یکی از استعدادهای درخشان افغانستان در عرصه شهرسازی و مسکن در سالهای اخیر مورد توجه عمومی قرار گرفته و نام آشنایی در عرصه معماری افغانستان شده است. این جوان افغان، اکنون به عنوان یکی از طراحان شهری بنام افغانستان طراحیهای ماندگاری را در این کشور انجام میدهد.
دکتر سید ضیا حسینی که متولد سال 1361 خورشیدی در روستای سوبکند شهرستان سانچارک ولایت سرپل است، در سالهای گذشته در وزارت شهرسازی افغانستان بزرگترین پروژههای دولتی این کشور را طراحی کرده و مدیریت برخی از این پروژهها را برعهده داشته است.
او در سالهایی که جنگ و ناامنی در افغانستان اوج گرفته بود همانند بسیاری دیگر مهاجر شد.
سید ضیا حسینی در رشته معماری و مدیریت پروژه مدرک دکترا دارد. آقای حسینی ده اثر در بخش معماری و مهندسی نوشته است. اولین اثر آقای حسینی بخشی از مواد درسی دانشگاه تهران است و برای دانشجویان معماری و مهندسی در این دانشگاه درس داده میشود. مبانی و مقدمهای بر شهرسازی افغانستان، صنعتیسازی افغانستان و روشهای بازسازی آبدات تاریخی برخی از کتابهایی است که او تاکنون نوشته است.
آقای حسینی تا بحال در پستهای مشاور ارشد وزیر شهرسازی، رییس کدها و مقررات ساختمانی افغانستان که از طریق پروژه استخدام C.B.R انتخاب شده، مدیر و طراح پروژه قصر دارالامان و رییس ساخت و ترمیم آبدات تاریخی در افغانستان کار کرده است.
دکتر سیدضیا حسینی در حال حاضر استاد راهنمای دانشگاه جرمنی است؛ اما او میگوید که دانشگاههای افغانستان او را به عنوان استاد نپذیرفته است.
حسینی میگوید که وطنش را دوست داشته و با تمام شرایطی که برایش مهیا بود خارج از افغانستان زندگی نکرده تا بیاید و برای افغانستان کار کند.
سید ضیا میافزاید « من صدها پروژه را کار کردهام و دنبال پول هم نیستم . آمدم افغانستان تا برای کشور خودم کار کنم.»
او میگوید که وطن دوستی را باید از عمل آدمها شناخت. آدمی که از چندین کشور خارجی برگشته باشد، از چندین حمله انتحاری و تهدیدهای جانی جان سالم بدر برده باشد و باز هم زندگی در کشورش را ترجیح داده و به پولهای هنگفت رشوه پشت کرده باشد.
با تمام اینها آقای حسینی به خبرنامه میگوید که اگر کار به اهل کار سپرده نشود و کارها به طور سیاسی پیش برود دیگر نمیخواهد در افغانستان باشد.
فعالیتهای ماندگار
کارهای این مهندس افغانستان، ماستر پلان جدید شهری بامیان، طراحی قصر پغمان، مدیر پروژههای قصر تاریخی دارالامان، قصر تاج بیگ، ساختمان وزارت خارجه، اداره تنظیم امور دوایی و محصولات صحی افغانستان، آزمایشگاههای وزارت صحت در ولایت ننگرهار، بلخ، هرات و کابل، شفاخانه جراحی مغز و اعصاب، قصر شاهی جلال آباد، مقبره شاه امان الله، مسجد پل خشتی، مسجد جامع هرات، روضه مزار شریف و ساختن ۱۲۶ مسجد در شهرستانها، مقبره سردار داوود خان، شهرک دیپلوماتها و شهرک وزرا را نیز روی دست دارد.
طرح ساخت قصر پغمان در طی یک رقابت بزرگ ملی و بینالمللی به دواطلبی گذاشته شد و از بین هشت طرح برتر، طرح سید ضیا حسینی انتخاب شد.
این قصر در مدت زمان هشت ماه به بهرهبرداری سپرده شد. آقای حسینی میگوید که کار ساختوساز این قصر با وسعت و بزرگی یک شهرک است که در 8 ماه با زیبایی تمام به پایان رسید. قصر پغمان برابر با معیارهای جهانی ساخته شده و نیروی کاری آن همه از افغانستان بود.
هزینه اعمار قصر پغمان 15 میلیون دالر امریکایى بوده که از بودجه دولت افغانستان پرداخت شده است. این قصر زیبا در چهار طبقه بر فراز تپهی پغمان ساخته شد که دارای پارکهاى تفریحى، حوض آببازی ، پارکینگ با گنجایش ۶٠٠ موتر و میدانی براى نشست سه چرخ بال است.
این قصر با داشتن دو تالار بسیار بزرگ و زیبا، گنجایش 500 مهمان را دارد.
آقای حسینی میگوید که در ساخت این قصر از سیستم و شکل مهندسى و معمارى ساختمانهاى تاریخى پغمان مانند طاق ظفر، کوته ستاره، مسجد باغ عمومى و هوتل بهار پغمان استفاده شده و ترکیبی از معماری تاریخی دوران تیموریان و غزنویان را دارد.
گام مهم و کار با ارزش دیگر او شروع بازسازی قصر دارالامان در شهر کابل بود که با مدیریت او و تیمی از جوانترین مهندسان زن و مرد افغان آغاز گردید. قصر دارالامان در سالهای ۱۳۰۴-۱۳۰۶ خورشیدی و در زمان سلطنت امان الله خان، پادشاه وقت افغانستان و تحت نظر مهندسان آلمانی ساخته شد. این قصر در زمانی که آباد بود، حدود ۱۵۰ اتاق بزرگ و کوچک داشت.
قصر دارالامان در طی سالها جنگ و ناامنی در افغانستان به شدت آسیب دید و سرانجام به ویرانهای تبدیل شد. این قصر که در چند دهه گذشته، مورد استفاده نبوده است حالا قرار است پس از پایان یافتن کار بازسازی، به موزه ملی این کشور تبدیل گردد.
سید ضیا در 4 ولایت کابل، ننگرهار، بلخ و هرات آزمایشگاههایی برای وزارت صحت این کشور ساخته که وظیفه آن تایید کیفیت داروهاست. حسینی به خبرنامه میگوید که ساخت این مراکز در هر ولایت با توجه به شرایط آب و هوایی آن منطقه ساخته شده است.
کار دیگر او طراحی و مدیریت ساخت شفاخانه جراحی مغز و اعصاب بیمارستان علیآباد در کابل است که در حدود 6 ماه ساخته شد. این ساختمان به شکل ماهی طراحی شده و نیمه مغز یک انسان را نیز نشان میدهد.
کار این مهندس افغانستان در ۳۴ ولایت کشور در حال اجرایی شدن است و در مجموع میتوان گفت که ۱۴ پروژه بزرگ ملی افغانستان را سید ضیا حسینی مدیریت و کار کرده است.
سرزمین خودی
اولین متجمع مهندسان افغانستان در پی معرفی طراحی و معماری مهندسان افغانستان در سطح جهان است.
اساس اولین شرکت معماری و مشاوره معماری در افغانستان بنام سرزمین سبز یا گرینلند را صد تن از بهترین طراحان افغانستان گذاشته اند. موسس این مجتمع نیز دکتر سید ضیا حسینی است.
این طراحان و معماران نمونه افغانستان در این مجتمع با مدیریت آقای حسینی گردهم آمدهاند تا قدرت و استعدادشان را از کشوری که سالها درگیر جنگ و ناامنی بوده به تمام جهان نشان دهند و از همه مهمتر این که با آنها رقابت کنند.
این مهندسان افغانستان برای اولین بار مهندسی اورگانیک را طرح کرده و میخواهد آن را اجرایی کنند. دکتر سید ضیا حسینی میگوید:« مهندسی اورگانیک با توجه به شرایط اقلیمی، ساختار و شباهتهای محیطی انجام میشود و موجب بینظمیهای ساختاری و بخش شهری نمیشود.»
آقای حسینی تاکید میکند که مهندسی اورگانیک پدیدهای تازه نیست ولی برای نخستین بار است که جمعی از مهندسان داخلی این شیوه را در پیش گرفته است.
او به خبرنامه میگوید: «هدف اصلی ما از طراحی این فرم ایجاد یک رویه و اساس فکری جدید در معماری افغانستان است و ما در صدد آن هستیم که معماری و مهندسی افغانستان را ایجاد کرده و به جهان معرفی نماییم.»
سیدضیا حسینی توضیح میدهد که معماری و مهندسی افغانستان در حال حاضر کاپی برداری از ساختمانهای خارجی است و نقشه و طرحی مناسب با شرایط افغانستان را ندارد، اما طرح اورگانیک با توجه با تمام خصوصیات شهری صورت خواهد گرفت با اجرای آن بینظمی شهری خاتمه خواهد یافت.
ساختمانهای غیرمعیاری
سید ضیا حسینی با تجربه چندین سال کار حرفه ای در بخش شهرسازی و معماری، با مشکلات افغانستان در این بخش به خوبی آشناست.
به گفته او بیشتر از 70 درصد ساختمانسازی در افغانستان بدون نقشه است و این گونه ساختوسازها، مشکلات شهری را تشدید بخشیده و به اقتصاد نوپای این کشور نیز آسیب میرساند.
آقای حسینی با اشاره به آلودگی آب و هوای شهر کابل میگوید: «مشکلات شهری موجود در افغانستان با این ساخت و سازهای بدون برنامه مرتبط است. دو یا سه سال پیش آلودگی هوا در شهر کابل کمتر بود، اما اعمار پروژه خوشحالخان و اعمار ساختمانهای بلند در منطقه خوشحالخان سبب مسدود شدن دهلیز هوایی شهر کابل شده است. اعمار این ساختمانهای بلند مسیر هوایی که از سمت قرغه به شهر میآمد را گرفته، حالا هوای کابل تبدیل نمیشود و دمکرده و پر از آلودگی است. هر چند این پروژه را وزارت شهر سازی اعمار کرده اما بدون مطالعه بوده و یک اشتباه بزرگ است.»
پروژه آپارتمانهای رهایشی دولتی خوشحال خان مینه که در ناحیه پنجم شهر کابل قرار دارد سال قبل به بهرهبرداری سپرده شد.
این آپارتمانها در زمینی به مساحت ۲۱۰۰۰ متر مربع ساخته شد. کار اجرای این پروژه که شامل هشت بلاک و ۳۱۲ آپارتمان است، در یک زمین دولتی در ابتدای سال ۱۳۹۱ آغاز شده بود و برای تکمیل آنها، حدود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون افغانی هزینه شده است.
آلودگی فزایندهی شهری
آقای حسینی تاکید میکند که بخش شهر و معماری افغانستان با سبک معماری و هنرهایی که در ساختمانسازی به کار میرفت فاصله گرفته است. به گفته او در شرایط فعلی کمتر به کیفیت و صلاح عمومی توجه میشود.
در شرایط کنونی در ساختوسازهای شهری بر نمای ساختمانها، فضای سبز، آرامش اجتماعی – روانی و سایر موارد لازم توجهی صورت نمیگیرد.
در سالهای گذشته ساختمانهایی در کابل و شهرهای بزرگ دیگر افغانستان قد برافراشتند که با هنر معماری افغانستان همخوانی ندارند. بیشتر ساختمانها با پیروی از معماری پاکستانی ساخته شده است. از سوی دیگر یکی از بزرگ ترین مشکلات شهری افغانستان، نداشتن سیستم کانالیزاسیون فاضلاب است.
در بیشتر ساختمانهای جدید، نه محیط سبز وجود دارد و نه هم فضایی آرام برای زندگی. آنچه برای خانهسازان اهمیت دارد، استفاده بیشتر از کمترین فضا میباشد. در اکثر این ساختمانها خدمات اساسی شهری نیز در نظر گرفته نشده است.
اقای حسنی تصریح میکند:« در سکتور شهر و خانهسازی باید پلان و برنامههای خانهسازی حداقل برای صد سال در نظر گرفته شود که متاسفانه حالا اینگونه نیست و بیشتر ساخت و سازها مقطعی و سطحی است و این کارهای سطحی مشکلات شهری را افزایش میدهد. اگر سکتور شهر و خانهسازی به این صورت پیش برود افغانستان آینده ندارد و خسارات جبران ناپذیری را متحمل خواهد شد.»
آشوب بصری
پیش از این وزیر شهرسازی و مسکن افغانستان به رسانهها گفته بود که نبود خدمات در روستاها و متمرکز شدن خدمات آموزشی در شهرها سبب شده است تا درصد بزرگی از افغانها روستاها را ترک و در شهرها ساکن شوند. در 15 سال گذشته بسیاری از روستانشینان خانههای شان را ترک کرده و وارد شهرهای بزرگی مانند کابل شدهاند.
از سوی دیگر، مهاجرانی که از کشورهای همسایه برگشتند، به جای زندگی در روستاهای خودشان، ترجیح دادند که در شهرها زندگی کنند.
افزایش جمعیت شهری و نبود برنامههای شهرسازی از سوی حکومت سبب شد تا شهرهای افغانستان به صورت غیرمعیاری گسترش یابد. در حال حاضر ۷۰ درصد خانهها در پایتخت افغانستان در مناطق بدون نقشه ساخته شده است. در این مناطق خدمات شهری وجود ندارد و بر علاوه، مشکلات شهری را به شدت افزایش داده است.
در حالی که تا ۱۵ سال پیش ۹۰ درصد جمعیت افغانستان در روستاها زندگی میکردند، اما حالا ۳۳ درصد جمعیت این کشور در شهرها ساکن شدهاند. پیشبینی میشود که تا ۲۰ سال آینده، ۵۰ درصد جمعیت افغانستان در شهرها مسکن گزین شوند.
در این حال آقای حسینی میگوید: «وقتی در شهرهای خود میبینیم خیلی از ساخت و سازها درست نیست و آشوب بصری آن گسترده است. نماهای متفاوت در اندازههای غیر معیاری و رنگارنگ، همانند کاریکاتورهایی که از همسایهها به عاریت گرفته شده است و وقتی انسان در این شهر قدم بگذارد خستگی بر آدم هجوم میآورد.»
این مشاور ارشد وزارت شهرسازی افغانستان میگوید که پیش از این هر وزارت امور مربوط به ساختمانسازی را بدون مطالعات مهندسی پیش میبرد، اما حکومت افغانستان تصمیم گرفته تا پس از این اتمام پروژههای ساختمانسازی را توسط وزارت شهرسازی و مسکن پیش ببرد.
باور به نیروی داخلی
او میگوید که هر چند در افغانستان بیشتر کارها سیاسی شده و مسایل و تواناییهای فنی در نظر گرفته نمیشود، ولی این اقدام حکومت گام کوچک و روزنه امیدی است برای این که در عرصه ساخت و ساز شهری، علم و تجربه مهندسی کمکم جا پیدا کند و آشفتگی شهر از این طریق بهبود یابد.
به گفته او همه کشورها برای پیشرفت و داشتن زندگی سالم، نظام مهندسی دارند ولی در افغانستان همه چیز سیاسی است و نظام مهندسی وجود ندارد. او معتقد است که اصول مهندسی ترتیب شده ولی این اصول مهندسی اجرایی نمیشوند و یا برخیها نمیگذارند که اجرایی شود.
آقای حسینی میگوید برای بهبود وضعیت شهرسازی در افغانستان، مسوولان وزارت شهرسازی این کشور نیاز به برنامههای کوتاه مدت و دراز مدت دارند.
به گفته او در حال حاضر وزارت شهرسازی به صورت جدی باید کارهای زیر بنایی کوتاه مدت و زود بازده را روی دست بگیرد، مشکلات فاضلاب و کمبود آب را جدی بگیرد و به این منظور بهتر است که به نیروی کاری و مهندسان داخلی افغانستان که شرایط افغانستان را میدانند، اطمینان شود.
سید ضیا حسینی که یکی از سرمایههای علمی افغانستان در عرصه ساخت و ساز شهری نوین است میگوید که” دولت نباید وزارتهای مهمی مانند معارف، تحصیلات عالی، شهر سازی و… را سیاسی و امنیتی کند. کار را در این وزارتها به اهل کار بسپارند و به افراد دیگر هم اجازه ندهند که در کار این بخشها مداخله داشته باشند.”