21 سال پیش از امروز، شامگاه 6 میزان 1375 خورشیدی، طالبان وارد کابل شده و با بلند کردن بیرق سفید امارت اسلامی بر فراز ارگ ریاست جمهوری افغانستان قدرت را در دست گرفتند. با ورود افراد گروه طالبان، نیروهای دولت مجاهدین، کابل را ترک کرده و طالبان کنترل تمامی بخش‌های پایتخت را به دست آوردند.
تحریک اسلامی طالبان در تابستان 1373 خورشیدی، دو سال پس از پیروزی مجاهدین افغانستان، زمانی که این کشور در آتش جنگ‌های داخلی می‌سوخت، در مدارس دینی شهر پیشاور پاکستان تاسیس شد. گروه طالبان به تاریخ 22 میزان 1373 خورشیدی با حمله بر مواضع جنگی در سپین بولدک قندهار هدف خود را براندازی «تفنگ‌سالاران»، «از بین بردن شر و فساد»، «تامین امنیت راه‌ها» و «اجرای احکام شریعت اسلامی» اعلام کردند.
این گروه به سرعت بر بخش‌های جنوب و غرب افغانستان چیره شدند و در مناطق تحت تصرف خود امنیت را تأمین کردند. جنگ، ناامنی و نقض حقوق بشر از سوی جنگجویان گروه‌های مختلف در افغانستان طالبان را در آغاز در نزد برخی از شهروندان این کشور به نیروی نجات‌بخش تبدیل کرد. رویارویی نیروهای طالبان با جنگجویان حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار باعث شد تا برهان‌الدین ربانی، رییس جمهور پیشین افغانستان که با حزب اسلامی درگیر اختلافات بود، این گروه را «فرشته صلح» بخواند. ربانی به گروه‌های مختلف جمعیت اسلامی افغانستان دستور داد تا از مقابله با طالبان خودداری کنند.
طالبان پس از تصرف شهر قندهار، در جنوب افغانستان، منصور اچکزایی را به دار آویختند. در همین زمان ملا نقیب‌الله، از فرماندهان جمعیت اسلامی افغانستان به رهبری برهان‌الدین ربانی، نیروها و اسلحه‌اش را به طالبان تسلیم کرد و این گروه با تصرف شهر قندهار، مقدار زیادی اسلحه و مهمات به‌دست آوردند. افزون بر این، قطارهای مواد خوراکی و تجارتی از پاکستان نیز برای آنها رسید.
طالبان با حمایت پاکستان پا به عرصه سیاست افغانستان گذاشت. صاحب‌نظر مرادی در کتاب «افغانستان در سده بیستم (از عبدالرحمان تا کرزی)» نوشته است که ظهور طالبان توسط لیبرال‌ترین و سکولارترین حکمران تاریخ پاکستان، بی‌نظیر بوتو، هدایت شد. پاکستان پس از بنیان‌گذاری جنبش طالبان، به‌زودی آغاز به حمایت از این جنبش کرد و تحت زعامت بی‌نظیر بوتو پشتیبان طالبان در عرصه بین‌المللی بود. پس از بی‌نظیر بوتو، نواز شریف نیز سیاست حمایت از طالبان را ادامه داد و تلاش کرد امریکا را قانع سازد که گروه طالبان “بهترینی در میان بدها” هست.
پاکستان با حمایت از طالبان امیدوار بود این گروه موفقیت‌هایی را در افغانستان به‌دست آورد که گلبدین حکمتیار، فرد مورد حمایت اسلام‌آباد، در انجام آن ناکام مانده بود.
این گروه، پس از تصرف بخش‌هایی از افغانستان، ملا محمد عمر را در 14 حمل 1374 به‌عنوان امیرالمومنین انتخاب کردند و امارت اسلامی افغانستان را در سال 1376 خورشیدی پس از تصرف کابل و مزارشریف اعلام کردند. پاکستان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی سه کشوری بود که دولت طالبان را به رسمیت شناختند.
تاریکی؛ کارنامه پنج ساله
طالبان به محض ورود به کابل سراغ داکتر نجیب‌الله، رییس‌جمهور پیشین افغانستان که در دفتر سازمان ملل پناهنده شده بود، رفتند. آنان داکتر نجیب‌الله و برادرش شاهپور احمدزی را در چهارراهی آریانای شهر کابل به دار آویختند.
طالبان پس از رسیدن به کابل، استدیوم ورزشی پایتخت را به میدان اعدام مردان و زنان مبدل ساختند و زنان را در حضور هزاران مرد تیرباران کردند. آنان با قرائت خود از شریعت اسلام، احکام سختگیرانه‌ای را به اجرا گذاشتند و زنان را از ابتدایی‌ترین حقوق شان محروم ساختند.
نیروهای وابسته به طالبان پس از تسخیر کابل، سیاست زمین سوزی را در شمال افغانستان پیاده کردند و تاکستان‌های شمالی را به آتش کشیدند. در 21 ماه حوت 1379 خورشیدی، ملا محمد عمر، رهبر امارت اسلامی افغانستان فرمان تخریب بزرگ‌ترین مجسمه‌های تاریخی بودا در بامیان را صادر کرد. بت‌های بامیان با تاریخ بیش از هزار و شش صد سال سابقه تاریخی، پس از دو شبانه روز حمله متواتر و آتش‌باری سنگین طالبان درهم شکست و تلاش‌های جهانی برای منصرف کردن طالبان از تخریب بودا بی‌نتیجه ماند.
سقوط
حمله القاعده بر امریکا در سپتامبر 2001 میلادی، سرنوشت امارت اسلامی افغانستان را نیز دگرگون کرد. امریکا پس از این حملات، اسامه بن‌لادن، رهبر القاعده را که به افغانستان پناه آورده بود، به دست داشتن در این حملات متهم کرد و از طالبان خواست او را به امریکا تحویل بدهند. به دنبال رد درخواست امریکا از سوی طالبان مبنی بر تحویل دادن اسامه بن‌لادن که ملاعمر او را «مهمان» میخواند، جورج بوش، رییس‌جمهور ایالات متحده امریکا دستور حمله به افغانستان را صادر کرد. در ماه اکتوبر 2001 میلادی امریکا به افغانستان حمله کرد و رژیم طالبان را سقوط داد.
پس از سقوط طالبان، دولت جدید در افغانستان تشکیل شد و نیروهای خارجی به رهبری امریکا در حمایت از این دولت در نقاط مختلف افغانستان مستقر شدند.
طالبان اما در سال 2006 میلادی بار دیگر اعلام موجودیت کردند و جنگ در برابر دولت افغانستان و نیروهای خارجی را از سر گرفتند. از آن زمان تاکنون این گروه در برابر نیروهای نظامی افغان و خارجی جنگیده و همچنان به کشتار غیرنظامیان با راه‌اندازی حملات انتحاری و انفجاری ادامه داده است.
در ماه اسد سال 1394 خورشیدی گروه طالبان مرگ ملا محمد عمر، رهبر خود را تایید کرد. دولت افغانستان اما اعلام کرد که او دو سال پیش در پاکستان به شکل مرموزی مرده است. پس از او ملا اختر محمد منصور رهبری طالبان را برعهده گرفت. او نیز در ماه جوزای 1395 خورشیدی در جریان یک حمله هواپیمای بدون سرنشین امریکا در خاک پاکستان کشته شد و پس از او ملا هبت‌الله آخوند رهبری طالبان را به عهده گرفت.
دوام جنگ؛ پاسخ صلح
16 سال پس از سقوط طالبان، افغانستان همچنان درگیر جنگ است و تلاش برای شکست دادن طالبان یا برقراری صلح در این کشور بی‌نتیجه مانده است. حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین افغانستان در ماه جوزای 1389 خورشیدی شورای عالی صلح را ایجاد کرد تا مذاکرات صلح افغانستان با طالبان را به پیش ببرد؛ هرچند کاربرد کلمه «برادران ناراضی» برای طالبان توسط او مورد انتقاد شدید مردم افغانستان قرار گرفت. ایجاد این شورا خوش‌بینی‌های زیادی را برای روند مذاکرات صلح و آشتی با مخالفان مسلح ایجاد کرد اما در پاسخ به صدای صلح‌خواهی دولت افغانستان، افزون بر دوام جنگ دو فرد انتحاری که به‌نام طالبان برای گفت‌وگو به خانه برهان‌الدین ربانی، رییس شورای عالی صلح افغانستان در 29 سنبله 1390 خورشیدی رفته بودند، ربانی را در خانه‌اش به قتل رساندند.
براساس تحقیقات انجام شده، نبود اراده جدی برای صلح از سوی امریکا و متحدان آن و دولت افغانستان، تاکید بر پیروزی از راه جنگ و دنبال کردن استراتژی نظامی و انعطاف‌ناپذیری دولت افغانستان و طالبان، رفتن به آدرس‌های اشتباه، سیاست تکیه‌ی بیش از حد بر پاکستان برای رسیدن به صلح، عدم تعریف درست از صلح و نبود برنامه‌ی مشخص و راهبرد روشن برای مصالحه، درهم تنیدگی اقتصاد مافیایی و جنگی با دوام جنگ و ناامنی، ابهام در خواسته‌های رهبری طالبان و نداشتن آدرسی برای مذاکره و حضور نیروهای خارجی و حساسیت‌های داخلی و منطقه‌ای در برابر آن از جمله عوامل عدم موفقیت روند مصالحه و گفت‌وگوهای صلح با مخالفان دولت افغانستان در یک‌ونیم دهه‌ی گذشته گفته شده است.
پس از به قدرت رسیدن محمد اشرف غنی در سال 2014 میلادی، طالبان حملات گسترده‌تری را در نقاط مختلف افغانستان راه‌اندازی کردند. این گروه قادر شد برای سه روز کنترل شهر شمالی قندوز را در اختیار بگیرد و جنگجویان طالب در هلمند، ارزگان و فراه تا دروازه‌های مراکز ولایات پیش رفتند.
در سال جاری نیز این گروه به حملات خود ادامه داده و چندین نقطه‌ی استراتژیک افغنستان را سقوط دادند. در حال حاضر این گروه بر 41 ولسوالی در 15 ولایت افغانستان کنترل و یا نفوذ دارد و در 133 ولسوالی دیگر جنگ میان این گروه و دولت افغانستان در جریان است.
درحالی که دولت افغانستان بارها از این گروه خواسته به روند صلح بپیوندد، طالبان اما پس از اعلام استراتژی جدید امریکا برای افغانستان بر دوام جنگ تاکید کرده و گفته‌اند که در برابر این استراتژی امریکا به جنگ خود ادامه می‌دهند.
در سوی دیگر به نظر می‌رسد که افغانستان چندان تمایلی به گفت‌وگو با طالبان در قدم نخست ندارد. محمد اشرف غنی، رییس‌جمهور افغانستان روز گذشته در یک نشست مشترک خبری با دبیر کل ناتو و وزیر دفاع امریکا اعلام کرد که افغانستان اول باید با پاکستان صلح کند بعد با طالبان.
دولت افغانستان به این باور است که اول باید با حامی تروریزم به صلح برسد و تا مشکل میان کابل و اسلام‌آباد حل نشود، جنگ با طالبان نیز خاتمه نمی‌یابد.
کشتار غیرنظامیان
در شانزده سال جنگ طالبان در برابر دولت افغانستان، بیشترین آسیب به غیرنظامیان در این کشور رسیده است. نهادهای مدافع حقوق بشر و سازمان‌های بین‌المللی بارها در گذشته از افزایش حملات طالبان و تلفات غیرنظامیان ابراز نگرانی کرده‌اند.
براساس گزارش‌های سازمان ملل متحد تنها پس از 2014 میلادی بیش از 12 هزار غیرنظامی در افغانستان در جریان منازعات مسلحانه کشته و 25 هزار تن دیگر زخمی شده‌اند. بیشتر این افراد در جنگ‌ها، حملات انتحاری و بمب‌گذاری‌ها آسیب دیده‌اند. طالبان و گروه‌های مخالف مسلح دولت افغانستان مسوول بیشترین رقم تلفات غیرنظامیان در این کشور هستند.
یک گزارش شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان نشان می‌دهد که از سال 2001 میلادی تا پایان 2016 میلادی در مجموع 111 هزار و 442 نفر در افغانستان کشته شده‌اند. براساس این گزارش، از این میان ۴۲ هزار و ۱۰۰ جنگجوی طالب و دیگر گروه‌های شورشی، ۳۱ هزار و ۴۱۹ غیرنظامی افغان، ۳۰ هزار و ۴۷۰ سرباز و پولیس افغان، ۳ هزار و ۹۴۶ پیمان‌کار، کارمندان نهادهای بشردوستانه و خبرنگار، ۲ هزار و ۳۷۱ سرباز امریکایی و ۱ هزار و ۱۳۶ تن از نیروهای متحد امریکا کشته شده‌اند.
آینده‌ی صلح
هرچند درحال حاضر چشم‌انداز صلح در افغانستان روشن نیست اما اعلام استراتژی جدید امریکا برای افغانستان و موضع‌گیری‌های اخیر رییس جمهور اشرف غنی این خوش‌بینی را به میان آورده است که طالبان ممکن است زیر فشارهای زیاد تن به مذاکره بدهند.
افغانستان خواهان گفت‌وگوهای بین‌الافغانی است و گفته که طالبان از طریق جنگ نمی‌توانند به اهداف شان برسند. به همین منظور افغانستان «روند کابل» را راه‌اندازی کرده و از کشورهای منطقه و جهان خواسته است که برای رسیدن صلح و ثبات منطقه‌ای با افغانستان همکاری کنند.
هرچند دولت افغانستان پاکستان را متهم به دست داشتن در ناامنی‌ها در این کشور می‌کند اما با توجه به روابط طالبان با سایر کشورها به نظر می‌رسد که رفتن به سراغ پاکستان و مقصر دانستن پاکستانی‌ها نمی‌تواند ثبات را در افغانستان تأمین کند. در حال حاضر مجموعه‌ای از کشورها، به‌شمول پاکستان، در آوردن صلح در افغانستان تاثیرگذارند و افغانستان در کنار قناعت دادن پاکستان و طالبان برای برقراری صلح و ختم جنگ، نیاز به متقاعد کردن سایر کشورهای منطقه دارند که از طالبان حمایت سیاسی و مالی می‌کنند.
با توجه به همه این فراز وفرودها، اما بیست و یک سال پس از اولین تصرف طالبان بر کابل و اعدام یکی از روسای جمهور سابق افغانستان، این گروه همچنان به عنوان یک تهدید استراتژیک علیه نظام جدید سیاسی مطرح می‌باشد. با آن که گفتمان مصالحه و جنگ در کنار همدیگر همزمان با نام شورشیان طالبان و تروریستان دیگر در افغانستان مطرح است، اما چشم انداز روشنی در باره وضعیت موجود و نقش آینده طالبان در افغانستان دیده نمی‌شود. با این حال، این شهروندان افغان اند که هنوز با نگاه بیم و امید نسبت به وضعیت کشورشان منتظر روزهای صلح آمیز می‌باشند.