روابط اقتصادی افغانستان با همسایهی شمال شرقیاش چین به صورت فزاینده در حال گسترش است. یکی از محورهای سفر عبدالله عبدالله رییس اجرایی حکومت افغانستان به چین نیز تشویق این کشور برای افزایش سرمایهگذاری در افغانستان و تسهیل روابط تجاری میان دو کشور خوانده شده است.
عبدالله در این سفر با «شیجینپینگ»، رییس جمهوری چین و «لیکی» نخست وزیر آن کشور دیدار کرد و قراردادهایی را در زمینهی ارتباطات، کمکهای بشردوستانه، همکاریهای اقتصادی و فنی به امضا رساند.
در این سفر رسمی هیأت عالی رتبهی افغانستان به چین، شش سند همکاری در حضور سران دو هیأت توسط وزیران اقتصادی هردو کشور به امضا رسید.
امضای تفاهمنامهی ساخت جادهی ابریشم «یک کمربند، یک راه»، امضای تفاهمنامه پنجاه میلیون یوان (واحد پولی چین) برای کمکهای بشردوستانهی غیراضطراری، امضای موافقتنامهی همکاریهای تخنیکی چین به ارزش پنجصد میلیون یوان، امضای تفاهمنامهی تولید و صادرات زعفران افغانستان به چین، تفاهمنامهی آغاز مطالعات پروژهی خانهسازی و همچنان امضای تفاهمنامهی اعمار تعمیر ریاست و ادیتوریم دانشگاه کابل از جمله دستاوردهای این سفر است.
در این سفر رییس اجرایی با اعضای شورای توسعهی تجارت بینالمللی نیز دیدار کرد که این دیدار با حضور برخی از سرمایهگذاران افغانستان، روى افزایش سرمایهگذارى بخشخصوصى چین در افغانستان، استفادهی بهینه از فرصتهاى اقتصادى موجود، حمایت از سرمایهگذارى در عرصهی زراعت، مواصلات، مخابرات، بازسازى و اعمار جادهها، استخراج سنگ مرمر، لاجورد، زمرد، ارتباط مستقیم میان تاجران دو کشور، افزایش سهولتهاى بانکى و سهولت در صدور ویزهی تجارتى دو کشور انجام شد.
ابزار فشار
داکتر عبدالله در سخنرانی که دوشنبه این هفته در دانشگاه روابط خارجی پکن داشت، محور سخنانش تلاش برای جلب توجه چین برای مبارزه با تروریسم در افغانستان و امنیت منطقه بود. او تلاش کرد تا پیام واضحی را برای استفاده از نفوذ چین به عنوان ابزار فشار بر پاکستان ارائه کند.
رییس اجرایی افغانستان در جریان سخنرانی خود تأکید کرد “همانگونه که افغانستان و چین منافع مشترک دارند، تهدید مشترک هم دارند که گروههای افراطگرا از جمله گروه اویغور در کنار طالبان یکی از آنها است.”
او در ادامه سخنانش تصریح کرد که چین نفوذ زیادی بر کشورهای منطقه دارد و این کشورها نیز از وزن سنگینی در میان طالبان برخوردارند.
او همچنان از چین خواسته است که پاکستان را تشویق کند تا به روند صلح در افغانستان بیشتر کمک کند.
همکار استراتژیک
آنچه که از سفر رییس اجرایی افغانستان به چین برداشت میشود، توجه جدی حکومت وحدت ملی نسبت به پکنیگ است. سفر دکتر عبدالله عبدالله در ادامهی سفر رییس جمهور افغانستان به چین انجام میشود. محمد اشرف غنی رییس جمهوری افغانستان در اولین سفر خارجی پس از آغاز ریاست جمهوری خود به چین سفر کرد که در آن چهار موافقتنامهی همکاری بین دو کشور امضا شد. این موافقتنامهها شامل رفع ویزای پاسپورتهای سیاسی، کمکهای بشردوستانه چین به افغانستان، همکاری اقتصادی و فنی میان دو کشور و همکاری میان اتاق تجارت و صنایع افغانستان و فدراسیون صنعت و تجارت چین میشد.
محمد اشرف غنی در این سفرش گفته بود که «ما به چین به عنوان شریک استراتژیک کوتاه مدت، میان مدت، درازمدت و خیلی درازمدت میبینیم». او افزوده بود که دیدگاه رییس جمهور چین برای قاره آسیا «نه تنها فصل تازه بلکه بهطور کامل یک کتاب تازه برای این قاره باز کرده است».
اما با توجه به رقابتهای اقتصادی و سیاسی چین و آمریکا و منافع متضاد جهانی این دو کشور، بعید به نظر میرسد که افغانستان بتواند بین آن دو رقیب بزرگ در حوزهی منافع کابل، جمع کند.
نگاه اقتصادی
چین پس از سقوط طالبان در سال 2001 میلادی، نگاه اقتصادی مطلق به افغانستان داشته است. این کشور با آن که از کمک کنندههای بزرگ مالی به افغانستان نبوده است؛ اما در عرصههای اقتصادی افغانستان از جمله اولین سرمایهگذاران بوده است. کنسرسیوم چینی ام سی سی برندهی داوطلبی اولین معدن بزرگ مس افغانستان در سال 2007 میلادی شد. این کمپنی به ارزش سه میلیارد دالر روی این معدن در ولایت لوگر سرمایه گذاری میکند.
پس از آن در دسامبر 2011 میلادی، افغانستان و چین قرارداد استخراج نفت آمودریا در شمال این کشور را به امضا رساند که به مدت بیست و پنج سال اعتبار دارد و شرکت سی ان پی سی چین برنده آن شده بود؛ اما داستان روابط اقتصادی افغانستان وچین به این دو پروژه بزرگ پایان نمییابد. افغانستان همانند بسیاری از کشورها، بازار کلان اقتصادی کالاهای چینی است. با این حال، چین بیش از 270 نوع کالاهای صاداراتی افغانستانی را به این کشور از محصولات گمرکی معاف کرده است. این موضوع سبب شده تا روابط تجاری چین و افغانستان نیز بیشتر گسترش یابد.
با این حال گفته میشود، افغانستان نتوانسته است استفاده درست و بزرگی را از این همسایهی قدرتمند اقتصادیاش داشته باشد. گزارشها نشان میدهد که چین در افغانستان در مقایسه با همسایههای آن کمترین میزان سرمایهگذاری را داشته است. یکی از نمونههای این سرمایهگذاری اندک چین در افغانستان را میتوان در پروژهی راه ابریشم که برنامهی اصلی آن 890 میلیارد دالر است دید. در این وضعیت، سهم افغانستان تنها 100 میلیون دالر آن است. این در حالی است که در این قالب، 45 میلیارد آن در پاکستان سرمایهگذاری میشود و 31 میلیارد در آسیای مرکزی به مصرف میرسد.
قراردادهای بزرگ معدنی با چین به عنوان سرمایهگذاریهای کلان، در زمان حامد کرزی رییس جمهور افغانستان امضا شده است. در آن زمان، با حضور ائتلاف بینالمللی ضد تروریزم به رهبری ناتو در افغانستان تا پایان سال 2014 میلادی، چین نگاه اقتصادی محض به افغانستان داشت.
اما پس از آن با حضور دولت جدید به رهبری محمد اشرف غنی، به نظر میرسد این نگاه تغییر کرده است و پکن در حال گذار به نگاه امنیتی به افغانستان است.
منافع امنیتی
چین در سال گذشته میلادی افزونبر تعقیب منافع اقتصادی خود در افغانستان، در حوزههای امنیتی نیز دو گام بزرگ برداشته است. به این جهت، برخی از آگاهان با توجه به این دو اقدام امنیتی پکن، باور دارند که نگاه اقتصادی محض چین به افغانستان در حال تغییر به نگاه اقتصادی-امنیتی است.
در این راستا، پس از آن که گروه چهارجانبه صلح شکل گرفت، چین در کنار آمریکا به عنوان یکی از ناظران بزرگ این گفتوگوها حضور یافت. حضور چین در این گفتوگوها یکی از اولین گامهای آن کشور در حوزه مسائل امینتی افغانستان پنداشته میشود.
علاوهبر آن در ماه مارچ سال جاری میلادی، اولین هیأت بلندپایه نظامی چین سفری را به افغانستان انجام داد که در جریان آن تعهد کمک 72 میلیون دالری را نیز در عرصههای نظامی- امنیتی به این کشور کرد. این هیأت را رییس ستاد مشترک ارتش چین رهبری میکرد.
با توجه به این موارد، گمانهزنیهای بزرگی در واشنگتن و کشورهای دیگر نسبت به نگاه امنیتی چین و توجه بیشتر آن کشور به افغانستان مطرح شده است و در برخی موارد، محافل غیردولتی در واشنگتن نسبت به این تغییر دیدگاه پکن در حوزه افغانستان ابراز نگرانی کردهاند.
تعادل روابط
حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان هرگاه روابطش با آمریکا و ناتو پرتنش میشد، در سخنرانیهای علنی خود از نزدیکی با روسیه و چین سخن میگفت. او سه سال پیش “همکاری استراتژیک با چین” را مطرح و از آن به عنوان عامل تعادل در روابطش با غرب استفاده کرد.
با این حال رییس جمهور غنی جایگاه چین را در پنج حلقهی سیاست خارجی خود، در میان شش همسایهی افغانستان در حلقهی اول قرار داده است و به چین “اولویت” قایل شده است.
پیش از این، افغانستان با کشورهایی مانند بریتانیا و فرانسه و به ویژه هند، رقیب منطقهای چین، توافقنامههای استراتژیک امضا کرده بود که حکومت محمد اشرف غنی نیز به آنها پایبند است و ناگزیر به اولویت دادن به آنها خواهد بود، چرا که این کشورها از حامیان اصلی افغانستان در مسایل امنیتی و اقتصادی هستند.
اما با توجه به تغییر نگاه حکومتهای کابل و پکن نسبت به همدیگر در طول یک سال گذشته، عبدالله عبدالله رییس اجرایی افغانستان در سفر اخیر خود به چین حمایت خود را از چین در مورد اختلاف با کشورهای برونای، فلیپین و ویتنام بر سر مالکیت بخش از جزیرههای که در دریایی چین جنوبی است، اعلام کرد؛ امری که در سیاستهای افغانستان دست کم در طول دوران حکومتهای حامد کرزی معمول نبوده است.
با این حال، باتوجه به تغییر نگرشها در دو کشور، سیاست خارجی چین و افغانستان به صورت گسترده تغییر کرده است و نزدیکی روابط کابل و پکن در اولویت سیاستهای دو دولت قرار دارد؛ اما به نظر میرسد این تغییر رویکرد، در سطح منطقه و بیرون از آن حسیاستهای جدی را میتواند در آینده در برابر کابل خلق کند.
عزیز کوشان همکار این گزارش بوده است.