وارد فروشگاه میشوم، طبقه اول طلافروشی، دومی کفش و کیف، سومی لباس. گوشهای از راهرو فروشگاه چشمم به دکانی کوچک میافتد، دکانی که در آن لباسهای دستدوز و کیفهای دستی دیده میشود.
لباسهای دستدوز و خامکدوزی همیشه زیبا و مورد توجه زنان بسیاری است. اگر شما بر تن کسی لباسی دستدوز و خامکدوز با هر مدلی را ببینید؛ چشمتان دنبالش میرود. اگر به این حرفه وارد باشید؛ شاید با دقت بیشتری نگاه کنید تا الگویی بگیرید و برای خودتان تدارک ببینید. این تجربه را داشتهام یک بار در یک برنامه عمومی خانمی مرا صدا کرد و از من اجازه خواست تا از نقش دستدوزی روی آستین لباسم عکس بگیرد.
خلاصه وارد دکان شدم. چشمم یکی پس از دیگری به دنبال این نقشها میچرخید؛ اما وقتی قیمتها را پرسیدم، برایم سوال ایجاد شد در سطح شهری که بسیاری از مردم در قشر متوسط قرار دارند، آیا میتوانند از این دستدوزیها خریداری کنند، خریداران این صنعت چه کسانی هستند؟!
صنایع دستی
تولید صنایع دستی، شغل زنان افغانستان است. وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانوادهها، زنان را وادار میکند تا در کنار مردانشان و یا در نبود آنان، کار کنند و مخارج خانواده خود را تهیه نمایند.
در گوشه گوشه افغانستان و به خصوص کابل، زنانی هستند که مصارف خود را با دوخت و دوز تهیه میکنند.
«اقلیما قیومی» و هشت همکار او و همچنان دختر جوان دیگری به نام «فاطمه حسینی» از تولیدکنندگان صنایع دستی در کابل هستند. «انیسگل جوادی» و «کامله کیارنگ سعادت» از فروشندگان این صنعت دستی هستند.
شاید هزاران زن و دختر جوان دیگر نیز باشند که در این بخش کار میکنند و ما نتوانستهایم با آنان ارتباط برقرار کنیم.
دکان این صنایع دستی در فروشگاه از کامله کیارنگ سعادت است؛ کسی که مدت یک ماه میشود در این بخش کار میکند.
کنجکاوی نمیگذارد همین طور بیسوال از دکان خارج شوم، با او سلام و علیکی میکنم و از وضعیت خرید و فروش صنایع دستی میپرسم.
مانند همه فروشندگان صبور به رویم لبخند میزند و از شروع کار خود صحبت میکند.
جایگاه صنایع دستی در بازار کار
او کارش را با حدود 100 هزار افغانی شروع کرده و اکنون مشتریان زیادی دارد؛ آنهایی که برای او جنس میآورند و تعدادی نیز از او خریداری میکنند.
او گفت: “صنایع دستی نقش پررنگی در بازار کار دارد، زیرا دستدوزی، خامکدوزی و منجوقدوزی همه از هنر دست زنان است که کمک دست خانواده میشود. خانوادههایی که جز همین زنان سرپرستی ندارند و زنانی که جز همین هنر، راهی برای ایجاد درآمد ندارند، میتوانند از این طریق مصارف زندگی خود را فراهم کنند.”
صنایع دستی از دیر زمان به این سو، در فرهنگ افغانستان جای به خصوصی داشته است که اینک نه تنها در داخل کشور، بلکه اکثر مردم در خارج از کشور نیز خواهان آن اند.
دستدوزی، چرمدوزی، منجوقکاری، کلاهدوزی، خامکدوزی، خیاطی، زیورآلات و لباسهای افغانی از جمله تولیداتی است که توسط زنان تولید میشود.
این دستدوزیها آنچنان که ما به آن نگاه میکنیم و آن را در در تصورات خود در تنمان مجسم میکنیم؛ خیلی راحت تهیه نمیشود، بلکه زنان از 1 تا 2 ماه زحمت میکشند و آن را می دوزند تا برای فروش در بازار آماده شود. با چک و چانه زدن با یک خریدار که خود نیز فروشنده است، به دنبال آن هستند تا کمی قیمتتر به فروش برسد.
تولید صنایع دستی در کشور
در این بازار پر زرق و برق و زیبا، زنانی هستند که تولیدات خود را در خانه آماده کرده و سپس به فروشندگانی میفروشند که در نقاط مختلف شهر دکان و فروشگاه دارند. این گونه این خانمها تولیدات خود را با هزینه کمتر و قیمت بهتر میفروشند.
گاهی اتفاق میافتد که یک خانم برای چندین زن دیگر که نمیتوانند به بازار بروند، سفارش جمع آوری نموده و به آنان میسپارد تا کار دوخت را انجام دهند؛ سپس به فروشندگان میرسانند. این دسته از زنان در واقع واسطه بین فروشنده و دوزنده اند و خود نیز صاحب درآمدی شدهاند.
بسیاری از زنان با این روش کار میکنند. آنان به سبب نداشتن مکان برای فروششان، دستدوزی را در خانه تولید و به دکانداران در بازار میفروشند.
اقلیما قیومی با هشت زن دیگر که همه از 30 الی 40 سال سن دارند، در این بخش مشغول به کار هستند. آنان مکانی برای تولیدات خود ندارند و در خانه یکی از همکارانشان جمع شده و سفارشات گرفته شده را تولید میکنند.
این زنان همه بیوه(زنانی که شوهرانشان را از دست دادهاند) هستند و سعی میکنند مخارج زندگی خود را به دست آورند.
اقلیما قیومی در گفتگو با خبرنامه خاطرنشان کرد: “ما 8 خانم هستیم که خیاطی و دستدوزی و مهرهدوزی میکنیم و در خانه در کنار هم کار میکنیم. هر کدام ما سرپرست خانواده هستیم، وضعیت بد اقتصادی خانوادههایی را که 3 الی 4 فرزند دارند را مجبور میکند تا دست فروشی کنند؛ اما با شرایط امنیتی وخیم، ما نمیتوانیم اولاد خود را به بازار بفرستیم و سعی داریم از همین طریق پول به دست آوریم.”
این گروه از زنان که تنها 6 ماه است کار میکنند، به دلیل نداشتن سرمایه و مکان، حالا فقط به صورت سفارشی مشغول به کار هستند که از مشتریان خود سفارش گرفته و آنان را آماده میکنند.
صنایع دستی شغلی برای همه
صنایع دستی از جمله مشاغل یا حرفههایی است که در آن زنان و مردان مشغول به کار هستند، و باید گفت افراد معلول نیز از این طریق کسب درآمد میکنند.
فاطمه حسینی، یکی از اعضای انجمن دختران توانا در کابل است. او که به تازگی از مکتب فارغ شده و میخواهد طب بخواند، 6 ماه است به همراه خواهران خود به دوخت سرچادر و دوخت یخن روی آورده است.
آنها پارچه و مدل را از دکان گرفته و به سفارش آن میدوزند. فاطمه حسینی به صورت مادرزادی از ناحیه پا فلج میباشد، ولی به دلیل این که اقتصاد خوبی ندارد، نتوانسته تداوی شود.
او گفت: “در ماه شاید 1 هزار و گاهی هم کمتر کار کنیم، ولی زیاد نه، زیرا قیمتها بالا است و اکثریت خود نیز این حرفه را بلد بوده و خودشان میدوزند و اصلا به دوزنده نمیدهند، ولی با آن هم خوب است و کم و بیش میتوانم کمک دست مخارج خانه باشم.”
کامله کیارنگ سعادت نیز خانمی را میشناسد که شوهر معتاد دارد و به دلیل این که پولی ندارد تا کار شخصی راهاندازی کند، از دکانها سفارش میگیرد و به دیگر خانم ها توزیع میکند و از این طریق خودش نیز دست مزدی به دست میآورد.
میان بازار شلوغ صنایع دستی، انیس گل جوادی از دیگر فروشندگان این صنعت است که یک سال و اندی در این بخش کار میکند.
خرید و فروش آنلاین یکی از تازههای کسب و کار امروزه است. خانم جوادی نیز از همین روش برای کسب و کار تازه استفاده کرده است.
با این که در دنیای آنلاین اکثر فروشندگان با ارسال اجناس بی کیفیت و با قیمت بالا اعتماد را از مشتریان سلب کردهاند، ولی هنوز هم هستند فروشگاههایی که توانسته در این بخش خوب بدرخشند و انیسگل جوادی نیز با این فکر، کار صنایع دستی خود را راهاندازی کرده است.
انیسگل جوادی، فروشگاه آنلاین صنایع دستی «انیس آیسان» را با هزینه 500 افغانی ایجاد کرده است و اکنون چند کارمند و چندین بانو از ولایتهای غزنی، بامیان، بدخشان، تخار، سمنگان، هرات و بغلان با او کار میکنند.
این خانم جوان با گذاشتن عکس اجناس و صنایع دستی در صفحات اجتماعی، مشتریان خود را پیدا نموده و از آنان سفارش دریافت میکند.
چالشهای زنان در حرفه صنایع دستی
با اینکه شاید تولید و فروش صنایع دستی کاری آسان به نظر برسد؛ ولی هنوز در افغانستان برای زنان دشوار و پر از چالش است.
خانم سعادت به خبرنامه گفت: “با اینکه دولت در قسمت دادن جواز کار همکاری زیادی دارد، ولی در این بخش سرمایهگذاری زیادی نکرده است. اکنون نمایشگاههای زیادی دایر میشود. ولی عدهای به دلیل مصارف رفت و آمد به نمایشگاهها از یک ولایت به ولایت دیگر و یا از یک کشور به کشور دیگر دچار مشکل هستند. به این سبب اکثر اوقات از حضور در نمایشگاهها باز میمانند.”
همچنان اقلیما حکیمی نیز با تایید این گفتهها افزود: “چالشها برای ما خانمها شرایط نامساعد محیط است؛ این که نمیتوانیم جایی در بیرون از خانه و در منطقهای که مشتری بیشتری داشته باشد، کار کنیم. هم به دلیل امنیت و هم دلیل واکنش اطرافیان مان نمیتوانیم، بیرون از خانه کار کنیم. همچنان مسئله دیگر سرمایه است که ما بودجه کافی برای کار خود نداریم تا کسب و کاری را راهاندازی کنیم.”
انیسگل جوادی نیز با ایجاد یک صفحه فیسبوک، به نام انیس آیسان، دستدوخت خود را به تبلیغ گذاشته؛ کاری که شاید به نظر سهولت بیشتری داشته است، اما او گفت: “من با بدترین شرایط ساختم، در اول که کارم را شروع کرده بودم، با این شرایط بد امنیتی کابل و با هزاران ترس و لرز، کالا را خودم برای مشتری میبردم. در افغانستان برای یک خانم این کار خیلی سخت است، ولی باز هم من دست از این کار برنداشتم و نهایت تلاش خود را کردم.”
صنایع دستی با وجود چالشهایی که برای تولید کنندگان و فروشندگان آن دارد، ولی مشتریان زیادی از قشر متوسط و بالای جامعه با خود دارد که ظرافت و زیبایی، آن ها را به وجد میآورد.
فروشندگان صنایع دستی بیشترین فروش خود را در ایام عید، برنامههای خاص و فصل جشن عروسیها دارند.
با همه چالشهای گفته شده، اما این خانمها اطمینان دارند که با هر سختی و دشواری، بازهم میتوانند در کار خود پیشرفت نمایند؛ به شرطی که دولت روی این صنعت سرمایهگذاری نماید و از تجارت و کسب و کار آنان حمایت نماید.