فیروز کوه نام نهادی است که در پی حفظ و نگهداری آثار تاریخی، فرهنگی و هنری افغانستان است. این بنیاد در سال 2006 به درخواست چارلس جورج شهزادهی بریتانیا، حامد کرزی رییس جمهوری پیشین افغانستان و روری استیوارت، نویسنده و دیپلومات اسکاتلندی به منظور آموزش و ایجاد اشتغال، حفظ و نگهداری مناطق تاریخی و برای تقویت حس هویت ملی مردم این کشور تاسیس شد.
یکی از بخشهای مهم و اساسی در نهاد فیروزکوه، بخش آموزش است که سالانه تعدادی از داوطلبان دختر و پسر برای آموزش در رشتههای مختلف جذب انستیتوت این نهاد میشوند.
از آنجا که تمرکز عمده فعالیتهای موسسه فیروزکوه بر حفظ و احیای میراث فرهنگی و هنری این کشور استوار است، انستیتوت فیروزکوه هم با تمرکز بر رشتههای مختلف هنری، سعی دارد تا با آموزش این رشتهها به داوطلبان، از به فراموشی سپردن هنرهایی که بیانگر بخشی از تاریخ و هنر این کشور است، جلوگیری نماید. هنرهایی که با داشتن تاریخچهای طولانی، بخشی از هویت تاریخی افغانستان محسوب میشوند و باید زنده نگه داشته شوند.
رشتههای مختلف
انستیتوت فیروز کوه، در سال 2006 برای آموزش نسل جدید صنعتگران افغان تاسیس شد و در سال 2011 میلادی به عنوان یک نهاد غیر دولتی، ثبت و راجستر وزارت معارف افغانستان گردید.
این مرکز آموزشی، دانش آموزان را در بخشهای خطاطی و نقاشی، کندن کاری روی چوب، سرامیک و طراحی و ساخت زیور آلات و جواهرات آموزش میدهد. آموزگاران این نهاد، افراد با تجربه و حرفهای در رشتههای ذکر شده هستند.
مسوولان نهاد فیروز کوه میگویند ولی این نهاد میخواهد هنری که در تزیین صعنت چوبی کار گرفته میشد و تاریخ درازی در افغانستان دارد و از جمله هویت تاریخی افغانستان حساب میشوند را باید زنده نگهدارد.
علاوه بر این رشتههای اصلی، کلاسهای آموزشی دیگری هم با موضوعات دینی، تجارت، ادبیات، کمپیوتر، طراحی، دیزاین و تاریخ هنر به شاگردان تدریس میشود.
مسوولان این نهاد میگویند که تاکنون در حدود 300 تن را در رشتههای مختلف آموزش داده اند که به منظور احیای هنرهایی که رفته رفته به فراموشی سپرده میشوند، بسیار ارزشمند و با اهمیت است.
کار با چوب
عبدالوحید خلیلی رییس انستیتیوت فیروزکوه به خبرنامه میگوید که در این بخش پنجره سازی، خاتم کاری، کندن کاری نورستانی و کندن کاری کلاسیک به علاقه مندان آموزش داده میشود. هنرهایی که حالا به آن کمتر توجه میشود و در معرض فراموشی است.
آقای خلیلی میافزاید ” هدف ما احیای هنر و صنایع تاریخی کشور است و به همین منظور استادان با تجربهای که حداقل 45 سال در این زمینه تجربه دارند را استخدام کردهاند تا هنر تاریخی و قدیمی کار چوب را به نسل امروزی آموزش دهند و از نابودی هنر چوب پیشگیری کرده باشد.
شاگردان با آموزش در این بخشها با روشهای مختلف هنرنمایی روی چوب آشنا میشوند و در نهایت خود به تولید آثار هنری چوبی میپردازند. درها، پنجرهها، میزها و سایر وسایلی که از چوب ساخته شده و به شکلی هنرمندانه تزیین و طراحی شده است را میتوان در ساختمان قدیمی و تاریخی انستیتوت فیروز کوه به خوبی مشاهده کرد.
کندن کاری روی چوب به سبک نورستانی تاریخچه ای طولانی در افغانستان دارد. مسوولان این انستیتوت میگویند “کندن کاری روی چوب به شکلی که در آن بیشتر دیزاینهای هندسی به هم بافت میخورند و اشکال مختلفی را به وجود میآورند یکی از مشخصههای کار روی چوب در نورستان است.
عبدالوحید خلیلی میافزاید که “کندن کاری به سبک کلاسیک به دوران تیموریان بر می گردد که شهرت و رونق فراوانی داشت.
او میافزاید که در بخش پنجره سازی که یکی از سبکهای نجاری مربوط به کابل قدیم است، شاگردان شیوههای زیبای بافت قطعات چوب را که بدون اتصالات آهنی و یا سرش به هم وصل میشوند، را میآموزند.
با این روش شاگردان میتوانند تا زیباترین دیزاینها را خلق و با ترکیب آنها بر روی پنجرهها و دروازهها زیبایی آنها را چندین برابر سازند.
طراحی و ساخت زیورآلات
در این بخش شیوههای دیزاین و ساخت جواهرات و زیور آلات به داوطلبان آموزش داده میشود.
به گفته رییس انستیتوت فیروزکوه، شش سبک هنری بومیِ ساخت زیورات شامل زرگری ترکمنی، هزاره گی، ملیله غزنوی، هراتی، کابلی و کوچی آموزش داده می@شود که در بازارهای داخلی و خارجی بسیار پر طرفدار است.
شاگردان در این بخش پس از پایان دوره میتوانند تمام مراحی طراحی، برش و ساخت یک نمونه زیورآلات را انجام دهند. تمامی این دورهها به صورت نظری و عملی به آنها آموزش داده میشود.
مسوولان این نهاد میگویند که استادان این بخش حدود 40 سال تجربه کاری دارند. آنان به شاگردان آموزش داده و امتحان پایانی دوره هم، زیر نظر زرگران قدیمی شهر کابل برگزار میشود تا اطمینان یابند که این دانشآموزان، زرگری قدیمی و معاصر را به گونهای حرفهای فرا گرفتهاند.
خطاطی و مینیاتوری
در نهاد آموزشی فیروز کوه، رشتههای مختلف و متنوع خطاطی و مینیاتوری نیز آموزش داده میشود که در تاریخ هنر افغانستان از جایگاه ویژهای برخوردار است.
درکنار آن، شاگردان میآموزند که چگونه طرحهای تذهیب را تهیه نموده و حواشی صفحات خطاطی را تزیین نمایند.
عبدالوحید خلیلی رییس انستیتوت فیروزکوه به خبرنامه میگوید که در سال اول خط نستعلیق، در سال دوم خط ثلث، نسخ و دیوانی و در سال سوم خط شکسته و کوفی را میآموزند و همچنان شاگردان با فراگیری هنر مینیاتوری توانایی خلق آثار زیبای هنری با سبک مغولی را پیدا میکنند.
سرامیک و کاشی سازی
شاگردان در پایان این دوره علاوه بر آشنایی با تاریخ کاشی و سرامیک سازی در افغانستان، توانایی تولید آثار هنری از سرامیک و کاشی را به دست میآورند. کاشی سازی به سبک مزاری و سرامیک سازی به سبک استالفی از مضامین اصلی در این دوره آموزشی است.
ولایتهای هرات و بلخ از مناطقی هستند که در گذشته سرامیک سازی و کاشی سازی در آن بسیار رونق داشته و آثار بجا مانده از گذشته در این دو ولایت، از میراثهای فرهنگی و تاریخی افغانستان به شمار میرود.
نمونه هایی از کاشی سازی و سرامیک سازی بجا مانده از گذشته را در مساجد و بناهای تاریخی مناطق مختلف افغانستان به خوبی میتوان مشاهده کرد.
احیای هنر
به گفته مسوولان نهاد فیروز کوه، هدف از آموزش این رشتهها، تربیت نسل جدیدی از پیشه وران در عرصه صنعت و هنر، احیای هنرهای در معرض خطر، کشف استعدادهای هنری موجود در افغانستان، و عرضه محصولات تولید شده به بازارهای رو به گسترش در داخل و خارج از افغانستان است.
نمایش و فروش آثار تولیدی
فروش آثار تولیدی دانش آموختگان انستیتیوت فیروزکوه، بخش دیگری از فعالیتهای این نهاد در راستای معرفی هنرهای ذکر شده در بازارهای داخلی و خارجی است.
به گفته مسوولان نهاد فیروزکوه، تا به حال به ارزش بیش از 2.5 میلیون دالر تولیدات هنری در رشتههای ذکر شده را در بازارهای داخلی و خارجی به فروش رسیده است.
برگزاری نمایشگاهها نیز یکی دیگر از برنامههای فیروزکوه برای بازاریابی و معرفی هنرهای تاریخی و میراث فرهنگی افغانستان است. این نهاد در سال 1392 در نمایشگاه موزیم هنرهای اسلامی که در شهر دوحه پایتخت قطر برگزار شد، اشتراک کرد و بیش از 46 اثر هنری که توسط استادان و شاگردان این انستیتوت تهیه شده بود را به نمایش گذاشت.
ایجاد فرصتهای شغلی
مسوولان انستیتوت فیروزکوه میگویند که این نهاد با ارایه آموزش با کیفیت برای شاگردان، میخواهند تا زمینه ورود آنها به بازار کار و داشتن شغل را فراهم سازند.
شاگردان پس از فراغت از دورههای آموزشی در انستیتوت فیروزکوه، باز هم از سوی این نهاد مورد حمایت قرار میگیرند تا بتوانند وارد بازار شده و شروع به کار کنند. حمایت از فارغان این دورهها تا 2 سال ادامه مییابد تا آنان بتوانند آموختههای شان را به خوبی به کار گرفته و از این راه درآمدی داشته باشند.
پیشتاز در حفظ و معرفی میراثهای تاریخی و فرهنگی
نهاد فیروز کوه در کنار ارایه خدمات آموزشی برای حفظ میراثهای تاریخی، هنری و فرهنگی، در صدد حفظ و معرفی آثار نامملوس فرهنگی و تاریخی افغانستان است.
عبدالوحید خلیلی رییس انستیتوت فیروزکوه به خبرنامه گفت که “افغانستان گذشته تاریخی و فرهنگی شکوهمندی دارد و مهد خیزش تمدنهای بشری بزرگ دنیا است. هر چند جنگهای طولانی بر این شکوه مندی اثر بدی گذاشته، اما حفظ هویت فرهنگی آن به این کشور اعتبار میبخشد.”
آقای خلیلی با اشاره به جشن فرهنگی نوروز گفت:” هر کشور از خود اثر فرهنگی نامملوس دارد؛ اما افغانستان با وجودی که مهد برگزاری جشن نوروز بوده؛ اما متاسفانه تا کنون هیچ اثر ناملموس تاریخی و فرهنگی از این کشور در سازمان یونسکو به ثبت نرسیده است.
او افزود که “انستیتوت فیروزکوه به دنبال این است که اثرهای نامملوس افغانستان، را به این سازمان معرفی و به ثبت برساند تا هویت فرهنگی افغانستان در بین کشورهای عضو سازمان یونسکو محفوظ بماند.”
نهاد فیروزکوه علاوه بر آموزش در بخش حفظ و نگهداری مناطق و آثار تاریخی افغانستان نیز فعال است. یکی از کارکردهای این نهاد، احیا و نگهداری از منطقه تاریخی مرادخانی در شهر کابل است که از مناطق بسیار قدیمی این شهر به شمار میرود.
مرادخانی نام منطقهای در نزدیکی ارگ ریاست جمهوری افغانستان در کابل است. ساختمانهای قدیمی مرادخانی کابل بر سنگ، خشت خام و چوب استوار شده که نمای بسیار جذابی را خلق کردهاست.
ابوذر ملک نژاد همکار این گزارش بوده است.