استرس اکسیداتیو زمانی در بدن ما رخ می دهد که عدم تعادل الکترونی در سلول ها وجود داشته باشد. چنین استرسی می تواند سبب اختلال در عمل کرد متابولیک شود. این وضعیت اغلب با سرطان و دیابت نیز مرتبط است. بدن ما از طریق آنتی اکسیدان های طبیعی خود در برابر استرس اکسیداتیو مبارزه می کند.

مکمل های آنتی اکسیدانی نیز برای کمک به درمان استرس اکسیداتیو موثر است. با این حال، اگر استرس اکسیداتیو نادیده گرفته شود، می تواند به سلول ها، پروتئین ها و DNA بدن آسیب رسانده و به پیری زودرس کمک کند. اگر علائمی مانند خستگی، از دست دادن حافظه، موهای خاکستری، درد مفاصل و غیره دارید، پس احتمال داشتن استرس اکسداتیو زیاد است.

استرس اکسیداتیو چیست؟

مطالعات استرس اکسیداتیو را به عنوان اختلال در تعادل بین دفاع آنتی اکسیدانی ما و تولید گونه‌ های فعال اکسیژن، که معمولا رادیکال‌ های آزاد نامیده می ‌شوند، تعریف می ‌کنند. دانشمندان اغلب هنگام توصیف استرس اکسیداتیو از الاکلنگ به عنوان قیاس استفاده می کنند. در یک طرف الاکلنگ آنتی اکسیدان ها و در طرف دیگر آن رادیکال های آزاد قرار دارد. و باید تعادل این دو نیز برقرار شود. علاوه بر این، زمانی که الکترون های یک مولکول از حالت عادی خود خارج می شوند، گونه های اکسیژن فعال در بدن تشکیل می شوند.

این الکترون ها ذرات ریز اتمی با بار منفی هستند که به صورت جفت در همه اتم ها یافت می شوند. آن ها معمولا غیر واکنشی هستند. به طور کلی پایدار می مانند و با سایر مولکول های بدن تعامل ندارند. با این حال، یک الکترون ممکن است از جفت خود جدا شود و در برخی موارد به مولکول های دیگر مانند نیتروژن یا اکسیژن وصل شود.

اثرات استرس اکسیداتیو چیست؟

به طور کلی، تشکیل رادیکال های آزاد نگرانی ندارد، مگر این که سطح آنتی اکسیدان ها در بدن کاهش یابد یا تجمع پیدا کند. استرس اکسیداتیو می تواند اثرات مثبتی داشته باشد، به خصوص استرس ناشی از فعالیت بدنی می تواند مفید باشد. آن ها می توانند رشد بافت را تنظیم کرده و همچنین تولید آنتی اکسیدان ها را تحریک کنند. استرس اکسیداتیو خفیف حتی ممکن است از بدن در برابر عفونت ها و بیماری ها محافظت کند. مطالعه ای نشان داد که استرس اکسیداتیو می تواند سرطان ملانوما را در موش ها محدود کند.

رادیکال آزاد یا ROS زمانی که انباشته شده یا به طور کامل تخلیه شود می تواند خطرناک باشد. غلظت بالای ROS می تواند به پروتئین ها، چربی ها و اسیدهای نوکلئیک آسیب رسانده و حتی باعث مرگ سلولی آن ها نیز شود. با این حال، غلظت بسیار کم ROS همچنین می‌تواند مسیرهای سیگنالینگ سلولی سالم را از مسیر خارج کند. که می ‌تواند سبب حالت نامتعادل به خود گرفته، در نتیجه باعث استرس اکسیداتیو شود.

التهاب مزمن و بیماری های عصبی

دو مورد اولیه که می توانند سبب استرس اکسیداتیو شوند عبارتند از التهاب مزمن و بیماری های عصبی. بر علاوه، التهاب مزمن ناشی از استرس اکسیداتیو می تواند منجر به بیماری های دیگری مانند بیماری های قلبی عروقی، دیابت و آرتریت شود. این عارضه زمانی اتفاق می افتد که سلول های ایمنی به نام ماکروفاژها در حالی که با هر گونه میکروب مهاجم مبارزه می کنند، رادیکال های آزاد تولید کنند. با این حال، این رادیکال های آزاد می توانند به سلول های سالم آسیب برسانند که باعث التهاب می شود.

بیماری های تخریب کننده عصبی، از جمله بیماری آلزایمر و بیماری پارکینسون نیز می توانند ناشی از استرس اکسیداتیو باشند. سلول های مغز برای انجام عملکرد خود به حدود 20 درصد از کل اکسیژن نیاز دارند. مغز در حین انجام فعالیت های متابولیکی، می تواند رادیکال های آزاد را آزاد کند. در حالی که بیشتر آن ها از رشد سلول های مغز حمایت می کنند، هر گونه تشکیل بیش از حد می تواند منجر به بیماری های عصبی شود. مطالعه ای که در سال 2018 انجام شد نشان داد که استرس اکسیداتیو می تواند منجر به اصلاح پپتیدها و تجمع پلاک های آمیلوئید شود. همچنین، این یکی از دلایل مهم بیماری آلزایمر است.

عوامل خطر استرس اکسیداتیو چیست؟

در این جا به اثرات رادیکال های آزاد بیش از حد و استرس اکسیداتیو می پردازیم. از آن جایی که استرس اکسیداتیو می تواند بافت سلولی شما را از بین ببرد، می تواند اثرات ماندگاری بر بدن شما داشته باشد. برخی از عوامل خطر که می توانند باعث استرس اکسیداتیو شوند که به شرح زیر است.

رژیم غذایی ضعیف

رژیم غذایی نامناسب و پیروی از یک برنامه غذایی سرشار از چربی، شکر و غذاهای فرآوری شده می تواند دلیلی برای ایجاد استرس اکسیداتیو باشد. علاوه بر این، مطالعات به وضوح نشان داده است که پیروی از یک برنامه غذایی با مواد مغذی کم می تواند عاملی برای استرس اکسیداتیو باشد. از طرفی، پیروی از رژیم های غذایی با گلوکز بالا برای بیش از چهار هفته می تواند سطح آنتی اکسیدان بدن را کاهش دهد که یکی دیگر از دلایل افزایش استرس اکسیداتیو است.

عدم تحرک

باید گفت عدم تحرک می تواند دلیل دیگری در افزایش علت استرس اکسیداتیو باشد. مطالعات همچنین تایید کرده ‌اند که عدم فعالیت بدنی می‌تواند منجر به تشکیل غلظت‌های بیش از حد گونه‌ های اکسیژن فعال (ROS) به خصوص در عضلات اسکلتی شود.

التهاب

از سویی التهاب یکی از عوامل اصلی استرس اکسیداتیو است. هنگامی که سلول های ایمنی به نام ماکروفاژها با هر گونه میکروب مهاجم مبارزه می کنند، رادیکال های آزاد را تولید می کنند. این رادیکال های آزاد می توانند به سلول های سالم آسیب برسانند که باعث التهاب می شود. اگر این حالت ثابت شود، چرخه تولید ROS پایدار می شود و منجر به استرس اکسیداتیو می گردد.

فشار

استرس اکسیداتیو نیز در مواقعی با استرس روانی مرتبط است. استرس روانی می تواند منجر به آزاد شدن سیتوکین هایی شود که باعث آزاد شدن ROS می شوند و در نتیجه منجر به استرس اکسیداتیو می شود. سیتوکین ها همچنین می توانند توسط پیام رسان های سیستم ایمنی بدن در شرایط استرس آزاد شوند، به خصوص زمانی که یک پاتوژن مهاجم یا هر عارضه مشابه دیگری وجود داشته باشد.

کمبود خواب

خواب دارای خواص آنتی اکسیدانی فراوانی است. که قادر به از بین بردن رادیکال های آزاد بیش از حدی است که هنگام بیداری تولید می شود. بنابراین، بی خوابی یا کم خوابی می تواند باعث تجمع رادیکال های آزاد شده و در نتیجه سبب افزایش استرس اکسیداتیو شود.

چاقی

چربی بیش از حد بدن یکی دیگر از دلایل استرس اکسیداتیو است. مطالعه ای که در سال 2015 انجام شد اشاره کرد که سلول های چربی اضافی در بدن می تواند فعالیت التهابی را افزایش دهد و منجر به افزایش تولید رادیکال های آزاد شود. بنابراین، باید وزن بدن کنترول شود و اقداماتی برای کاهش هر گونه چربی اضافی در بدن روی دست گرفته شود تا سلامت کلی بدن بهبود پیدا کند.

نقش استرس اکسیداتیو بر سلامت متابولیک چیست؟

قبلا دیدیم که برنامه های غذایی ما، مصرف غذاهای با گلوکز بالا، کمبود خواب و غیره می توانند نقش مهمی در ایجاد استرس اکسیداتیو داشته باشند. اما، علاوه بر این، چنین نقص های رفتاری می تواند عوارض بسیاری دیگر را ایجاد کند. و سبب استرس اکسیداتیو و عدم تعادل متابولیک شود. باید گفت سطح بالای گلوکز خون در بدن می تواند سبب افزایش قند خون شود. این شرایط سلامتی می‌ تواند زنجیره‌ای از واکنش‌های منجر به استرس اکسیداتیو را بیشتر کند. چنین تاثیری بر متابولیسم گلوکز یک عامل محرک در استرس اکسیداتیو پایدار در بدن و علت بسیاری از شرایط دیگری مانند بیماری های کلیوی، آسیب عصبی، بیماری عروق کرونر، از دست دادن بینایی و غیره است.

کمک استرس اکسیداتیو بر سطوح بالای گلوکز

فرض کنید بدن برای مدت طولانی سطح گلوکز بالاتری نسبت به مقدار توصیه شده دارد. سپس، در آن صورت، می تواند شرایط مختلف سلامتی، از جمله تشکیل رادیکال های آزاد بیشتر در سلول ها شود. علاوه بر این، هیپوگلیسمی همچنین می تواند باعث کاهش سطح آنتی اکسیدان در بدن شود و به تجمع ROS کمک کند. تنها کاری که باید انجام دهید این است که توصیه های پزشک یا مربی خود را تا حد امکان به طور منظم دنبال کنید. در نتیجه خواهید فهمید چه چیزی می توانید بخورید تا سطح گلوکز خود را در حالت طبیعی و سالم آن حفظ کنید. یا در صورت افزایش آن چه کارهایی می توانید برای بازگرداندن آن به حالت عادی و طبیعی اش انجام دهید.

چگونه استرس اکسیداتیو را کنترل کنیم؟

مانند تشبیه الاکلنگ، اگر بدن می خواهد تعادل خود را حفظ کند. باید هم رادیکال های آزاد و هم آنتی اکسیدان ها را در سطوح توصیه شده داشته باشد. بنابراین، باید برخی از اقدامات غذایی را انجام داد و برخی تغییرات در سبک زندگی برای کنترل استرس اکسیداتیو در بدن را ایجاد کرد.

برخی از اقداماتی که می تواند استرس اکسیداتیو را کنترل کند:

از یک رژیم غذایی سالم سرشار از میوه ها و سبزیجات پیروی کنید
وزن بدن سالم را حفظ کنید
سیگار را ترک کنید
برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض آلودگی اقدامات لازم را انجام دهید
مصرف غذاهای فرآوری شده را محدود کنید، به ویژه آن هایی که دارای قند بالا هستند
به طور منظم تمرین کنید
استرس را کاهش دهید

باید گفت:

استرس اکسیداتیو زمانی اتفاق می‌افتد که بدن رادیکال‌های آزاد بیش از حد در سلول‌های بدن داشته باشد. بدن ما مطمئنا رادیکال های آزاد را در طول فرآیندهای متابولیک طبیعی تولید می کند، اما مقدار بیش از حد آن می تواند بر بدن تاثیر منفی بگذارد. آن ها می توانند شامل آسیب به سلول ها، DNA، پروتئین ها و غیره باشند.

استرس اکسیداتیو حتی ممکن است به درمان بیماری های عصبی، التهاب مزمن، دیابت و سرطان کمک کند. با پیروی از یک رژیم غذایی سالم، محدود کردن غذاهای فرآوری ‌شده، به‌ ویژه آن‌ هایی که محتوای قند زیادی دارند و حفظ وزن بدن سالم، می توان از استرس اکسیداتیو خودداری کرد. دقت کنید که بدن تان آنتی‌اکسیدان‌ های کافی برای مهار رادیکال ‌های آزاد بیش از حد داشته باشد.