این روزها تبلیغات مرتبط با مصرف ویتامینها به حدی زیاد است که برخی توصیهها نگرانکننده به نظر میرسد. اگرچه مصرف ویتامینهای مجاز برای سلامتی افراد بسیار مفید است اما مصرف بیرویه آنها برای سلامتی خطرناک است. به طور معمول نحوه مصرف ویتامینها بر روی جعبه یا بستهبندی آنها نوشته شده اما زیادهروی در مصرف آنها، بسیار شایع است. در برخی مواقع مصرف ویتامینها به تجویز و توصیه پزشکان وابسته است پس در این شرایط به نوشتههای بر روی بستهبندی داروها اکتفا نکنید. ایمنی مصرف ویتامینها و عوارض جانبی احتمالی آنها را در این مقاله دنبال کنید.
ویتامینها محلول به دو دسته تقسیم میشوند؛ دسته اول ویتامینهای محلول در آب هستند و دسته دوم با نام ویتامینهای محلول در چربی شناخته میشوند. ویتامینهای محلول در آب به دلیل دفع راحت از طریق ادرار، در صورتی که بالاتر از دوز استاندارد مصرف شوند، عوارضی نخواهند داشت. البته برخی پزشکان معتقدند گروهی از ویتامینهای محلول در آب مانند ویتامین B6، در صورت مصرف دوز بالا و طولانی مدت منجر به بروز آسیبهای عصبی غیرقابل بازگشت خواهند شد. پزشکان توصیه میکنند که بهتر است از مصرف زیاد ویتامینهای محلول در آب نیز خودداری کنید. ویتامینهای محلول در آب شامل ویتامین C به علاوه هشت ویتامین B که در زیر اشاره شده است، میشوند:
- ویتامین B1 (تیامین)
- ویتامین B2 (ریبوفلاوین)
- ویتامین B3 (نیاسین)
- ویتامین B5 (اسید پانتوتنیک)
- ویتامین B6 (پیریدوکسین)
- ویتامین B7 (بیوتین)
- ویتامین B9 (فولات)
- ویتامین B12 (کوبالامین)
در این بین ویتامینهای محلول در چربی، از طریق ادرار دفع نخواهند شد و در بافتهای چربی ذخیره میشوند. همین موضوع باعث ایجاد مسمومیتهای پس از مصرف بیش از اندازه ویتامینهای محلول در چربی خواهد شد. این موضوع نادر است اما مصرف بیش از حد ویتامینهای A، D یا E میتواند منجر به عوارض جانبی بالقوه شود پس در مصرف آنها بیشتر دقت کنید. به طور مثال مصرف بیش از اندازه ویتامین K، عوارض خاصی ایجاد نمیکند اما بهتر است در مصرف تمامی آنها بیشتر دقت کنید. به طور کلی چهار ویتامین محلول در چربی وجود دارند:
- ویتامین A
- ویتامین D
- ویتامین K
- ویتامین E
به طور کلی مصرف ویتامینها و مواد مغذی ضامن سلامتی شما هستند و شما میتوانید با خرید مولتی ویتامین ها از بدن خود در برابر بیماریها محافظت کنید اما پیشنهاد میکنیم دوز بیضرری از ویتامینها را مصرف کنید تا شاهد عوارض جانبی آنها نباشید.
مصرف بیش از اندازه ویتامینها چه خطراتی دارد؟
زمانی که ویتامینها از طریق مواد غذایی مصرفی وارد بدن شما میشوند، آسیب و خطرات جدی نخواهند داشت. در واقع مصرف مقادیر زیاد خوراکیهای مغذی نمیتواند سلامتی شما را به خطر بیندازد اما مصرف بیش از حد ویتامینها میتواند منجر به پیامدهای منفی بسیاری شود. برخی ویتامینهای محلول در آب در اندازه زیاد هم خطرات جدی ایجاد نخواهند کرد اما برخی از آنها ممکن است با داروها تداخل داشته باشند و در نتایج آزمایشات خون اختلال ایجاد کنند. بنابراین بهتر است در مصرف مکملهای غذایی محلول در آب احتیاط کنید.
اگر چه ویتامین C سمیت نسبتا کمی دارد اما مصرف دوز بالای آن میتواند باعث اختلالات گوارشی مانند اسهال، گرفتگی عضلات، حالت تهوع و استفراغ شود. همچنین مصرف دوز بالای آن در برخی افراد باعث ایجاد و تشدید میگرن خواهد شد. در برخی مواقع دیده شده که مصرف بیش از اندازه ویتامین B3 (نیاسین) باعث بروز درد شکم، فشار خون بالا، اختلال در بینایی و آسیب کبدی میشود. مصرف بیش از اندازه ویتامین B6 (پیریدوکسین) باعث بروز ضایعات پوستی، علائم شدید عصبی، حساسیت به نور، حالت تهوع و سوزش سر دل خواهد شد. در آخر مصرف بالای دوز ویتامین B9 (فولات) میتواند بر عملکرد ذهن افراد تاثیر منفی بگذارد و سیستم ایمنی را مختل کند.
باید دقت کنید که عوارض مطرح شده در افراد سالم ایجاد خواهد شد اما مصرف دوز بالای این ویتامینها میتواند در افراد با بیماریهای زمینهای خطرات بیشتری داشته باشد. به طور مثال بسیار بعید است که ویتامین C در افراد سالم مسمومیت ایجاد کند اما مصرف بیش از حد این ویتامین میتواند منجر به آسیب بافتی و ناهنجاریهای کشنده قلب در مبتلایان به هموکروماتوزشود.
ویتامینهای محلول در چربی در بافتهای شما ذخیره خواهند شد، به همین دلیل مصرف دوز بالای آنها در دورههای طولانی خطرات جدی ایجاد خواهند کرد. به طور مثال مصرف بیرویه ویتامین A چه به صورت مواد غذایی و چه به صورت مکملها عوارض جدی مانند افزایش فشار داخل جمجمه، حالت تهوع، کما و حتی مرگ را به همراه خواهد داشت. در نظر داشته باشید که بیشتر این عوارض زمانی ایجاد خواهند شد که با مکملهای خارجی وارد بدن شما شوند. در ادامه جالب است بدانید که مصرف زیاد ویتامین E باعث بروز خونریزی و سکته خواهد شد. همچنین مسمومیت ناشی از مصرف زیاد ویتامین D باعث بروز علائم خطرناکی از جمله افزایش سطح کلسیم خون، کاهش وزن، کاهش اشتها و ضربان نامنظم قلب میشود. دیگر ویتامینها از این گروه نیز ممکن است تداخل دارویی یا مسمومیتهای کمتر ایجاد کنند پس در مصرف آنها بیشتر از ویتامینهای محلول در آب دقت کنید.
آیا مصرف بیشازاندازه ویتامینها باعث مرگ خواهد شد؟
اگرچه مرگ به دلیل مصرف زیاد مکملها و ویتامینها بسیار نادر است اما در برخی موارد مرگ مرتبط با مصرف بیرویه مکملها دیده شده است. مصرف بیش از اندازه ویتامین A ممکن است عوارض جدی مانند افزایش فشار مایع نخاعی، کما و آسیب کشندهای ایجاد کنند به همین دلیل باید در مصرف این نوع از ویتامینها بیشتر دقت کنید. همچنین مصرف ویتامین D در دوزهای بالا و در دورههای طولانی باعث افزایش سطوح بالای کلسیم و در نهایت مرگ خواهد شد.
به طور کلی پیشنهاد میکنیم در مصرف مکملها دقت کنید و آنها را بدون تجویز پزشک و در دوزهای بسیار بالا مصرف نکنید. همچنین تداخل غذایی و دارویی میتواند در بدن شما اختلالاتی ایجاد کند که البته این اختلالات شایع نیستند. بهتر است یک رژیم غذایی سالم و سرشار از ویتامین را وارد سبک غذایی خود کنید اما این موضوع طبیعی است که اختلالات ژنتیکی، سن، شرایط پزشکی و رژیم غذایی نیاز به برخی مواد مغذی و ویتامینها را افزایش دهند. لازم نیست نگران باشید، مصرف درست و به اندازه ویتامینها نه تنها برای شما خطری ندارد بلکه فواید آنها بیشمار و شگفتانگیز است.
کلام پایانی
به طور معمول ویتامینها در اندازه و دوز صحیحی توسط افراد مصرف میشوند اما به ندرت دیده شده که مصرف بیش از اندازه و طولانی مدت برخی ویتامینها عوارض خطرناکی ایجاد کرده است. باید بدانید که مصرف بیش از حد برخی مکملها منجر به بروز عوارض جدی و در موارد نادر مرگ میشود، به همین علت پیشنهاد میکنیم که در مصرف آنها دقت کنید و عوارض احتمالی را به سرعت با پزشک متخصص در میان بگذارید. پیشنهاد میکنیم که مصرف استاندارد ویتامینها را در برنامه غذایی خود قرار دهید و در مورد دوز بیشتر با پزشک صحبت کنید.