گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان در چهار دهه افغانستان همواره از جمله چهرههای پرحاشیه بوده است. او پس از 20 سال زندگی مخفی و دوری از سیاست افغانستان سرانجام نهم ثور سال جاری پس از امضای توافقنامه صلح با دولت افغانستان، در ولایت لغمان ظاهر شد و سخنرانی کرد.
پیوستن او به روند صلح نیز پر سر و صدا بود. اما خودش در نخستین سخنرانیاش گفت با پیام صلح آمده و برای کمک به دولت و آبادی افغانستان راه صلح را در پیش گرفته است. او که در گذشته با نیروهای امنیتی افغان و خارجی در افغانستان جنگیده بود، با پذیرفتن قانون اساسی افغانستان و گذاشتن سلاح به زمین به کابل آمد و در ارگ مورد استقبال گسترده قرار گرفت.
برخلاف گفتههای او و انتظار دولت افغانستان، گلبدین حکمتیار رفته رفته در سخنرانیهایش حرفهایی را به میان آورد که واکنشهای بسیاری را به دنبال داشت. او که در گذشته با دولت به رهبری برهانالدین ربانی، رییس جمهور پیشین افغانستان و رهبر پیشین حزب جمعیت اسلامی بر سر قدرت جنگیده و یکی از رقیبان جدی جمعیت اسلامی به شمار میرود، در نخستین روزهای حضورش در کابل گفت که دست دوستی به سمت جمعیت اسلامی دراز میکند.
جمعیت اسلامی افغانستان نیز در ماه ثور سال جاری از پیوستن گلبدین حکمتیار به روند صلح افغانستان استقبال کرد و از دیگر مخالفان دولت این کشور نیز خواست تا با الهام از این تجربه، از کشتار مردم دست برداشته و تعهد خود را به قانون اساسی اعلام کنند.
حضور گلبدین در کابل و دیدارهای او با بسیاری از رهبران افغان این نوید را میداد تا فضای تنشآلود میان او و رقیبانش در گذشته دیگر به فراموشی سپرده خواهد شد و فصل جدیدی از فعالیتهای سیاسی آقای حکمتیار آغاز میگردد. اما این تصور چندان ادامه نیافت و بهزودی رهبر حزب اسلامی سخنانی را به زبان آورد که رقیبان او را برآشفت.
نوع نظام
پس از تشکیل حکومت وحدت ملی افغانستان یکی از گزینههای اساسی توافقنامه تشکیل این حکومت، برگزاری لوی جرگه تعدیل قانون اساسی و رسمیت بخشیدن به ریاست اجراییه بهعنوان صدارت اجرایی است. گلبدین حکمتیار اما در نخستین روز حضور در لغمان گفت که افغانستان برای عبور از چالشهای موجود به شدت نیازمند داشتن یک حکومت مرکزی قوی است و خود نیز حاضر است برای تحقق این هدف، بدون هرگونه پیششرطی با هر گروه و جریانی که موافق این امر باشد، همکاری کند.
گلبدین حکمتیار در ماه ثور سال جاری در جمع هواداران خود در کابل به ساختار کنونی حکومت وحدت ملی حمله کرد و آنرا «تقسیم جان کری» خواند. او که در این سخنرانی خواستار ایجاد حکومت اسلامی شد، افزود که “به این تقسیم تاکید نکنید، این تقسیم، تقسیم مقدس نیست، نه تقسیمی از جانب خدا است نه از جانب مردم و نه هم مطابق قانون اساسی.”
در واکنش به این گفتههای گلبدین حکمتیار، رییس اجرایی افغانستان گفت که حکومت وحدت ملی در شرایط ویژه بر مبنای اراده مردم بهوجود آمده و افغانستان نیازمند همکاری یک دیگر میباشد. عبدالله عبدالله همچنان در یکی از نشستهای شورای وزیران به تاریخ 11 ثور، گفت که ساختار حکومت وحدت ملی و نیز هدفهای آن هیچ تغییری نخواهد کرد.
رسانههای شرور
گلبدین حکمتیار پس از ورود به کابل در نخستین سخنرانیاش در جمع هواداران خود در چمن حضوری کابل شماری از رسانهها را شرور خواند و به آن لعنت فرستاد.
این گفتههای رهبر حزب اسلامی واکنشهای زیادی را به دنبال داشت و نهادهای حامی رسانهها به شدت از وی انتقاد کردند. نی یا حمایت کننده رسانههای آزاد افغانستان در واکنش به سخنان گلبدین حکمتیار گفت که موضعگیریهای رهبر حزب اسلامی در تضاد با قانون اساسی است و افزون بر آن با توافقنامه صلح حکومت با حزب اسلامی مغایرت دارد.
معین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان نیز در واکنش به گفتههای آقای حکمتیار گفته بود که جامعه افغانستان و حکومت و دولت این کشور مرهون کار و تلاش رسانهها است.
انتقاد از تظاهرات
در ماه جوزای سال جاری خورشیدی، جنبش رستاخیز تغییر به دنبال وقوع یک حمله انفجاری در قلب شهر کابل شکل گرفت. نخستین تظاهرات این جنبش با دخالت پولیس به خشونت کشیده شد و تنشها میان حکومت و متعرضان بالا گرفت. هواداران این جنبش در چندین نقطه شهر کابل خیمه تحصن برپا کرده و اعلام کردند تا برآورده شدن خواستههای شان در خیابان میمانند.
به دنبال برپایی خیمه تحصن، گلبدین حکمتیار در نشست خبری از معترضان خواست تا در زیر یک سقف مشکلات خود را از راه مذاکره حل کنند. او گفت که تظاهرات حق هر شهروند افغانستان است اما انتقال سلاح و شعارهایی که از آن بوی خون بدهد، قابل قبول نیست.
او هم چنان هشدار داد که هیچکس حق ندارد راه مردم را مسدود سازد و خیمه زدن در داخل سرک نه جواز شرعی دارد و عقلی. او در بخشی از سخنان خود گفت که “معترضان نباید سعی میکردند از دیوارهای ارگ ریاست جمهوری بالا میرفتند و مطالبات خود را باید از راههای قانونی دنبال میکردند.”
رهبر حزب اسلامی افغانستان در انتقاد به یکی از خواستههای معترضان گفت که به هیچکسی اجازه نمیدهد تا نظام موجود را سقوط بدهد و آنانی که در تلاش تغییر این نظام هستند، باید فکر کنند که جایگزین آن چیست.
واکنش در مقابل ایران
در اواسط ماه سرطان سال جاری حسن روحانی، رییس جمهور ایران در همایش مقابله با گرد و غبار در آن کشور از سدسازیهای افغانستان بر روی آبهای مشترک دو کشور ابراز نگرانی کرد و گفت که ایران در قبال ساخت بندهای متعدد از جمله بندهای کجکی، کمال خان و سلما در افغانستان نمیتواند بیتفاوت باشد. او گفته این بندها بر استانهای خراسان و سیستان و بلوچستان ایران تاثیرگذار است.
گلبدین حکمتیار اما در نشست خبری روز 15 سرطان در برابر سخنان حسن روحانی ایستاد و گفت که افغانها مالک آبهای شان هستند و هیچکس حق ندارد که بیرون از افغانستان به آنان هشدار و یا دستور بدهد و یا در مورد مسایل داخلی افغانستان اظهار نظر نماید. او گفت که افغانستان و ایران باید روی تقسیم آب از راههای سیاسی و بر بنیاد قوانی و تعهدات بینالمللی گفتوگو کنند.
توزیع سلاح در شمال
گلبدین حکمتیار در اواسط سرطان سال جاری در کنفرانس خبریاش گفت که نگران وضعیت شمال افغانستان است زیرا در آنجا سلاح توزیع میشود. او از رسانهها و دولت افغانستان خواست در مورد این موضع تحقیق کرده و منابع تمویل آن را مشخص کنند.
این گفتههای او واکنش وزارت دفاع افغانستان را به دنبال داشت. جنرال دولت وزیری، سخنگوی این وزارت گفت که هرگاه سلاح به افراد غیر مسئول در افغانستان توزیع شود، وزارت دفاع به صورت فوری دست به کار خواهد شد.
او هرچند به صدای امریکا گفته بود در مورد اظهارات رهبر حزب اسلامی صحبت نمیکند اما بر عزم وزارت دفاع برای مبارزه با چنین رویکردهای مسلحانه تاکید کرده بود.
انتقاد از شورای ائتلاف برای نجات افغانستان
ائتلاف برای نجات افغانستان در تقابل با سیاستهای محمد اشرف غنی از سوی جمعیت اسلامی، جنبش ملی اسلامی و وحدت اسلامی مردم افغانستان تشکیل شده است. جنرال عبدالرشید دوستم، معاون اول رییس جمهور غنی، محمد محقق، معاوم دوم ریاست اجرایی و عطا محمد نور، والی ولایت بلخ از چهرههای برجسته این ائتلاف اند.
به تازگی گلبدین حکمتیار در دیدار با شماری از بدخشانیهای عضو حزب اسلامی گفته است که شورای ائتلاف نجات افغانستان اعتبارش را نزد مردم از دست داده و به صورت تلویحی آنها را به ثروت اندوزی و زندگی اشرافی متهم کرده بود.
به نقل از تلویزیون یک، او گفته است که “فقط چند تن آنان توانستهاند که با سوءاستفاده از این فرصت پول جمع کنند، قصرهای مجلل داشته باشند و زندگی اشرافی برای خود و خانوادهی خود درست کنند، اما به قیمت، آبروی، عزت، دین و ایمانشان.” این اظهارات آقای حکمتیار نیز واکنشهایی را در پی داشت.
شورای عالی صلح
گلبدین حکمتیار در دیدار با هواداران بدخشانیاش از شورای عالی صلح افغانستان نیز به شدت انتقاد کرده و گفته است که این شورا در حد یک نام باقی مانده و تاثیر گذار نیست.
او گفته است که «فقط یک عنوان است که به یک تعداد معاش فراهم میکند. این نهاد در صلح حزب اسلامی با دولت هیچ نقشی نداشت و در صلح با طالبان نیز هیچ نقشی نخواهد داشت. طالبان گفتهاند شما کسی را رییس شورای عالی صلح تعیین کردهاید که سالها با ما در نبرد بوده است.»
آقای حکمتیار درحالی از شورای عالی صلح انتقاد کرده است که رییس این شورا پس از آن، در جلسه هیأت اجرایی این شورا گفته است که شورای عالی صلح اکنون در سطح ملی و بینالمللی از اعتبار ویژهای برخوردار بوده و نسبت به هر زمان دیگر مورد حمایت گستردهی ملی و بینالمللی قرار دارد.
محمد کریم خلیلی، رییس این شورا گفته است که “چنین اعتبار و حمایت از این شورا محصول زحماتیست که تا کنون با وجود دشواریها و موانع در راستای تحقق پروسهی صلح انجام یافته که خوشبختانه این تلاشها منتج به آن گردیده تا شورای عالی صلح به مثابهی یگانه مرجع رسمی برای پیشبرد امور صلح در افغانستان شناخته شود.”
اجازه ندادن به تقلب در انتخابات
درحالی که کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان روند ارزیابی مراکز رایدهی را در سراسر افغانستان آغاز کرده و گفته است که در پایان این تعداد مراکز رایدهی و محلات آن تثبیت میشود، گلبدین حکمتیار هشدار داده که به هیچکس اجازه تقلب در انتخابات آینده را نخواهد داد.
او گفته است که “هرگز اجازه نخواهیم داد که تقلب توسط کمیسیون و ترکیبش صورت بگیرد که راه تقلب را یکبار دیگر باز کنند. مطمئن باشید که ما به تقلب اجازه نمیدهیم.”
قرار است انتخابات پارلمانی و شوراهای ولسوالیها سال آینده برگزار شود. کمیسیون انتخابات افغانستان مدعی است که این انتخابات بهصورت الکترونیک برگزار خواهد شد.
اتهام بر رقیبان سیاسی
گلبدین حکمتیار در دیدار با بدخشانیها از پیشینه احمدشاه مسعود، قهرمان ملی افغانستان با آیاسآی یاد کرده و گفته است که “شما به یاد دارید که آمر مسعود بدون سلاح به استقبال طالبان به میدان رفت، کمربند و تفنگچه خود را باز کرد و در برابر فرمانده طالبان گذاشت. گفتند کابل از شماست فقط برای حزب چارهای بسنجید. کسی از او پرسید که کرد که چطور به طالبان اعتبار میکنید؟ گفت دوستای ما از آیاسآی اطمینان دادند که طالبان با شما مشکلی ندارد.”
این گفتههای گلبدین حکمتیار خشم طرفداران احمدشاه مسعود را برانگیخته است. عبدالله عبدالله، رییس اجرایی حکومت وحدت ملی در واکنش به این گفتهها، در جلسه شورای وزیران این هفته، گفته است که اظهاراتی ناشی از عقده حقارت، نام پاک و جایگاه بزرگان افغانستان را خدشهدار نمیسازد.
او گفته است که “آنهاییکه تهمت و تحریف تاریخ را وسیلهی شهرت خویش بسازند، به جایی نمیرسند. مردم به آنهاییکه حرفهای نفاقافگنانه میزنند، دست رد میزنند.”
جنرال عطا محمد نور، رییس اجرایی حزب جمعیت اسلامی افغانستان و والی بلخ در واکنش به این گفتهها گفته است که رهبر حزب اسلامی پس از پیوستن به روند صلح یکسره در پی دامن زدن به مسایل منطقهای، قومی، زبانی و اختلافات سلیقهای برآمده و به دنبال انجام یک ماموریت توسط بیگانهها است.
آقای نور نوشته است که “سخنان اخیر وى در مورد پنجشیر و بهتان و تهمت به قهرمان ملی افغانستان شهید احمدشاه مسعود که خط سرخ پیروان و همرزمانش است، نهایت درماندگى و ذلت است و به یکبار دیگر نقاب از این واقعیت برداشت که وی منافع و مخالفتهایش را بر اساس جغرافیا و رنگ تعیین میکند.”
شهروند یا تبعه؟
گلبدین حکمتیار در اواخر ماه جوزای امسال در یک نشست خبری به کاربرد واژه «شهروند» از سوی یک خبرنگار انتقاد شدید کرد و گفت که «شهروند» تنها به افرادی اطلاق میشود که در شهر زندگی میکنند. او گفت که “اول من با لفظ شهروندت موافق نیستم. شهروند تا تبعه فرق میکند. شهروند یعنی شهری؛ که این دهاتنشینها را در بر نمیگیرد.”
این ادعای آقای حکمتیار با واکنشهای بسیاری از شهروندان افغانستان در شبکههای اجتماعی روبرو شد. بسیاریها رهبر حزب اسلامی را متهم کردند که برداشت او از مفهوم واژه شهروند ناقص است.
قنبر علی تابش، استاد زبان و ادبیات در واکنش به این گفتهی آقای حکمتیار در صفحه فیسبوک خود نوشته است که واژههای «شهروند» و «تبعه» ضمن آنکه از نظر واژهشناسی تفاوت دارند، از نظر مفهومی نیز باهم تفاوت دارند.
او نوشته است که “کسانی که مفهوم تبعه را بر شهروند ترجیح میدهند در واقع به فرهنگ سیاسی سنتی گرایش دارند و نوعی نگاه امارتی/ سلطنتی در اندیشه سیاسیشان نهفته است. ﺿﻤﻨﺎً ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺷﻬﺮﻭﻧﺪ ﺑﻪﺣﻴﺚ ﻳﻚ ﺩاﻧﺶ ﻭاﮊﻩ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻴﭻ اﺭﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﺷﻬﺮﻱ ﺑﻮﺩﻥ و ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻮﺩﻥ ﻧﺪاﺭﺩ و ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻳﻚ ﺳﺎﻥ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮﺩﻭ میشود.»
با همه این حاشیههای گسترده اظهارات آقای حکمتیار، نزدیک به چهار ماه از حضور علنی او در افغانستان میگذرد. پیش از پیوستن او به روند صلح، جزئیاتی از محل زندگی مخفی او وجود نداشت و آقای حکمتیار نیز تاکنون در این مورد سخن نگفته، اما هوادارانش تاکید کرده که در داخل افغانستان بوده است.
او که مرد جنجالی تاریخ افغانستان در چند دهه اخیر بوده است، متهم به کشتار غیرنظامیان در جنگهای داخلی دهه نود افغانستان است. پس از ورود او به کابل و همزمان با سخنرانیاش در استدیوم غازی، دهها تن از شهروندان کابلی علیه آقای حکمتیار تظاهرات کرده و خواهان محاکمه او شدند.
با آمدن او به کابل تنور سیاست افغانستان داغتر شد. هرچند انتظار میرفت آمدن آقای حکمتیار کمکی به کاهش تنشهای سیاسی نماید و مرهمی به وضعیت ناآرام افغانستان باشد، اما اکنون دیده میشود که تنشهای سیاسی با اظهارات او در سطوح مختلف بیشتر میگردد و رهبر حزب اسلامی، با موضعگیریهایش حاشیههای پررنگی را در فضای سیاسی افغانستان خلق میکند.