نمد مناطق مرکزی افغانستان؛ صنعت فراموش‌شده و برند جدید

بازار صنعتی کابل، در میان همه صنایع دستی نتوانسته بازار نمد را به صورت جدی متاثر سازد. پس از یک دهه و نیم، با وجود واردات سرسام آور قالین و دیگر فرش‌های صنعتی، نمد هنوز فرش پرطرفدار است. این فرش در بازارهای داخلی افغانستان تبدیل به نام جدی برای طبقات فقیر و غنی شده است.

نمد فرش ساده، محصول دستی زنان افغان عمدتن از مناطق مرکزی و شمالی افغانستان است که در این اواخر نظر به سال های گذشته طرفداران خاصی در داخل و خارج افغانستان پیدا کرده است.

فرشی برای سردی

شماری از شهروندان کابلی، اتاق های شان را با نمد فرش می کنند و معتقد اند که نمد با بازدارندگی از نفوذ سرما در خانه های کانکرتی، بر وضعیت صحی شان تاثیر گذار بوده و از درد مفاصل و مشکلات شبیه آن جلوگیری می کند.

حاجی عبدالستار یکی از شهروندان کابلی در یکی از دکان ها مصروف چانه زنی قمیت نمد است. او می گوید که نمد، فرشی خوبی است که نم کش نمی کند و همچنان در زمستان گرم است.

مادر عبدالستار که در کنارش ایستاده به خبرنامه می گوید که یکی از دوستانش گفته است که برای نجات از درد پا از نمد باید استفاده کند.

برند قدیمی

برخی از خانواده های افغان از نمد به عنوان یک مد کار می گیرند. آنان به نمد ارزش خاصی قایل شده برای تزیین مهمان ‌خانه‌ های شان از آن استفاده می کنند.

شماری از خانواده های که وضع اقتصادی خوبی داشته، در زمستان ها معمولن با نمد یکی از اطاق های ویژه مهمانان جدی شان را فرش می کنند و آن را متفاوت می شمارند.

برخی از سیاست مداران به ویژه از مناطق مرکزی افغانستان از نمد به عنوان نمادی از کارکرد مناطق شان استفاده می کنند و آن را ارج گذاری به زحمات طیف وسیعی از مردمی می دانند که این صنعت قدیمی را هنوز نگه داشته اند.

حاجی اسماعیل یکی از وکیل های گذر ناحیه 13 به خبرنامه گفت که “نمد در کنار سادگی و زیبایی، صحی بوده و به نمادی از هویت  ما می باشد و جزء فرهنگ ما است و خیلی دوست دارم.”  

در همین حال، حاجی ابراهیم یکی از دکان داران فرش فروش منطقه چوک کابل نیز به خبرنامه می گوید که اخیرا، شماری زیادی از شهروندان کابلی برای خرید نمد به فروشگاه اش مراجعه می کنند. او تاکید دارد که نمد های کوچک بیشتر طرفدار دارد چرا که از آن ها به عنوان روتوشکی و روتختی استفاده می شود.

هدیه مرغوب

بسیاری از افغان ها به ویژه خانواده های روستایی نمد را  به عنوان کالای مرغوب و گران‌بها برای دوستان شهری در داخل و خارج از افغانستان هدیه می دهند.

صالح احمد زاده در یکی از دکان های نمد فروشی سرگرم یافتن نمد مورد نظرش است. او به خبرنامه می گوید که می خواهد نمد را برای مادرش که سال ها در ایران مهاجر است به عنوان هدیه بفرستد. احمدزاده تاکید می کند که در خارج از افغانستان نمی توان نمد را پیدا کرد.

در همین حال، نفیسه یکی از شهروندان دیگر در غرب کابل اخیرا از دوست خود در روستای شان نمد سیاهی به عنوان هدیه ای زمستانی دریافت کرده است. او می گوید که نمد خود را با تکه پوشانیده است. اما تاکید دارد که لبه های نمد را بیرون از پوش آن نگه داشته ” برای این که مردم بدانند من نمد دارم، لبه های آن را از پوشش بیرون گذاشته ام.”

نمد در اندازه ها و رنگ های مختلف در دکان های پایتخت افغانستان در دسترس است. بهای آن نظر به کیفیت، اندازه، رنگ و محل تولید اش، تعیین می گردد. نمد فروشان، نمد را بر اساس واحد وزن می فروشند و معمولان معیار سنجش وزن آن در اصطلاح بازاری افغان ها ( پاو) است. هر پاو نمد از 140 تا 160 افغانی در بازارهای کابل به فروش می رسد؛ اما در این میان نمد های با ضخامت و در اندازه های کوچک سیاه رنگ، گران تر از انواع نمدهای موجود فروخته می شود.

کاربرد نمد

در گذشته‌ها از نمد تنها به عنوان فرش استفاده می‌شد؛ اما امروز استفاده از نمد به صورت گوناگون انجام می شود. از آن جمله از نمد به عنوان پوش کمپوتر، رو میزی، روی کَوچی یا روی چوکی، روتختی، روی توشکی، پای پاک، واسکت، کفشک، و موارد این چنینی برای منازل استفاده می کنند. در عین حال از نمد خورجین و دستکول نیز می‌سازند که در این میان فروش کفشک های گرم نمدی در زمستان در کابل رضایت بخش تعریف می شود.

محمد عزیز یکی از شهروندان دایکندی، که به شکل دوره گرد کفشک های نمدی ساخته ی خودش را به کابل می آورد، به خبرنامه می گوید اولین بار برای خواهر زاده هایش دو سال پیش از ضایعات نمد، کفشک های زمستانی ساخته و برای شان به عنوان تحفه آورده بود. پس از آن، همسایه های خواهرش نیز از او تقاضای کفشک های نمدی کرد که بعد به عنوان سرگرمی از نمد گهگاهی کفشک ساخته و به کابل آورده به فروش می رساند.

این در حالی است که زنان شمالی برای بازاریابی خوب محصولات نمدی شان، روی نمد ها گل دوزی می کنند تا بازار فروش بهتری پیدا کنند. در میان خریداران کابلی نمدهای گلدوزی شده اهمیت بیشتری دارند که خانواده ها حتا برای دختران و عروسان شان نمد را جهیزیه می دهند.

 ویژگی های نمد

نمد را یکی از فرش های می دانند که از سردی جلوگیری می کند و گرما را در خود جای می دهد. به این جهت، بسیاری از کهن سالان و افرادی که به درد مفاصل گرفتار اند، در فصل سرما حتی در کابل تلاش می کنند تا به جای استفاده از فرآورده های پلاستیکی از محصولات پشمی استفاده کنند.

عارفه ابراهیمی خانم میان سالی است که با لباس های پلاستکی حساسیت دارد. او می گوید که در فصل سرما از لباسهای گرم پشمی استفاده می کند.

رقیه رضایی خانم پیری است که از درد مفاصل اش شاکی است و به همین جهت تاکید دارد که اقاربش برای او جراب و نمد رو توشکی تحفه داده اند. این خانم می گوید که از آن زمان تا حالا وضعیت صحی اش بهتر شده است.

حسیب الله سرابی داکتر استخوان به خبرنامه می گوید که استفاده از نمد و فرآورده های پشمی تاثیر خاصی دارویی یا صحی ندارد؛ اما به گفته او به نسبت این که نمد و دیگر فرآورده های پشمی، نم کش نیستند سبب، بهبود وضع صحی کسانی که به رماتیسم مبتلا هستند، می شوند.

آقای سرابی علاوه می کند که “معمولن خانواده های کم درآمد با موکت های نازک خانه‌های شان را فرش می کنند که سردی صحن خانه سبب پای دردی افرادی که مدت طولانی روی موکت می نشینند، می شود.  اما با استفاده از نمد صحن خانه ها گرم می شود و افراد کمتر به درد پا و مفاصل مبتلا می شوند و این سبب شده که مردم به طبی بودن نمد باور پیدا کنند.”

روش سنتی تولیدی

نمد بیشتر در روستاهای افغانستان به ویژه در مناطق مرکزی تولید می شود. این محصول بیشتر از سوی زنان در این مناطق تولید می گردد.

روش تولید آن سخت و سنتی است اما پیچیده نمی باشد. نمد اکثرا از پشم گوسفند ساخته می شود و زنان آن را در یک روند طولانی زمان گیر می سازند. آغاز آن که انتخاب، پاک کاری و درهم زنی پشم است کار سختی می باشد اما پس از آن درهم آمیختگی که در یک فرآیند کار روی پشم نمد صورت می گیرد، کار را ساده می سازد.

نمد پرطرفدار

نمد عموما به رنگ سیاه و خاکستری و ترکیب از این دو رنگ که به نمد گلدار معروف است، پیدا می شود؛ اما در سال های اخیر روستاییان با رنگ نمودن پشم ها نمد های گلدار رنگارنگی می سازد؛ در این میان نمد سیاه خریدار بیشتری دارد که بهای آن بیشتر از دیگر رنگ ها می باشد.

خانم پیری بامیانی که نخواست نامش گرفته شود به خبرنامه می گوید که بهترین نمد، نمدی است که پشم کار رفته آن پشمی نرم و کوتاه باشد. این بانوی پیر می گوید که با پشم های دراز و درشت نمد خوب ساخته نمی شود؛ زیرا نمد آن کم دوام بوده موهای آن زود می ریزد.

حاجی ابراهیم یکی از دکانداران سرچوک کابل می گوید که مشهورترین نمد در بازار، نمد منطقه‌ی لیگان ولایت بامیان است که از پشم بره ساخته می شود.

بازار راکد

با وجودی که صنایع دستی افغانی همیشه از اعتبار جهانی برخوردار بوده اما شماری از این صنایع در حال نابودی است

بر اساس دریافت ها، بیشتر روستاییان افغانستان تنها در فصل سرما که فعالیت های زراعتی ناممکن می شود، به تولید صنایع دستی می پردازند. پیچیدگی و زمان بر بودن روند تولید، عدم حمایت های هدفمند ساختارهای حکومتی و بازار بی رونق تقاضای آن از عواملی پنداشته می شوند که تمرکز روی صنایع دستی در افغانستان کاهش یافته است.

این مورد در زمینه نمد بیشتر صدق می کند چرا که با همه پیجیدگی و زمان بر بودن تولید آن، یک نمد 12 کیلیویی تنها 1600 افغانی از سوی تولید کننده به فروشنده می رسد. با توجه به زمان و میزان دقت و سرمایه ای که روی آن ریخته می شود، این میزان پول نمی تواند کفاف زندگی خانواده های روستای را نماید.

عزیز که در کار خرید و فروش صنایع دستی زنان روستایی مصروف است به خبرنامه می گوید که کم رنگ شدن صنایع دستی عوامل مختلفی دارد از جمله این که “دشواری پروسه تولید صنایع دستی روستایی افغانستان در کنار حمایت نکردن دولت از آن سبب شده که مردم کمتر به تربیه مواشی بپردازند و تعدادی از مردم روستایی، پشم مواشی شان را به گونه خام به قیمت اندک می فروشند و یا هم با آن توشک، بالشت و لحاف می سازند.”

این در حالی است که 7 کیلو پشمخام یک صد افغانی فروخته می شود که به گفته‌ زنان، توشک ها و لحاف های پشمی به مراتب از پخته بهتر است. با این حال،  هر 7کیلو پخته در بازارهای کابل از 700 تا یک هزار افغانی به فروش می رسد.

عزیز تاکید دارد که باید به صنایع دستی به ویژه تولید نمد در افغانستان توجه شود. چرا که به گفته او، رشد این صنایع دستی، سبب رشد اقتصاد خانواده‌های روستایی افغانستان می‌گردد.

صدیقه رحیمی و علی اکبر همکاران این گزارش بوده اند.