داستان هشت میلیارد افغانی پول سوخته در هر سال

پول سوزی های اخیر که خبرساز شده، سوال اساسی را در باره فرهنگ استفاده از پول نقد در افغانستان به میان آورده است. اخیرا، مقام‌های بانک مرکزی افغانستان از ضیاع بیش از هشت و نیم میلیارد افغانی در طی یک سال  گذشته خبر داده اند. این مقامات گفته اند که طی سال گذشته بانک‌نوت‌های افغانستان به ارزش بیش از هشت میلیارد افغانی، به دلیل فرسوده شدن آن، توسط بانک مرکزی افغانستان سوزانده شده است.

ایمل هاشور، سخنگوی بانک مرکزی افغانستان در گفتگو با خبرنامه گفت که این بانک از سال ۱۳۸۴ به این طرف، جمع آوری پول‌های کهنه و فرسوده را شروع کرده است. به گفته آقای هاشور، در طول چهار سال گذشته، بیش از 39 میلیارد افغانی بخاطر فرسوده شدن آن توسط این بانک سوزانده شده است.

آقای هاشور می‌گوید که استفاده درست از پول توسط شهروندان، می‌تواند کمکی برای بانک مرکزی باشد که عمر بانک‌نوت ها طولانی تر شود. او می‌افزاید که هر بانک‌نوت که بانک مرکزی تولید می‌کند، بیش از چهار سال عمر ندارد و بانک مرکزی ناخواسته باید به اندازه مقدار پول سوازنده شده، بازچاپ نماید.

چرا بانک‌نوت‌های افغانی؟

برای جستجوی دلیل فرسودگی پول افغانی، خبرنامه نگاهی به شهر کابل انداخته است. اولین مسیر، مغازه یکی از مستری‌های شهر است که کار آن ترمیم موتر و فروش پرزه‌های آن می با شد. پس از اندک صحبتی با معراج صاحب این مغازه دیده می شود که او پول را با همان دست‌های سیاه و پرچرب اش مچاله کرده و به جیب اش می‌اندازد.

معراج می‌گوید که او مدام با روغن و سیاهی درگیر است و چاره ای جز استفاده از پول مشتریانش با دست های پرچرب خود را ندارد. او اضافه می کند، تا زمانی که بانک نوت های یک و پنج افغانی فلزی بود، آنان راحت تر بوده اند. معراج در ادامه می گوید که دوباره پول های کوچک کاغذی شده است و پول‌های فلزی در بازار یافت نمی شود، به این دلیل پول ها زود تر فرسوده می‌گردد.

از مستری چی گلایه؛ در این شهر شهروندان به اصطلاح باکلاس و از طبقات متوسط به بالا جامعه نیز در نگهداری پول مسوولیت شناس به نظر نمی رسند و می‌گویند که بانک مرکزی باید پول را با کیفیت چاپ کند تا زود فرسوده نشود.

رامع یکی از افراد به ظاهر متمول در شهر به خبرنامه می گوید”پشت این گپا نگرد بیادر، امروز این پول پیش من است و فردا میتم به یکی دیگه، چه دقصه اش مانده‌ای لالا”.

برخی از رانندگان و مغازه داران کابل نیز از مردم شکایت دارند و می‌گویند که پول‌های کهنه از مسافران و مشتریان به دست می‌آورند. آنان تاکید می کنند که این پول ها را به قیمت ارزان تر به صرافان و بانک مرکزی می فروشند.

روح الله یکی از رانندگان در شهر می‌گوید که بعضی از مسافران و خانم‌ها عادت دارد که پول را در دست‌های شان مچاله کنند. او می افزاید که آنان نه از بکسک جیبی استفاده می کنند و نه پول را در جیب شان می‌گذارند.

نعیم یکی از مغازه داران شهر کابل می‌گوید که فرهنگ نگهداری پول در افغانستان وجود ندارد. او تاکید می کند که نیاز است تا شرایط جدی در مورد استفاده پول از سوی بانک مرکزی وضع شود. این مغازه دار کابلی می گوید که مردم دالر به دالر ارزش می دهد، چون دالر کهنه را کسی در بازار نمی خرد. اما به گفته او چنین قاعده ای برای پول های افغانی نیست، پس مردم نیز برای نگهداری خوب آن توجه ندارد.

شمس الله یکی از صرافان سرای شاهزاده کابل می‌گوید که روزانه به آنان به مقدار هنگفتی پول‌های کهنه می‌آید. او می‌گوید که اگر این پول‌های کهنه را به قیمت اصلی آن بخرند، ضرر کرده اند اما در عوض به قیمت ارزان تر از مردم این پول ها را می خرند.

با این وجود ایمل هاشور، سخنگوی بانک مرکزی می‌گوید که در بازار پول‌های فلزی به قدر کافی وجود دارد  و بانک مرکزی هیچ مشکلی برای عرضه پول فلزی به شهروندان افغانستان ندارد. به گفته آقای هاشور، ذخایری هنگفتی از پول های سکه ای در اختیار بانک مرکزی قرار دارد و در صورت کمبود، این بانک آن ها را وارد بازار می‌کند. او همچنان در باره کیفت بانک‌نوت‌های پول افغانی گفت که بانک‌نوت‌های فعلی افغانستان با کیفیت بالایی چاپ می‌شود که برای هر بانکنوت حدود2.80 افغانی به مصرف می رسد.

مبادلات نقدی، دلیل اصلی

مبادلات نقدی یکی از عوامل کلیدی فرسودگی بانک نوت های افغانی پنداشته می شود. برخی از آگاهان امور اقتصادی به این باور اند که در کشورهای که بیشتر مبادلات به پول نقد صورت می‌گیرد، عمر پول کمتر می‌باشد. این آگاهان می گویند که در این کشور ها، مردم باید بخاطر هدر نرفتن اقتصاد خود، در نگهداری پول کوشا باشند و بانک مرکزی نیز مسوول است که این بانک‌نوت‌ها را با کیفیت بالا چاپ کند.

رضا فرازم استاد اقتصاد در دانشگاه کابل، می‌گوید که مبادلات از طریق پول نقدی نه تنها که عمر بانک‌نوت ها را کم می‌کند، بلکه خطرهای از قبیل گم شدن و دزدی و سوختن را نیز در پی دارد.

آقای هاشور سخنگوی بانک مرکزی نیز این موضوع را تایید می کند و می گوید به خاطر این که حداکثر معاملات در افغانستان به صورت نقدی انجام می شود و بانکداری الکترونیکی در این کشور رایج نشده است، معاملات نقدی فرهنگ حاکم بر افغانستان است. آقای هاشور در عین حال تاکید می کند که افزایش میزان معاملات نقدی در بازارهای افغانستان، نیازمند افزایش تبادله پول و فرسودگی بیشتر آن می باشد. او می افزاید که به این دلیل بانک مرکزی بعد از هرچهار سال پول جدید را چاپ کرده و وارد بازار می کند.

به گفته سخنگوی بانک مرکزی افغانستان، اقتصاد این کشور رو به گسترس است و با افزایش مبادلات اقتصادی، بانکنوت های بیشتری نیز استفاده می شود. سخنگوی بانک مرکزی در عین حال تاکید می کند که در سال ۸۲ خورشیدی، افغانستان ۱۸ میلیارد افغانی را در بازار مبادله می کرد اما اکنون این میزان، نزدیک به ۲۰۰ میلیارد افغانی شده است.

گسترش بانکداری الکترونیک

رضا فرزام، استاد دانشگاه می‌گوید که سوزاندن بانک نوت های فرسوده توسط بانک مرکزی تنها راه حلی اساسی نیست و این موضوع ضرر کلانی اقتصادی را برای افغانستان دارد. او می‌گوید راه حل طولانی مدت این است که سیستم بانکداری الکترونیک در افغانستان نهادینه گردد تا از این طریق، میزان استفاده از نقدینگی در این کشور کاهش یابد.

به گفته این کارشناس اقتصادی، در حالی که فرهنگ بانکداری الکترونیکی در افغانستان در حال گسترش است، اما توسعه آن به سراسر افغانستان و جایگزینی آن با مبادلات نقدی زمانبر خواهد بود.

با این حال بانک مرکزی نیز از توسعه سیستم بانکداری الکترونیک سخن می زند. ایمل هاشور سخنگوی بانک مرکزی می‌گوید که سرمایه گذاری های بزرگی از سوی دولت افغانستان برای زیرساخت سازی بانکداری الکترونیک انجام می شود و محور آن را نیز کاهش مبادلات نقدی در بازارهای اقتصادی افغانستان تشکیل می دهد.

عصمت الله حلیم و علی اکبر همکار این گزارش بوده است.