خشونت در برابر کودکان دانش آموز در مکتب‌های افغانستان موضوع تازه‌یی نیست.
در تازه‌ترین مورد از خشونت‌‌ها، میترا دختری در شهر مزار شریف، از سوی معلمش مورد خشونت فیزیکی و زبانی قرار گرفته است. این قضیه وقتی به صورت عمومی بازتاب یافت که پدر او، خشونت معلم علیه این کودک را در فیس‌بوک مطرح ساخت.
مطرح شدن این قضیه خشونت از سوی معلم در شبکه‌های اجتماعی بازتاب بسیار گسترده‌ای یافته است. بسیاری از شهروندان افغانستان پس از این پست فیس‌بوکی پدر این دانش‌آموز، از تجربه‌های دیگری گفته‌اند که برای کودکان یا یکی اعضای خانواده‌شان در مکاتب پیش آمده است.
شروع ماجرا
چند روز قبل، طاهر قادری رییس تلویزیون میترا در شهر مزارشریف در صفحه فیس‌بوک خود نوشته بود که معلمِ دخترش در مکتب، رفتار خشونت آمیزی با او داشته و حالا دخترش حاضر نیست به آن مکتب برود.
میترا دختری 7 ساله است و به تازگی از لندن به افغانستان آمده و برای درس خواندن شامل این مکتب شده است.
مسوولان این مکتب خصوصی پس از علنی‌شدن خشونت این معلم، در ابتدا گفته بودند که به او هشدار داده‌اند و در صورت تکرار اخراج خواهد شد. با این حال و پس از بالا گرفتن این قضیه در شبکه‌های اجتماعی، معلمان مکتب در تماس با آقای قادری از اخراج این معلم خبر می‌دهند.
به گفته آقای قادری، دخترش از رفتن به مکتب خودداری کرده و گفته است که “می‌ترسد.” با این حال وقتی این پدر به دخترش می‌گوید که آن معلم اخراج می‌شود، میترا در پاسخ گفته است که “نه اخراج نکنند. بگذار هر روز با دیدن چوکی خالی من، عذاب وجدان داشته باشد.”
فراخوان دادخواهی
مطرح کردن موضوع خشونت علیه این دانش‌آموز در شبکه‌های اجتماعی، رفته رفته به گفتمانی تبدیل شده است. بسیاری از شهروندان و از جمله برخی شخصیت‌های معروف افغانستان نیز در پیوند با این موضوع، موارد مشابهی را مطرح کرده‌اند و خواهان این شده‌اند که نمونه‌های دیگری از این دست بیشتر علنی شده و مورد پی‌گیری قرار گیرد.
طاهر قادری پدر میترا، دختری که مورد رفتار خشونت آمیز معلم قرار گرفته است می‌گوید که “خاموشی در برابر چنین خشونت‌هایی، ظلم است.”
او حالا فراخوانی برای دادخواهی راه اندازی کرده و گفته است که “دادخواهی ما برای خاتمه دادن به خشونت علیه کودکان و دانش‌آموزان، هم‌چنان ادامه خواهد داشت.”
به گفته آقای قادری، این فراخوان برای همه کودکانی است که ممکن است در مکاتب از سوی معلمان‌شان مورد خشونت قرار گرفته باشند اما والدین، بدون پی‌گیری چنین مواردی به راحتی از آن عبور کرده باشند.
او از دیگر شهروندان خواسته تا تجربه‌های خود را در این مورد بیان کنند. به باور او حرکت اصلاحی جامعه از همین موارد آغاز می‌شود.
امرالله صالح رییس پیشین امنیت ملی افغانستان نیز در همین رابطه نوشته است که سال‌ها پیش برای یکی از فرزندان او نیز مورد مشابهی روی داده بود. او گفته است موارد زیادی از خشونت علیه کودکان از سوی معلمان مکاتب روی داده است و حالا او نیز پشیمان است که چرا در آن زمان، این مساله را به صورت عمومی مطرح نساخت تا به این وضعیت توجه بیشتری صورت می‌گرفت.
تغییر مسیر زندگی
آقای قادری در این فراخوان از شهروندان پرسیده است که آیا تابحال کودکان شما از سوی معلمان مورد خشونت قرار گرفته اند، در این مورد آیا دادخواهی کرده اید یا خیر؟
برخی‌ها از تجربه‌های خود نوشته اند و هم چنین کودکانی که از سوی معلمان شان مورد خشونت قرار گرفته و حتی مجبور به ترک درس و مکتب شده‌اند.
به نظر می‌رسد نمونه‌هایی از این دست بسیارند. برخوردهای خشونت آمیزی که از سوی برخی از معلمان با کودکان صورت گرفته که در روحیه آنها تاثیرات منفی زیاد برجای گذاشته و مسیر زندگی آنها را به صورت کل تغییر داده است.
یکی از کسانی که از آقای قادری حمایت کرده به خبرنامه گفت که ”برادر من نیز همانند دختر آقای قادری مورد خشونت قرار گرفته بود. او بعد از گریز پایی و سرباز زدن از رفتن به مکتب در جواب این که چرا به مکتب نمی‌رود. این جمله را بیان کرد: تا زنده‌ام که به آن مکتب نمی‌رود، اگر شما اصرار دارید مرده‌ام را ببرید….”
او می افزاید که برادرش را بعد از یک سال به مکتب دیگری فرستاد؛ ولی این کودک دیگر همانند گذشته به آموزش علاقه ندارد.
سیما، خانمی که پسرش به دلیل رفتار خشونت‌بار، مکتب را رها کرده به خبرنامه می‌گوید که “پسر من هنوز صنف چهار مکتب بود که به دلیل لت‌و‌کوب شدن از سوی معلم، مکتب را رها کرد. او اکنون در کنار پدرش بولانی پزی می‌کند و من نگران آینده نامعلومش هستم.”
بسیاری از شهروندان با ذکر تجربه‌های مشابه، خواهان خاتمه‌دادن به رفتارهای خشونت‌آمیز در برابر کودکان در محیط‌های آموزشی شده‌اند.
با این حال سخن‌گوی وزارت معارف می‌گوید که در سیستم اداری و معارف افغانستان لت وکوب وجود ندارد و این وزارت با عاملان خشونت برخورد جدی می‌کند. مسوولان وزارت معارف از خانواد‌ه‌های کودکان دانش‌آموزانی که در مکاتب مورد خشونت قرار می‌گیرند می‌خواهند که در صورت بروز چنین مواردی آن را با مسوولان وزارت معارف مطرح کنند.
فرهنگ خشونت
داکتر محمدقاسم رجایی استاد دانشگاه به خبرنامه می‌گوید که “همه افرادی که خود‌شان در معرض خشونت قرار گرفته و در محیط مملو از خشونت بزرگ شده‌اند، اعمال‌کننده خشونت هستند. این افراد با دیگران و به خصوص کودکان با خشونت رفتار می‌کنند. خشونتی که تاثیرات منفی آن بر کودکان بسیار بالاست.”
این استاد دانشگاه معتقد است که خشونت در افغانستان بخشی از رفتارهای اجتماعی شده و این گونه رفتارها بخصوص در مکاتب و با دانش آموزان چیز تازه‌ای نیست اما مساله‌ای نگران کننده است که باید به آن رسیدگی جدی صورت گیرد.
با این حال برخی روان‌شناسان کودک می‌گویند که مساله رفتارهای خشونت‌آمیز بسیار فراتر و جدی‌تر از آن است که با اخراج یک معلم بتوان آن را حل شده تصور کرد.
زهرا حسینی فوق لیسانس روانشناسی اطفال به خبرنامه می‌گوید که “اخراج استاد نمی‌تواند مانع خشونت در برابر کودکان شود وزارت معارف و جامعه باید به آموزگاران آموزش بدهند و از حقوق کودکان و از آسیب پذیری کودکان جامعه را آگاه نمایند.”
با این حال مسوولان وزارت معارف افغانستان می‌گویند که استادان مکتب‌ها حداقل دارای مدرک چهارده هستند و همه آنان آموزش‌های روانشناسی و روان‌تربیتی را فرا گرفته و بعد از طی چندین امتحان به استادی برگزیده می‌شوند.
مجیب مهرداد سخن‌گوی وزارت معارف نیز تایید می‌کند که خشونت بخشی از فرهنگ جامعه شده و بساط آن نیز به آسانی و تنها توسط وزارت معارف برچیده نمی‌شود.
سخن‌گوی وزارت معارف تاکید می‌کند که این وزارت با اعمال کنند‌گان خشونت در مراکز آموزشی و تربیتی برخورد جدی می‌کند. به گفته او در مرحله اول برای استاد آگاهی داده می‌شود، در مرحله بعد استاد اخطاریه دریافت می‌کند و در مرحله آخر حق درس دادن از او گرفته می‌شود.»
با این حال او می گوید که از سال 2006 میلادی، به همه مکتب‌ها دستوری صادر شده است که در آن هر گونه رفتار خشونت آمیز با دانش آموزان ممنوع شده است. به گفته آقای مهرداد با وجود این که این دستور تا حدی در کاهش رفتارهای خشونت آمیز تاثیرگذار بوده اما او می‌پذیرد که در برخی موارد، رفتارهای خشونت آمیز نشان می‌دهد که هنوز برخی مسوولان مکتب‌ها و آموزگاران با این قوانین آشنا نیستند.
آسیب‌های جبران ناپذیر
به باور بسیاری از کارشناسان برخوردهای خشونت آمیز در مکاتب از سوی برخی معلمان با دانش‌آموزان، بخصوص در سنین پایین، آسیب‌های جبران ناپذیری به آنها وارد خواهد کرد.
قاسم رجایی دکتر روان‌شناس و استاد دانشگاه می‌گوید که “باید بگویم که خشونت، تاثیرات منفی بر روحیه‌ی کودکان به جا می‌گذارد. آن عده از استادانی که در برابر کودکان از خشونت کار می‌گیرند،صدمات جدی ذهنی به کودکان وارد می‌کنند که آینده آنها را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.”
به باور این کارشناسان، کودکانی که مورد خشونت قرار می‌گیرند ممکن است ضمن از دست دادن علاقه‌مندی به آموزش و مکتب، گوشه‌گیر شوند، اعتماد به نفس و جرات‌شان را از دست بدهند و حتی زندگی و آینده‌شان نیز با مشکلات زیادی همراه باشد.
مساله خشونت در محیط‌های آموزشی این روزها در حالی بیشتر مطرح شده است که پیش از این نیز برخی نهادهای بین المللی حامی کودکان گزارش داده بودند که 24 درصد از خشونت‌های صورت گرفته علیه کودکان در افغانستان، در مکتب‌ها و از سوی آموزگاران صورت می‌گیرد.
کارشناسان امور تربیتی و روانشناسی معتقدند که علاوه بر آموزش اصول تربیتی به معلمان مکتب‌ها، نیاز است تا سطح آگاهی والدین و خانواده‌ها نیز افزایش یابد. این خانواده یک سو باید طرز رفتار با کودکان مورد خشونت قرار گرفته را بیاموزند و هم این که مساله رفتارهای خشونت آمیز در محیط آموزشی را به صورت جدی پی گیری کنند.
به باور این کارشناسان تا زمانی که موارد خشونت علیه کودکان در مکتب‌ها از سوی خانواده‌ها به صورت جدی پی‌گیری نشود و مسوولان نیز به آن نگاه دقیق و لازم را نداشته باشند و به آن رسیدگی نکنند، امکان تکرار چنین رفتارهای خشونت بار و مخرب در همه نهادهای آموزشی وجود خواهد داشت.