطن گفت که آن‌عده از اعضای این حزب که شامل حزب وطن به رهبری او نیستند و می‌خواهند فعالیت کنند، حزب وطن با آنان مشکل ندارد.

محمد اکرام اندیشمند، نویسنده و مورخ اما به این باور است که حزب وطن یا همان حزب دموکراتیک خلق پیشین به گروه‌های کوچک و مختلفی تقسیم شدند که اتحاد و انسجام دوباره آن‌ها در قالب حزب واحدی به‌نام حزب وطن محتمل و عملی نیست تا موجب ایجاد دوباره این حزب شود.

آقای اندیشمند در گفت‌وگو با خبرنامه تاکید کرد که “شکل‌گیری این حزب از همان آغاز بر مبنای ایدئولوژی چپ مارکسیزم لنینیزم بود و اتحاد شوروی در حمایت و تقویت آن حزب چه قبل و چه بعد از حاکمیت نقش مهم داشت. حالا که چیزی به‌نام شوروی وجود ندارد و آن ایدئولوژی چپ نیز دیگر آن مقبولیت و جذابیت را ندارد و پیروانش نیز آن صداقت و شیفتگی گذشته را در تعهد به آن ایدئولوژی ندارند، این حزب نمی‌تواند با آن مفهوم و توانایی پیشین احیا شود.”

مصالحه ملی

داکتر نجیب‌الله در سال 1365 برای پایان جنگ در افغانستان برنامه “مشی مصالحه ملی” را اعلام کرد و از خود یک چهره صلح طلب نشان داد. طرح مصالحه ملی که با جدیت دنبال شد، به پایان جنگ گروه‌های مجاهدین و دولت، تامین ثبات در افغانستان و ایجاد حکومت دموکراتیک مورد حمایت مردم و جامعه بین‌المللی تاکید داشت. اما این طرح از سوی مجاهدین رد شده و ناکام ماند.

اکنون اعضای حزب وطن نیز به همان سیاست آشتی ملی داکتر نجیب‌الله تاکید دارند و می‌گویند راه‌حل وضعیت کنونی افغانستان ایجاد یک حزب فراگیر ملی و روی آوردن به مصالحه ملی، تفاهم ملی و آشتی ملی است.

عبدالجبار قهرمان در این زمینه گفت که “اعضای حزب وطن همه زیر یک سقف، به یک آواز برای آوردن صلح و عدالت اجتماعی کار می‌کنند و در برابر استفاده‌جویان بی‌تفاوت نمی‌مانند.”

از سوی دیگر میرافغان باوری نیز تاکید کرد که در کنگره دوم حزب دموکراتیک خلق نامش به وطن تغییر کرد و در رویکرد آن به سیاست و نفرات حزبی نیز تغییراتی ملموسی به‌وجود آمد و حزب وطن سیاست مصالحه ملی را در پیش گرفت.

آقای باوری گفت که “حالا هم حزب بر اساس همان سیاست سابق حزب که سیاست آشتی ملی، تفاهم ملی و مصالحه ملی بود، کار و فعالیت می‌کند. با وجود آن‌که در زمان داکتر صاحب نجیب حزب در قدرت بود و حالا نیست، سیاست ما با سیاست آن زمان این قدر فرق می‌کند که حزب در آن زمان از موضع قدرت سیاست مصالحه را تعریف کرده بود اما حالا بیرون از قدرت سیاست مصالحه ملی را فورمول‌بندی کرده‌ایم.”

به گفته‌ی باوری راه‌حل جنگ کنونی افغانستان مصالحه بوده و گفت‌وگوی سیاسی می‌تواند نتیجه‌بخش باشد. به این جهت، او روی طرح آشتی ملی دکتر نجیب الله تاکید دارد.

طرح آشتی ملی در زمان حیات دکتر نجیب الله ناکام شد. اکنون آگاهان نیز به این باور اند که طرح آشتی ملی در روزگار کنونی افغانستان نیز نسخه درمان بحران موجود نیست.

محمد اکرام اندیشمند، مورخ و نویسنده در این مورد باور دارد که سیاست مصالحه داکتر نجیب الله ناکام بوده است. او تاکید کرد که بحران و جنگ افغانستان پیچیده است که در آن کشورهای مختلف منطقه و جهان با سازمان‌های مختلف استخباراتی و جریان‌های ایدئولوژیک دینی و مذهبی نقش دارند.

به گفته‌ی آقای اندیشمند “سیاست مصالحه ملی داکتر نجیب نسخه درمان این بحران و جنگ نمی‌تواند باشد که امروز بقایای حزب او در صدد درمان با این نسخه باشند.”

مانور سیاسی

در شرایطی که جریان‌های سیاسی که بیشتر در راس آن مجاهدین سابق افغانستان قرار دارند، منتقد سیاست‌های محمد اشرف غنی، رییس جمهور افغانستان اند، آغاز مانور‌ها برای گسترش فعالیت حزب وطن سوالات زیادی را مطرح کرده است. بسیاری‌ها فعالیت دوباره اعضای سابق حزب وطن را یک مانور سیاسی می‌خوانند تا گردهم آمدن نیروهای چپ در قالب یک حزب سیاسی.

اکرام اندیشمند در زمره این افراد است که باور دارد این موضع گیری‌های اعضای سابق حزب وطن برای گرم نگهداشتن تنور سیاست موجود افغانستان است تا یک حرکت استراتژیک.

حزب اسلامی افغانستان به رهبری گلبدین حکمتیار یکی از مخالفان سرسخت حزب وطن و داکتر نجیب‌الله رییس جمهور افغانستان در گذشته بود. سال گذشته آقای حکمتیار به پروسه صلح پیوسته و دست از جنگ در برابر دولت افغانستان برداشته است.

اعضای حزب وطن در گردهم‌آیی روز جمعه در اعتراض به وضعیت سیاسی موجود گفتند که در سخنان سیاست‌مداران افغانستان نفاق دیده می‌شود و آنان بر یکدیگر تهمت زده و خواست‌های شخصی شان را بر منافع ملی ترجیح می‌دهند.

برخی از اعضای حزب وطن که از سیاست‌های اشرف غنی حمایت می‌کنند درحالی این گفته‌ها را مطرح کرده‌اند که چندین جریان سیاسی در مخالفت با سیاست‌های محمد اشرف غنی دست به ایجاد ائتلاف‌های سیاسی زده‌اند. از سوی دیگر حضور دوباره اعضای حزب وطن در میدان سیاست افغانستان این پرسش را مطرح کرده است که آیا بعد از این قطب‌بندی‌های سیاسی افغانستان به سمت قطب‌بندی‌های ایدئولوژیک می‌رود یا تباری-قومی.

به باور آقای اندیشمند رهبری این حزب این احتمال را که قطب‌بندی‌های سیاسی کنونی از محور قومی به رقابت ایدئولوژیک برود، مورد شک و تردید قرار می‌دهد. به گفته‌ی او “جبار قهرمان از رهبران سیاسی و ایدئولوژیک حزب وطن نیست. قرار گرفتن افرادی مانند جبار قهرمان و جنرال عبدالرشید دوستم در رهبری یک حزب چپ ایدئولوژیک نشان می‌دهد که جریان چپ در افغانستان در چه وضعیتی قرار دارد.”

هرچند اعضای حزب وطن و در راس عبدالجبار قهرمان از آوردن تغییر در وضعیت کنونی افغانستان سخن می‌زنند، بسیاری‌ها این ادعا را زیر سوال برده و می‌گویند حمایت این حزب از حکومت اشرف غنی به معنای حمایت از وضعیت موجود است نه تغییر وضعیت.

از سوی دیگر میر افغان باوری، رییس شورای سراسری حزب وطن که در جریان کمپاین‌های انتخاباتی از حامیان محمد اشرف غنی بوده، کاستی‌های کار آقای غنی را می‌پذیرد اما می‌گوید حزب وطن طرفدار انتقاد شدید که باعث متلاشی شدن نظم به‌وجود آمده شود، نیست.