جلوه‌های درخشان یک تاریخ؛ مناره‌های هرات، یادگار هنر تیموریان و بی‌مهری مسوولان افغانستان

توسطعلی شیر شهیر

آبان ۱۵, ۱۳۹۶ به روز رسانی : اسفند ۷, ۱۴۰۲

با ورود به شهر هرات نخستین نگاه ما به ستون‌های بلندی می‌افتد که معماری و ساخت آن در میان همه‌ی ساختمان‌های بلند دیگر متفاوت است. از ارتفاع این ستون‌ها گرفته تا مواد ساخت آن، از ویژگی‌های منحصر به فرد این برج‌ها است که آنها را نسبت به سایر ساخت و ساز‌های قرن حاضر متمایز می‌سازد.

مناره‌های هرات یادگار اوج شکوفایی هنر دوره تیموری است که تا هنوز به عنوان نگین هرات پا بر جا مانده است. ولایت هرات به عنوان نگین خراسان، در قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری در دوره تیموریان، شکوفاترین مرحله تاریخی خود را از نظر گسترش هنر، ادبیات، علوم، عرفان و صنایع دستی و معماری سپری کرده است.

این مناره‌ها توسط ملکه گوهرشاد در اواخر قرن پانزدهم میلادی طرح ریزی شده و تحت نظارت او ساخته شده است که در طول تاریخ از آن به عنوان یکی افتخارات هرات یاد می‌گردد.

روایت‌گر تاریخ

امپراتوری تیموریان در هرات توجه خاصی به احداث بناهای تاریخی مانند مساجد، خانقاه‌ها، کتابخانه‌ها و سایر اماکن فرهنگی داشتند. با این وجود، گوهر‌شاد بیگم همسر شاهرخ میرزای تیموری برای اولین بار در سال 820 هجری قمری، پروژه احداث مصلی هرات را آغاز کرد و این مصلی شامل مدرسه، مسجد جامع گوهرشاد، مدرسه و خانقاه سلطان حسین بایقرا، مسجد جامع امیر علی شیرنوایی و مانند آن می‌شد.

herat-minerates3
مناره‌های هرات توسط ملکه گوهرشاد در اواخر قرن پانزدهم میلادی طرح ریزی شده و تحت نظارت او ساخته شده است

در حال حاضر در میان این مناره‌ها، امروزه تنها مقبره‌هایی از سلطان حسین بایقرا، امیر علی شیر نوایی و گوهرشاد خاتون باقی مانده است؛ از مصلی و مدرسه‌ اما خبری نیست. هرات در زمان این امپراتوری گردشگران فراوانی داشت.

پس از مرگ تیمور و حکومت شاهرخ بر هرات تا دوره سلطان حسین بایقرا و وزیر او امیر علی شیر نوایی و حمایت این حاکمان از هنر، هرات مرکز هنرمندان و صنعت‌گران شده بود.

روزگاری که کاروان‌های مختلفی به سمت هرات می‌آمدند این مناره‌ها بودند که آنها را به سمت شهر راهنمای می‌کردند. این مناره‌ها به هر تازه‌واردی اقتدار حاکمان تیمور شاهی و توجه خاص آنان به ساختن بناهای زیبا و هنر معماری را به رخ می‌کشیدند.

بر اساس نوشته ولی شاه بهره، پژوهشگر آثار تاریخی هرات، پس از مرگ سلطان حسین بایقرا در نتیجه مخالفت‌ها و کشمکش‌های فرزندان او، در نتیجه حملات شیبانی‌ها و صفوی‌ها در 912 هجری قمری، شهر هرات به ویژه مجموعه مصلی از گزند حملات مصوون نماند، تا اینکه در 1304 هجری قمری به تحریک انگلیس‌ها این مجموعه با خاک یکسان شد و از آن اثرهای تاریخی، فقط 10 مناره بلند و تزیین شده با گنبد گوهرشاد باقی ماند. اما به مرور زمان ۵ مناره‌ بر اثر فرسودگی فرو ریخت و در حال حاضر فقط 5 مناره از این مجموعه‌ی باستانی و تارخی پابرجاست.

ارتفاع این مناره‌ها در ابتدا ۳۴ متر بوده که قسمت‌های بالایی آن فرو ریخته و در حال حاضر بلندی این مناره‌ها به ۳۰ تا ۳۲ متر می‌رسد.

herat-minerates1
ارتفاع این مناره‌ها در ابتدا ۳۴ متر بوده که قسمت‌های بالایی آن فرو ریخته و در حال حاضر بلندی این مناره‌ها به ۳۰ تا ۳۲ متر می‌رسد

مناره های هرات، در آستانه فرو ریزی
مقام‌های فرهنگی ولایت هرات نگرانی خود را از احتمال فرو ریختن این مناره‌ها ابراز داشته‌ و تاکید کرده‌اند که در صورت بی توجهی به این منارهای تاریخی، احتمال فرور ریختن‌شان بسیار زیاد است.

مقام‌های اداره اطلاعات و فرهنگ هرات، سال گذشته‌ی خورشید در یک نشست خبری اعلام کردند که احتمال فرو ریختن این مناره‌ها در سال‌های اخیر بیشتر شده است و نهادهای فرهنگی و تاریخی برای بازسازی این آثار تاریخی هیچ‌کاری انجام نداده‌اند.

به گفته‌ی مسوولان فرهنگی ولایت هرات، برای مرمت و حفاظت دست‌کم ۸۰۰ اثر و منطقه تاریخی در این ولایت به ۱۰میلیون دالر نیاز دارند.

آریا رئوفیان، رییس اطلاعات و فرهنگ این ولایت در نشست خبری گفته است : “همین اکنون مناره‌های مصلای هرات در وضعیت فوق العاده بدی قرار دارد. منار پنجم که از سال‌ها به این طرف خمیده است، اگر به این وضعیت باقی بماند، احتمال فرو ریختنش وجود دارد.”

هشدار یونسکو

یونسکو (سازمان علمی–فرهنگی ملل متحد) چند سال قبل آمادگی خود را به خاطر ثبت هرات در فهرست میراث‌های فرهنگی جهان، اعلام کرد. این نهاد بین‌المللی از مسوولان دولتی در هرات خواسته بود که از ساخت‌و سازهای بی‌مورد در این شهر جلوگیری کنند و هم‌چنین جاده‌ای را که از بین این مناره‌های تاریخی می‌گذرد را به روی رفت‌و‌آمد وسایل نقلیه ببندند.

herat-minerates5
نهاد بین‌المللی یونسکو از مسوولان دولتی هرات خواسته بود تا جاده‌ای را که از بین مناره‌های تاریخی این ولایت می‌گذرد را به روی رفت‌و‌آمد وسایل نقلیه ببندند

یونسکو هشدار داده بود که اگر رفت و آمد وسایط سنگین وزن از خیابان مناره‌های تاریخی هرات متوقف نشود، هرات از ثبت در فهرست میراث فرهنگی جهان بازخواهد ماند.

با این وجود در سال ۱۳۸۸ خورشیدی، فرهنگیان ولایت هرات نامه‌ای به حامد کرزی، رییس‌جمهوری سابق افغانستان نوشتند و از او خواستند که از تخریب و نابودی این آثار تاریخی جلوگیری کند.

با این حال در سال ۱۳۸۸ خورشیدی در جلسه شورای وزیران افغانستان فیصله شد که خیابان تازه ساخته‌شده‌ای که از میان این بناهای تاریخی شهر هرات می‌گذرد، به روی رفت و آمد موترها بسته شود.

مناره های هرات، بازمانده از ثبت در یونسکو

هرچند در سال‌های گذشته گفته می‌شد که هرات به‌دلیل داشتن آثار و آبده‌های تاریخی زیاد و متفاوت در فهرست میراث فرهنگی یونسکو ثبت می‌شود؛ اما به دلیل عدم توجه به این آثار، هرات هنوز هم در فهرست یونسکو ثبت نشده است.

دولت افغانستان، از چند سال پیش، در تلاش بود تا این آثار، از جمله مناره‌های مجموعه مصلی و شهر قدیم هرات را در فهرست میراث فرهنگی یونسکو ثبت کند. در این راستا سال ۲۰۰۶ میلادی، یونسکو سمیناری را در شهر هرات برگزار کرد و معیارهای اساسی برای ورود این شهر به فهرست میراث‌های فرهنگی جهان را مطرح کرد.

herat-minerates6
مسوولان فرهنگی ولایت هرات می‌گویند که برای مرمت و حفاظت دست‌کم ۸۰۰ اثر و منطقه تاریخی در این ولایت به ۱۰میلیون دالر نیاز دارند

اما در جلسه اخیر یونسکو در این مورد که در سال ۲۰۰۷ در پاریس برگزار شد، تلاش برای ثبت مجموعه مصلی و شهر قدیم هرات در فهرست میراث‌های فرهنگی جهان به شکست انجامید.

با این وجود مسوولان منطقه‌ای دفتر یونسکو در کابل، ناکامی مقامات محلی هرات در حفاظت از میراث فرهنگی این شهر را، دلیل شکست تلاش‌ها برای ثبت این آثار در فهرست یونسکو دانسته‌اند.

 این نگرانی در حالی مطرح می‌شود که محمد اشرف غنی، رییس‌جمهور افغانستان، به وزارت شهرسازی دستور داده تا شماری از بناهای تاریخی در ولایات مختلف کشور را آسیب‌شناسی و بازسازی نمایند.

یکی از این بناهای تاریخی مسجد جامع بزرگ هرات است که کار بازسازی بخش‌های عمده آن چون کانالیزاسیون، سنگ فرش، سیستم تهویه و ترمیم کاشی کاری‌های آن در سال ۱۳۹۷ شمسی آغاز می‌شود. پروژه‌ای که به باور فرهنگیان افغان اگر عملی شود، در صد سال اخیر بی‌سابقه می‌باشد.

چقدر این پست مفید بود؟

روی یک ستاره کلیک کنید تا به آن امتیاز دهید!

میانگین امتیاز 0 / 5. تعداد آرا: 0

تا الان رای نیامده! اولین نفری باشید که به این پست امتیاز می دهید.

توسط علی شیر شهیر

علی شیر لیسانس‌اش را از دانشکده‌ی ژورنالیزم دانشگاه کابل گرفته است. او در چندین رسانه‌ی دیداری- شنیداری و چاپی به‌ حیث خبرنگار، گزارشگر و ویراستار کار کرده است. شهیر اکنون خبرنگار بخش اجتماعی و اقتصادی در خبرنامه است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *