در پی ناکامی مذکرات بین طالبان پاکستان و اسلام آباد، خشونت ها اوج می گیرند

نویسنده: فرانتس جی.مارتی

نشر شده در: د دیپلمات

کابل / جلال آباد – منابع نظامی به طور انحصاری به دیپلمات تایید کردند که طی سال 2020، دولت پاکستان و تحریک طالبان پاکستان (TTP)، که از زمان آغاز آن در دسمبر 2007، علناً در حال مبارزه با دولت پاکستان بوده‌است، مذاکرات صلح پنهانی انجام دادند. هرچند این مذاکرات به جزئیات زیادی پرداخته‌است، اما در نهایت مذاکرات، اواخر سال 2020 یا اوایل سال 2021 در هم پاشیده و هیچ نشانه‌ا‌ی از احتمال از سرگیری آنها وجود ندارد. برعکس، اوج‌گیری حملات ادعا شده توسط تحریک طالبان پاکستان نشان می‌دهد که آنها دوباره به مسیر جنگ بازگشته‌اند، که پیامدهایی را برای مناطق قبیله‌ای پاکستان و فراتر از آن به همراه دارد.

مذاکرات بین طالبان پاکستان و حکومت پاکستان

اینکه اعضای تحریک طالبان پاکستان و حکومت پاکستان در حال مذاکره در مورد صلح بودند، از سوی دو عضو فعال تحریک طالبان پاکستان ساکنِ شرق افغانستان و همچنین یک شورشی سابق که هنوز ارتباط خوبی با اعضای تحریک طالبان پاکستان دارد تأیید شد.

اعضای TTP تمایلی برای به اشتراک گذاشتن جزئیات نداشتند و علی رغم تلاش‌های مکرر، دسترسی به محمد خراسانی سخنگوی TTP میسر نشد. اما این شورشی سابق، که مرتبا با اعضای TTP در تماس است، به شرط ناشناس ماندن آنچه را که در جریان مذاکرات مورد بحث قرار گرفت، مطرح کرد. این منبع اظهار داشت: “مذاکرات در طول سال 2020 انجام شد و توسط شبکه حقانی تسهیل شد.” شبکه حقانی، یک سازمان شورشی که در مناطق مرزی جنوب شرقی افغانستان طی مقاومت افغانستان علیه اشغال جماهیر شوروی در دهه 1980 ظهور کرد، به بخشی جدایی‌ناپذیر طالبان افغانستان تبدیل شده‌ و گفته می‌شود که ارتباط نزدیکی با سازمان استخبارات نظامی پاکستان دارد.

اینکه شبکه حقانی مذاکرات بین TTP (تحریک طالبان پاکستان) و دولت پاکستان را تسهیل کرده‌است نیز به طور خلاصه در یک مقاله از احسان الله احسان، سخنگوی سابق TTP، که در 28 نوامبر سال 2020 منتشر شد، ذکر شده بود. در حالی که احسان سابقه متنوعی دارد و منبع چندان موثقی نیست، عبدل سعید تحلیلگری که به دقت تحریک طالبان پاکستان را دنبال می‌کند، تایید کرد که در اوایل فبروری 2021  شایعاتی در مورد مذاکرات بین تحریک طالبان پاکستان  و دولت پاکستان به واسطه شبکه حقانی وجود داشته است.

شورشی سابق علاوه بر این، فهرستی از 10 مورد را که طبق گزارش‌ها بخشی از مذاکرات بوده‌است، برای دیپلمات ارسال کرد. از مهمترین نکات، این بود که اعضای TTP (تحریک طالبان پاکستان) باید تمام حملات خود را در پاکستان متوقف کنند. در عوض، دولت پاکستان باید تمام اعضای زندانی TTP را آزاد می‌کرد. گفتگوها ظاهراً تا جایی پیش رفت که به فرماندهان میدانی TTP دستور داده شد تا لیست اعضای بازداشت شده خود را تهیه کنند. علاوه بر این، در صورت رسیدن به یک توافق نتیجه‌بخش، ارتش پاکستان از چندین منطقه قبیله‌ای تحت اداره فدرال گذشته خارج می‌شد، در حالی که TTP(تحریک طالبان پاکستان)  متعهد می‌شد که از مرزهای این مناطق محافظت کند.

به گفته این منبع، TTP همچنین می‌توانست یک سیستم مبتنی بر شریعت را در آژانس‌های قبیله‌ای تخلیه شده توسط ارتش پاکستان اجرا کند، اگرچه میزان این امر هنوز مشخص نیست. باید در نظر داشته باشیم که، در فبروری 2009، حکومت پاکستان نیز به همین ترتیب موافقت کرده بود که اجازه اجرای قانون شرعی در دره سوات و بخش ملاکند را بدهد، اما زمانی که خشونت دوباره در این مناطق و اطراف آن اوج گرفت، این توافق کم و بیش از هم گسست. به گفته این منبع، سایر نکاتی که قرار بود بخشی از یک توافق نامه جدید و کامل باشد، مربوط به جبران خسارت مالی اعضای کشته و زخمی TTP(تحریک طالبان پاکستان)، برای برخی سلاح‌های سنگین بود که TTP باید به دولت پاکستان تحویل می‌داد، و همین طور هزینه‌های مذاکرات نهایی. طبق گزارشات، دولت پاکستان نیز اصرار داشت که TTP باید به عنوان یک جبهه متحد متشکل از همه گروه‌های منشعب مذاکرات نهایی را انجام دهد.

نکته اخیر جالب است زیرا چندین گروه انشعابی TTP – به ویژه  جماعت الاحرار و حزب الاحرار– از تابستان سال 2020 به واقع با گروه اصلی TTP مجدد متحد شده‌اند. مشخص نیست که مذاکرات مخفی چه نقشی ممکن است در این اتحاد ایفا کرده باشد، البته در صورتی که اصلا نقشی داشته‌است. برخی گزارشات حاکی از آن است که بازگرداندن گروه‌های منشعب به TTP اصلی مورد توجه شخصی مفتی نورولی محسود بوده‌است، مردی که پس از کشته شدن ملا فضل الله، پیش‌کسوت تفرقه‌اندازش، در حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکا در ولایت کنر در شرق افغانستان به تاریخ جون ۲۰۱۸، رهبر اصلی تحریک طالبان پاکستان شد.

به علاوه، این شورشی سابق که هنوز از طریق دوستان بی‌شمار خود جنبش تحولات TTP را به دقت دنبال می‌کند، اظهار داشت که طرف دیگری نیز در ادغام اخیر TTP نقش داشته‌است. اعضای القاعده در جرگه‌ها (جلسات سنتی) که منجر به اتحاد مجدد شد، حضور داشتند. با در نظر گرفتنِ خصومت بین گروه اصلی TTP و گروه‌های منشعب TTP(تحریک طالبان پاکستان)، چنین جرگه‌هایی نمی‌توانست بدون مداخله اعضای القاعده امکان‌پذیر باشد. گزارش سازمان ملل در تاریخ 3 فبروری 2021 این موضوع را تأیید می‌کند و می‌گوید که بازاتحادِ گروه‌های منشعب TPP “توسط القاعده تسهیل شده‌است.”

دلایل دقیق القاعده برای این اقدام معلوم نشد. با این حال، اسفندیار میر، عضو فوق دکترا در مرکز امنیت و همکاری بین‌المللی دانشگاه استنفورد، به دیپلمات گفت که “رهبری TTP (تحریک طالبان پاکستان) در میان دیگران که میزبان شخصیت‌های برجسته القاعده هستند، متحد قدرتمند القاعده در منطقه افغانستان-پاکستان بوده‌است؛ “این بدان معناست که یک TTP قوی برای القاعده منفعت دارد. با توجه به همه اینها، یک بیانیه رسمی TTP (تحریک طالبان پاکستان) که ادعا می‌کند هیچ “سازمان جهانی )جهادی(” نقشی در این ادغام ندارد، پوچ به نظر می‌رسد.

در هر صورت، تا اواسط دسمبر سال 2020 همه چیز هنوز هم خوب به نظر می‌رسید؛ در آن زمان این شورشی سابق به دیپلمات گفته بود که اعلام رسمی مذاکرات میان TTP و دولت پاکستان نزدیک است. این منبع خاطرنشان کرد: “یکی از اعضای TTP (تحریک طالبان پاکستان)، که من او را می‌شناسم و در شرق افغانستان زندگی می‌کند، قبلاً یک کیسه آرد باز، اما نیمه پر را به همسایه افغان خود هدیه داده بود زیرا مطمئن بود که خیلی زود به پاکستان برمی‌گردد.”

فروپاشی گفتگوها

اما فقط کمی بعد، یا در اواخر دسمبر 2020 یا اوایل جنووری 2021 مذاکرات به شکست انجامید. این موضوع توسط یک عضو فعال  TTP (تحریک طالبان پاکستان) برای دیپلمات تأیید شد؛ او فقط گفت که TTP برخی شرایط را بدون ارائه توضیحات بیشتر رد کرد. این شورشی سابق اظهار داشت که شرایط غیرقابل قبول TTP می‌تواند به تبدیل شدن آن به نیروی نیابتی دولت پاکستان منجر شود. این همان هشدارهایی است که سخنگوی سابق TTP احسان، در مقاله ذکر شده در بالا ابراز کرده‌ بود. با این حال، باید این نکته را مد نظر داشته باشیم که متن احسان بدون شک سوگیرانه است و شورشی سابق که با دیپلمات صحبت کرد نیز نسبت به دولت پاکستان دید منفی دارد.

علت دیگر فروپاشی مذاکرات ممکن است اختلاف نظر در درون TTP باشد. هرچند این شورشی سابق صراحتا از این امر به عنوان دلیل شکست مذاکرات نام نبرده بود، اما به دیپلمات گفت که “برخی، به ویژه اعضای جوان‌تر تحریک طالبان پاکستان، با مذاکرات مخالف بودند زیرا تصور می‌کردند پاکستان TTP را فریب می‌دهد و توافق پیشنهادی را تسلیم بی‌مورد در برابر دولت پاکستان می‌دیدند.” خواه مخالفت داخلی دلیل اصلی شکست مذاکرات بین TTP (تحریک طالبان پاکستان) و دولت پاکستان بود و خواه نه، واکنش گزارش شده از برخی عناصر رادیکال‌تر TTP نشان می‌دهد که فرصت مذاکره نتیجه‌بخش با گروه‌های جهادی بنیادگرا ممکن است محدودیت‌های اندکی داشته باشد.

در عین حال ممکن است بی‌اعتمادی بین TTP و دولت پاکستان بیش از آنی باشد که بتوان بر آن غلبه کرد. رحیم‌الله یوسف‌زی، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر پیشکسوت پاکستانی، با اشاره به سایر نمونه‌ها گفت، «در گذشته نه چندان دور ارتباطاتی بین دولت پاکستان و برخی از جناح‌های TTP (تحریک طالبان پاکستان) برقرار بوده، اما به دلیل عدم اعتماد بین طرف‌های درگیر، آنها هرگز پیشرفتی نداشته‌اند.»

 وزارتخانه‌های امور خارجه و امور داخلی پاکستان، و همچنین روابط عمومی بین خدمات، دفتر رسانه‌ای ارتش پاکستان، به درخواست‌های اظهار نظر درباره مذاکرات ذکر شده و فروپاشی آنها پاسخی ندادند.

اوج‌گیری خشونت و سایر پیامدهای احتمالی

شکست در این مذاکرات محرمانه احتمالاً در اوج‌گیری خشونت تحریک طالبان پاکستان در اوایل سال 2021 نقش داشته‌است. نمونه‌ای از افزایش اخیر خشونت‌ها این بود که تحریک طالبان پاکستان ادعا کرد بیش از 57 نیروی امنیتی پاکستان را تنها بین 12 تا 19 فبروری در حوادث جداگانه‌ای که بیشتر در وزیرستان جنوبی و شمالی روی داد، کشته و زخمی کرده‌است. یوسف‌زی همچنین افزایش كلی حملات TTP (تحریک طالبان پاکستان) در اوایل سال 2021 را تأیید كرد و توضیح داد كه این افزایش احتمالاً به دلایل مختلفی از جمله اتحاد اخیر گروه‌های منشعب TTP با جنبش اصلی ایجاد شده‌است.

گرچه این امر احتمالاً یک بار دیگر باعث وخیم شدن اوضاع امنیتی در مناطق قبیله‌ای پاکستان می‌شود، اما شنیدن از یک TTP (تحریک طالبان پاکستان) که تجدید قوا کرده و حملاتش را آغاز کرده نیز می‌تواند خبر بدی باشد. کشوری که به احتمال زیاد تحت تأثیر یک تحریک طالبان پاکستان در حال تجدید قوا قرار خواهد گرفت، کشور همسایه، یعنی افغانستان است.

بر اساس گزارش سازمان ملل از ماه می 2020، TTP  که تصور می‌شود حدود 500 جنگنده در کنر و تقریبا 180 نفر در ننگرهار (هر دو ولایت در شرق افغانستان) داشته باشد. همین گزارش همچنین اشاره می‌کند که “تعداد کل اتباع پاکستانی که با گروه‌های تروریستی در افغانستان می‌جنگند ممکن است به 6000 تا 6500 نفر برسد، که ظاهراً شامل جنگجویان پاکستانی که به TTP (تحریک طالبان پاکستان) تعلق ندارند، نیز می‌شود. گرچه این اعداد به طور مستقل تأیید نشده‌اند، اما این نویسنده خود با اعضای TTP در ننگرهار دیدار کرده‌است. افرادی که با اعضای TTP (تحریک طالبان پاکستان) در ارتباط هستند و از مکان‌های مرتبط دیدار کرده‌اند نیز به دیپلمات در مورد حضور قابل‌توجه TTP در مناطقی از ولایت کنر، یعنی در مناطق ولسوالی‌های شولطان و غازی‌آباد، گفته‌اند. به علاوه، منابع همچنین حضور TTP مربوطه را در ولایت پکتیکا در جنوب شرقی افغانستان نشان می‌دهند.

اعضای TTP در گذشته به ندرت حملاتی را در داخل افغانستان انجام داده‌اند و روابط آنها با طالبان افغان، حداقل در شرق افغانستان، بین همکاری و خصومت آشکار، از جمله کشتارها پس و پیش رفته‌است. با این حال، این بدان معنا نیست که باید اینطور بماند. در واقع، مطابق با گزارش‌ها حمله خونین از کمینگاه که بر کاروان نیروهای محافظت از خوست (یک گروه شبه نظامی محلی وفادار به حکومت افغانستان و طبق گزارشات مورد حمایت ایالات متحده) در تاریخ 9 مارچ در منطقه‌ای از ولایت خوست در جنوب شرقی افغانستان در نزدیکی مرز مورد مناقشه با پاکستان رخ داد‌، توسط گروهی از طالبان افغان و اعضای TTP (تحریک طالبان پاکستان) هدایت شد. گرچه ارزیابی اینکه این حمله یک استثنا بوده‌است یا نشانه‌ای برای حملات آینده، خیلی زود است، اما به هر روی یک نشانه نگران کننده‌است.

تعیین اینکه آیا یک TTP نیرومند نیز ممکن است تهدیدی فراتر از منطقه نزدیک باشد و اگر باشد، تهدید آن تا چه حد است، حتی دشوارتر است. از سویی، در اول سپتمبر 2010، ایالات متحده TTP را به عنوان یک سازمان تروریستی خارجی تعیین کرد. این تعیین، که هنوز هم به قوه خود باقیست، ناشی از شمول گزارش شده‌ی TTP (تحریک طالبان پاکستان) در حملات علیه اهداف ایالات متحده، از جمله تلاش ناموفق برای بمب‌گذاری میدان تایمز در نیویورک در تاریخ 1 می 2010 بود. با این حال، در گذشته نه چندان دور، TTP تلاش کرده‌است سبک خود را به عنوان یک جنبش متمرکز در منطقه یا حتی در سطح ملی قرار دهد و حداقل در حال حاضر، بعید به نظر می‌رسد که هدف TTP حمله به اهداف خارج از منطقه افغانستان و پاکستان باشد. از سوی دیگر، یافته‌های قید شده بالا نشان می‌دهد که TTP با القاعده متحد است، امری که به نوبه خود، ممکن است به این معنا باشد که TTP قاطعانه‌تر می‌تواند فضای راحت بیشتری به القاعده در مناطق قبیله‌ای پاکستان بدهد. القاعده می‌تواند از این شالوده برای تلاش به جهت تسهیل حملات بین‌المللی استفاده کند.

به نظر می‌رسد مذاکرات فروپاشیده بین TTP و دولت پاکستان حداقل یک چیز را آشکار می‌کند: مناطق قبایلی پاکستان به این زودی‌ها آرام نخواهند گرفت.