برنامه تنظیم خانواده یکی از چالشهای جدی در افغانستان پنداشته میشود. ولادتهای پیهم سبب مرگومیر مادران و نوزادان زیادی میشود. یکی از دلایلی که این موضوع تبدیل به چالش بزرگ در سطح ملی شده، عدم آگاهی شهروندان از چگونگی و روشهای مدیریت زاد و ولد میباشد.
در سالن انتطار یکی از درمانگاههای شهر کابل با پیر زن مریض بر میخورم. این خانم از یکی از ولایتهای شرقی افغانستان منتظر انجام آزمایشهای متعدد مانده بود. زمانی که درباره بیماریاش سوال کردم، با چشم اشکبار گفت که “من باردار (حامله) ام.”
او که در میانهی چهل سالگی قرار داشت، از نگرانیهای صحی و بهداشتیاش گفت و تاکید کرد که” که این طفل سرم را زیر قبرغهام میکند.” او اضافه کرد که صاحب 15 فرزند میباشد.
به همین ترتیب زنی دیگری نیز در این بیمارستان حضور داشت که پس از آزمایش ها شنیده بود حامله است و دو فرزند در راه دارد. او که نگرانی از سیمایش نمایان بود، تاکید کرد که این کودکان ناخواسته به دنیا می آیند و آن ها انتظار آن را نداشته اند که به این زودی صاحب فرزند شوند.
به سبک افغانی
معمول بسیاری از روستاها در افغانستان این است که روش های سنتی از سوی حکیم برای همه مسائل از جمله حاملگی و تنظیم خانواده تجویز می شود. آن زن شرقی نگران، گفت که به توصیه دوستان آگاهش پیش از این چند گیلاس بزرگ از گلآب گل سرشوی – نوع خاک، که زنان افغان با آن سر شان را میشویند- را خورده است تا از حاملگی نجات یابد. اما ظاهرا این نوع روش درمانی کارساز نبوده است. او تاکید کرد که زنان آگاه از نزدیکانش، توصیه کرده بودند که با خوردن آن از فرزندآوری میماند، ولی تا کنون چنین نشده است.
این خانم 15 فرزند به دنیا آورده است و انتظار شانزدهم را نیز می کشد؛ امری که بر اساس گزارش ها در شماری از نقاط افغانستان معمول پنداشته می شود.
متخصصان خانگی
در همین حال زنی دیگری که گفتگوی ما را می شنود، مداخله می نماید و به این خانم توصیه های دیگری را برای جلوگیری از حاملگی می نماید. او می گوید که اگر 6 روز صدر کافور مادهی که با آن مرده را میشویند را به اندازه نخود، بخورد از حاملگی می ماند.
زنی دیگری نیز که در این صف نشسته توصیه ای دیگری دارد. او می گوید که اگر این خانم موملایی که نوع از دارویی گیاهی برای درمان شکستگی استخوان است، استفاده کند، شاید بتواند از بارداری بعدی جلوگیری نماید.
همین طور زن چهارم دانه اسفند را برای ناباوری تجویز می کند و این توصیه های زنان در همان اطاق انتظار بیمارستان نیز خاتمه نمی یابد. با همه این ها، جالب تر این که زنی پیرتر از همه در گوشه ای دیگری اتاق با صدای راسا موعظه کنان، خطاب به زنان داخل سالن میگوید که “اگر طبیعت گرم دارید، آلو بخارا در داخل تربوز بریزید و در یخجال بگذارید و در اولین روز قاعدگی دهان ناشسته بخورید و این کار را تا دو یا سه بار پس از قاعدگی انجام دهید. انشالله که از آوردن اولاد (فرزند) میمانید.” او در ادامه می گوید که “اگر دارای طبیعیت سرد هستید هر روز چیزای گرم را بخورید و ترکاری و میوه را اصلن نخورید تا از فرزند دار شدن بمانید.”
در اول که این توصیه ها را می شنبدم نزدیک بود شاخ در بیارم. چگونه می شود به این سادگی برای کسی دیگری داکتر شد و او را بدون هیچ نوع دانش پزشکی درمان کرد.
روش های غلط
پس از شنیدن این موضوعات، به یکی از دارو فروشی های گیاهی مراجعه کردم. زمانی که این روش ها را با فردی که دارو های گیاهی می فروشد مطرح کردم، به خبرنامه گفت که این راه های درمان برای جلوگیری از حاملگی غلط و مضر می باشد. این متخصص گیاه شناس اضافه کرد که گیاه ترکیبی روین و پنجدانه، دارو گیاهی مطمین و بیضرر است و تحت نظر متخصص گیاه شناس، فرد میتواند از آن برای جلوگیری از بارداری استفاده کند.
آگاهیدهی حکومتی
در افغانستان برنامه پیش گیری از بارداری و تنظیم خانواده، در سال های اخیر از سوی وزارت صحت این کشور روی دست گرفته شده است. اکثرا روش های مختلف جلوگیری از فرزند آوری از طریق رسانه ها آگاهی دهی می شود. اما تا کنون از این برنامه بسیاری از شهروندان روستایی افغانستان اطلاع ندارد.
در همین حال در شماری از شهرهای این کشور نیز به میزان کافی در باره چگونگی مدیریت زمان حاملگی زنان آگاهی لازم وجود ندارد. در برخی موارد نیز چنین برنامه ها با مخالفت شدید بخش های از جامعه مواجه می شود.
باورهای غلط
با این حال در بسیاری از شرایط باورهای غلط مانع عملی شدن برنامه تنظیم خانواده شده است. سمیه زن جوانی که به گفتهی خودش سه فرزند دارد و انتظار فرزند چهارمش را نیز می کشد، میگوید که استفاده از روش پیشگیری بارداری سبب بیماریهای خطرناک میشود و ممکن است که او دیگر صاحب فرزند نگردد.
این زن جوان به خبرنامه گفت که خانوادهاش دوست دارد که او شش فرزند داشته باشد. به این جهت اگر از داروهای تجویز شده برای جلوگیری از بارداری استفاده کند، امکان این که او به نازایی گرفتار گردد بالاست. به این جهت، نمی خواهد از این داروها مصرف نماید.
همزمان با این نوع بینش نسبت به جلوگیری از باردارهای متواتر، زنانی نیز می باشد که به این مسئله جنبه اعتقادی می دهند. یکی از زنان باردار به خبرنامه می گوید که “فرزند به دنیا آوردن ثواب دارد و سبب ازدیاد امت اسلام میشود و نباید از به دنیا آمدن طفل جلوگیری کرد.”
زمان مناسب
جلوگیری از بارداری شامل وسایل و روش های متعددی است که فرد می تواند برای پیشگیری از حاملگی از آن ها استفاده کند.
شمیلا تازه عروس جوانی است که میخواهد تا پایان دوره دانشگاهاش باردار نشود. او میگوید یک ماه از ازدواجش میگذرد و با همسرش توافق دارند که به زودی فرزندی به دنیا نیاورند. با این حال، داکتر مشاور اش استفاده دارو و آمپول جلوگیری از بارداری را برایش توصیه نمیکند. این مشاور خانواده تاکید می کند که نباید برای کسانی که در سنین نوجوانی و آغاز جوانی ازدواج می کنند، برای جلوگیری از بارداری دارو تجویز کرد.
داکتر معالج این خانم تصریح می کند که “طریقه مناسب برای جلوگیری از بارداری برای او، روش طبیعی است.” به نظر این مشاور خانواده “برای برخی از از زوج ها امکان استفاده از قرص های ضدبارداری، دیافراگم ها و آی یو دی ها، روش های انسدادی و حتی کاندوم به دلایل متعدد وجود ندارد. به همین دلیل این دست زوج ها برای جلوگیری از بارداری از روش های طبیعی استفاده کنند.”
علی اکبر همکار این گزارش بوده است.