حکومت افغانستان و ترکمسنتان روز دوشنبه این هفته، 7موافقت‌نامه همکاری را در بخش‌های مختلف اقتصادی در عشق آباد، پایتخت ترکمنستان امضا کردند.
محمد اشرف غنی، رییس جمهوری افغانستان در سفرش به ترکمنستان روی گسترش همکارهای اقتصادی با رییس جمهوی ترکمنستان گفت‌و گو کرده است. بر اساس اعلامیه‌ای ارگ ریاست جمهوری افغانستان، در این دیدار آقای غنی ابراز امیدواری کرده است که به‌زودی خط آهن تورغندی به‌عنوان یک مجرای ترانزیتی مهم کالاهای افغانستان آغاز به کار نماید.
روسای جمهور ترکمنستان و افغانستان، در این دیدار چندین سند همکاری را در زمینه‌ی انتقال گاز و در بخش ترانزیت امضا کردند. رییس جمهوری افغانستان تاکید کرده است که با انتقال انرژی از آسیای مرکزی از مسیر افغانستان به آسیای جنوبی، آسیا دگرگون خواهد شد. به گفته‌ی آقای غنی این مسیر نه تنها یک ارتباط، بل یکی از مجاری ارتباطی است که باعث میشود ترکمنستان و افغانستان به کشورهای آسیایی و اروپایی وصل گردد.
آقای غنی پس از امضای هفت سند همکاری با ترکمنستان در یک نشست خبری مشترک با همتای ترکمن‌اش در مقر ریاست‌جمهوری این کشور، تاکید کرد که افغانستان به کمک دولت و مردم ترکمنستان، فاصله ۱۰ ساله را در مدت دو و نیم سال طی کرده است.
رییس جمهوری افغانستان در این نشست گفت که ” پیمودن فاصله ده ساله در دو و نیم سال، ثابت شد که در نتیجه همکاری میان دولت‌ها، چالش‌ها به فرصت مبدل میشود. افغانستان و ترکمنستان اکنون روی طرح دیدگاه‌های انکشافی و گسترش همکاری‌های خود در 5 تا 50 سال آینده فکر کنند.”
از سوی هم قربانقلی بردی محمدوف، رییس‌جمهور ترکمنستان به اجرای پروژه‌ی تاپی در زمان مشخص آن تاکید کرد و در عین‌زمان گفت که خط آهن آتامراد-آقینه که سال گذشته افتتاح شد، در داخل خاک افغانستان امتداد خواهد یافت.
قربانقلی بردی محمدوف ابراز داشت که سب‌ستیشن‌های جدید ترکمنستان و ظرفیت‌های لازم در این راستا ایجاد شده و اکنون این کشور می‌تواند صادرات انرژی برق را به افغانستان چندین برابر سازد.
همسایه‌ی نیک
محمد اشرف‌غنی، رییس جمهوری افغانستان در برنامه افتتاح خط آهن ترکمنستان-افغانستان در ماه قوس سال گذشته‌ی خورشیدی از ترکمنستان به عنوان همسایه‌ی نیک یاد کرد. او تاکید کرده بود که این کشور در قبال همه‌ی همسایگانش، سیاست مدبرانه‌ای داشته است و او هر نوع توسعه ترکمنستان را به نفع همسایگانش به‌ویژه افغانستان می داند.
راه آهن ترکمنستان- افغانستان در ماه قوس سال گذشته‌ی خورشیدی با حضور رهبران و مقام‌های عالی رتبه کشورهای ترکمنستان و افغانستان و نمایندگان ۱۲ کشور دیگر، در نقطه صفری مرز افغانستان و ترکمنستان بازگشایی شد.
رییس جمهوری افغانستان، در مراسم افتتاح این خط آهن، “آن‌روز” را روز تاریخی برای افغانستان یاد کرد و گفت که دلیل تاریخی بودن آن در این است که تهداب یک برنامه توسعه‌ای دوامدار گذاشته میشود.
آقای غنی در آن برنامه گفته بود که “امروز یکی از خواست‌ها و آرزو‌های بزرگ مردم افغانستان به حقیقت مبدل شد.”
رییس‌جمهور ترکمنستان در آن زمان، بازگشایی مسیر تاریخی راه لاجورد افغانستان و حرکت نخستن قطار را در این مسیر، یکی از دست‌آورهای بزرگ کشورهای سازمان همکاری شانگهای تعریف کرده و گفته بود که قرار است در آینده نه چندان نزدیک راه ترانزیتی ریلی آمو نیز شروع به کار کند.
راه لاجورد دهلیز اقتصادی میان افغانستان و کشورهای منطقه آسیای میانه است که از طریق آن افغانستان به اروپا و به دریای کسپین وصل میشود.
مقام‌های حکومت افغانستان می‌گویند راه لاجورد از اهمیت تاریخی برخوردار است و 2هزار سال پیش، لاجورد افغانستان از همین راه به بازارهای اروپا انتقال داده می‌شد.
راه لاجورد در ادامه تقلای افغانستان برای توسعه ترانزیت و تجارت این کشور از سوی کابل، طرح و پیگری میشود. خط راه لاجورد از بنادر آقینه و تورغندی در شمال و غرب افغانستان شروع شده، با عبور از بندر ترکمن باشی در ترکمنستان وارد باکو در آذربایجان میشود که پس از آن به تفلیس و پوتی در گرجستان، کارس و استانبول ترکیه رسیده و از این مسیر وارد مرزهای اروپا میشود.
بر اساس ارزیابی‌های دولت افغانستان مسیر لاجورد نسبت به سایر مسیرهای ترانزیتی افغانستان، حدود ۲۷ درصد اقتصادی‌تر خواهد بود.
روابط بازرگانی
پس از قزاقستان، ترکمنستان با داشتن ۴۸۰ هراز کیلومتر مربع مساحت وسیع‌ترین کشور منطقه است که با بیش از پنج میلیون نفر، کم‌جمیعت‌ترین کشور در میان کشورهای آسیای میانه به شمار می‌رود. اما بزرگترین چاه‌های منابع طبیعی به ویژه نفت و گاز نیز در صحراهای این کشور وجود دارد.
هرچند ترکمنستان حدود ۷۵۰ کیلو متر مرز مشترک و فرهنگ و پیشینه تاریخی مشترک با افغانستان دارد اما در زمان حضور اتحاد شوروی در ترکمنستان، روابط آن با افغانستان و ترکمن‌های این کشور محدود بود. این کشور تنها یک سال پس از کسب استقلال از اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، روابط سیاسی خود را با همسایۀ جنوبی‌اش افغانستان برقرار کرد و افغانستان نیز اولین کشوری بود که استقلال ترکمنستان را به رسمیت شناخت.
ترکمنستان در طول چند دهه‌ی اخیر در منازعات داخلی افغانستان در مقایسه با دیگر همسایه‌های کشور کم‌ترین نقش را داشته است. از همین‌رو این کشور روابط نسبتا خوبی با رژیم طالبان نیز داشت و در زمان حاکمیت طالبان طرح احداث خط لوله‌ی گاز ترکمنستان به عنوان پروژه تاپی نیز مطرح شد.
پس از سقوط رژیم طالبان روابط کابل – عشق‌آباد وارد مرحله‌ی جدیدی شد که بخش عمده‌ی این روابط را، تعاملات اقتصادی تشکیل می‌دهد. در این دوره، در کنار چندین سفر رسمی حامد کرزی رییس جهمور پیشین افغانستان به این کشور، موافقت‌نامه‌هایی نیز میان دو کشور به امضا رسید که مهمترین آن امضای توافق‌نامه‌ی پروژه‌ی تاپی در سال ۲۰۱۰ میلادی است که توسط نمایندگان چهار کشور افغانستان، ترکمنستان، پاکستان و هند امضا شد.
پس از ایجاد حکومت وحدت ملی، روابط افغانستان و ترکمنستان بیش از هر زمان دیگر گسترش یافته است. در طول دو سال گذشته مقام‌های دو کشور رفت‌وآمدهای زیادی داشته و توافق‌نامه‌های مهم میان دو کشور به امضا رسیده است.
برای نخستین بار رییس جمهور غنی در رأس یک هیأت بلندرتبه در ماه دلو سال ۱۳۹۳ به ترکمستان سفر کرد. در آن سفر رسمی دو روزه، روسای جمهور دو کشور پنج توافق‌نامۀ همکاری در عرصههای سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی، انرژی و ورزش امضا کردند.
به تعقیب آن، به تاریخ ۵ سنبلۀ ۱۳۹۴ رئیس جمهور ترکمنستان به کابل سفر کرد و سندهای همکاری دوجانبه را در کابل به امضا رسانید. سفر دوم اشرف غنی به ترکمنستان برای افتتاح پروژۀ پایپ‌لاین انتقال گاز تاپی بود.
لوله انتقال گاز تاپی حدود ۱۸۱۴ کیلومتر طول دارد که ۱۴۷ کیلومتر از خاک ترکمنستان، ۷۳۵ کیلومتر از خاک افغانستان عبور کرده و با طی ۸۰۰ کیلومتر در پاکستان، به شهر فاضیلکا در هند خواهد رسید.
تاپی (Turkmenistan, Afghanistan, Pakistan, India) گاز ترکمنستان را از حوزه گالکینیش که ذخایر آن تا ۱۶ تریلیون متر مکعب برآورد شده از راه ولایات هرات، هلمند، فراه و قندهار افغانستان به کویته پاکستان و از آنجا به شهر ملتان این کشور منتقل می‌کند و بالاخره در منطقه موسوم به مفاضلکا در پنجاب هند به پایان می‌رسد.
خط لوله تاپی ظرفیت انتقال سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز را دارد و برای چهار شریک این طرح سودآور خواهد بود. این طرح، به‌ویژه برای ترکمنستان که در دو دهه گذشته به دنبال مشتری و راه صادر کردن گاز بوده، منفعت زیادتر خواهد گرفت.
براساس توافق انجام شده میان کشورهای اجرا کننده تاپی، نقش افغانستان در کنسرسیوم تاپی، ترانزیتی می باشد و دولت افغانستان سالانه نزدیک به ۵۰۰ میلیون دالر از حق ترانزیت از عبور گاز ترکمنستان به هند دریافت خواهد کرد.
سه مرحله
افغانستان در قرارداد ۳۰ ساله تاپی، می‌تواند در سه مرحله، مقادیر مشخص گاز از این خط لوله برداشت نماید. این کشور، در۱۰سال نخست این پروژه، سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب، در۱۰ سال دوم سالانه ۱ میلیارد مترمکعب و در۱۰ سال سوم ، سالانه ۱،۵ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان خریداری خواهد کرد.
سهم هند و پاکستان از ۹۰ میلیون متر مکعب گاز روزانه که این لوله انتقال می‌دهد، به مقدار ۳۸ میلیون متر مکعب برای هر یک تعریف شده است.
تورغوندی در هرات و آقینه در ولایت فاریاب مهمترین گذرگاه‌های کالای‌های بازرگانی میان دو کشور است. از طریق بندر آقینه از مواد نفتی، ساختمانی و ماشین آلات ترکمنستان گرفته تا مواد خوراکی آن وارد افغانستان میشود. با این وجود محصول گمرکی بدست آمده از کالاهای وارد شده ترکمنستان به افغانستان از راه آقینه در دو سال گذشته نزدیک به 5 میلیارد دلار رسیده است.
رییس جمهوری ترکمنستان در دیدار به همتای افغانی‌اش در سال 1393 خورشیدی گفته که این کشور با افغانستان به ارزش 1میلیارد دالر تجارت دارد و پیش‌بینی کرده بود که این رقم تا سال 2015 به دو برابر خواهد رسید.
در حال حاضر برق چندین ولایت افغانستان از ترکمنستان تامین میشود و مقدار زیادی بنزین و گاز مایع نیز از ترکمنستان به افغانستان صادر میشود.
افزودن دیدگاه