مقامهای دولت ازبکستان اعلام کرده اند که این کشور تصمیم دارد حجم بازرگانیاش را با افغانستان افزایش داده و تا پایان سال جاری میلادی به یک میلیارد دالر برساند.
الیارعلی غنیاف وزیر روابط اقتصاد خارجی، تجارت و سرمایهگذاری ازبکستان در یک نشست خبری گفته است که شرایط مناسب برای گسترش روابط تجاری بین این دو کشور وجود دارد. به این دلیل، کابل و تاشکند در صدد افزایش روابط بازرگانی می باشند.
آقای غنیاف با اشاره به نتایج دیدار رییس جمهور ازبکستان و افغانستان در حاشیه اجلاس سران شانگهای، تاکید کرده که روسای جمهور هردو کشور توافق کرده اند تا هر ساله 300 هزار تُن کود معدنی، 2 هزار واحد ماشین آلات کشاورزی، 25 هزار تُن گندم و سایر محصولات مورد نیاز را در افغانستان تهیه کنند.
در دیدار که روسای جمهور این دوکشور در حاشیه اجلاس سران شانگهای داشتند، براهمیت آغاز سریع کار ساخت و ساز راه آهن مزار شریف- شبرغان- میمنه-هرات تاکید کردند و نقش این راه آهن را برای ایجاد یک دهلیز اقتصادی حمل و نقل در شمال غرب افغانستان مهم خواندند.
همچنان در این دیدار رییس جمهور ازبکستان گفته که نقشه راه برای همکاریها میان دو کشور در سال جاری میلادی ترتیب شده است. او پیشنهاد کرده که کمیسیون مشترک اقتصادی میان ازبکستان و افغانستان ایجاد گردد تا راههای همکاریهای بیشتر جستجو شود.
نمایندهگان ازبکستان و افغانستان در ماه جنوری سال جاری میلادی در کابل نقشه راه در زمینه افزایش دادوستدهای بازرگانی میان ۲ کشور تا سقف ۱٫۵ میلیارد دالر را تایید کرده بودند.
براساس گزارش وزارت خارجه ازبکستان از ماههای جنوری تا ماه اکتوبر سال گذشتهی میلادی، داد و ستد تجاری میان این دوکشور ۴۲۹ میلیون دالر بوده است.
پیشینه روابط کابل- تاشکند
روابط ازبکستان با افغانستان امروزی به پیش از تشکیل این دو کشور بر میگردد؛ زمانی که هنوز مرزهای سیاسی میان این دو کشور مشخص نشده بود و هر دو یک منطقه واحد محسوب میشد.
امروز دو کشور مستقل افغانستان و ازبکستان ۱۳۷ کیلومتر مرز مشترک دارند که رودخانه آمو این دو کشور را از هم جدا میکند.
زمانی هم افغانستان و ازبکستان دو کشوری بودند که حکومتهای کمونیستی در آنها حاکمیت داشتند. در آن زمان هر دو کشور در عرصههای مختلف فرهنگ، سیاست، تحصیلات و تجارت از روابط خوبی برخوردار بودند.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 میلادی، ازبکستان به استقلال دست یافت و افغانستان از نخستین کشورهایی بود که استقلال ازبکستان را به رسمیت شناخت و پس از یک سال، در زمان ریاست جمهوری برهان الدین ربانی سفارت افغانستان در ازبکستان نیز رسما گشایش یافت.
با سرنگونی رژیم طالبان و ایجاد دولت جدید در افغانستان، روابط دو کشور از سر گرفته شد و سفارت این کشور در افغانستان نیز آغاز به کار کرد. در این مدت دولت افغانستان در عرصههای مختلف برای گسترش روابط اقتصادی و تجارتی با ازبکستان، قراردادهایی نیز امضاء کرد. بر اساس این قراردادها ازبکستان موافقت کرد تا با افغانستان در عرصههای ترانزیت، برق، جادهسازی، زراعت و بخش های دیگر کمک کند.
از جمله پروژههای بزرگ میتوان اتصال شبکهی برق ازبکستان به کابل و ساخت اولین راه آهن افغانستان که از شهر ترمذ ازبکستان به بندر حیرتان و شهر مزارشریف امتداد یافته است، نام برد. افغانستان نظر به دیگر کشورهای همسایهی خود، در سالهای 1391، 1392 و 1393 خورشیدی بیشترین برق را از ازبکستان وارد کرده است.
با این همه، روابط میان این دو کشور در مقایسه با روابط افغانستان با سایر کشورهای آسیای مرکزی تیرهتر بوده و برای بهبود آن نیز تلاشهای جدی صورت نگرفت.
حلقهی اول سیاست خارجی
با روی کار آمدن حکومت وحدت ملی در افغانستان، ازبکستان از جمله کشورهای بود که در حلقهی اول سیاست خارجی رییس جمهور غنی قرار گرفت و رییس جمهوری افغانستان بر گسترش روابط این کشور با ازبکستان در بخش اقتصادی، بازرگانی و ترانزیتی تاکید کرده است.
رئیس جمهور غنی ازبکستان را یک راه نزدیک و مهم برای اتصال افغانستان به چین و روسیه در نظر دارد. از اینرو حکومت وحدت ملی در یک اقدام بیسابقه، توانست تا از طریق خط آهن با عبور از کشورهای قزاقستان و ازبکستان، افغانستان را به چین وصل نماید و اولین قطار باربری چین در ماه سنبلهی سال گذشتهی خورشیدی از شهر هایمن در ولایت جیانگسوی چین حرکت کرد. این قطار با عبور از کشورهای قزاقستان و ازبکستان به بندر “حیرتان” رسید و همچنان در برگشت، صادرات افغانستان را نیز به چین انتقال نمود.
پل دوستی میان افغانستان و ازبکستان که بر فراز رود آمو اعمار شده، یکی از گذرگاههای عمدهی اتصال افغانستان به آسیای میانه به ویژه ازبکستان به شمار می ورد.
این پل در روابط این دو کشور نیز نقش برازندهای داشته است. روابط میان این دو کشور را می شود از وضعیت پل نیز دریافت. در زمان رژیم طالبان، پل دوستی میان دو کشورمسدود بود. اما حالا، این پل یکی از گذرگاه های عمده برای تدارکات کالاهای بازرگانی شهروندان افغان و همچنین مسیر عمده برای انتقال مواد مورد نیاز نظامیان بینالمللی می باشد.
حمل و نقل کالاهای بازرگانی و تدارکات نیروهای بین المللی از مسیر بندر حیرتان برخلاف دیگر بندرهای افغانستان به وسیله کشتی از طریق رود آمو، توسط کامیون ها و قطار و خط آهن صورت میگیرد و این مساله بندر حیرتان را نسبت به بنادر دیگر افغانستان متمایز میسازد.
اما با همه این مزایا روابط بازرگانی و تجاری میان این دو کشور ناهمگون و نا متناسب بوده است. سالانه بالغ بر پانزده میلیون دالر کالاهای بازرگانی افغانستان وارد ازبکستان میشود. اما این مقدار در مقایسه با واردات افغانستان از ازبکستان بسیار ناچیز است. میزان صادرات ازبکستان به افغانستان، سالانه به بیش از دو صد میلیون دالر می رسد.
دولت افغانستان در سالهای گذشته، قراردادهایی را برای گسترش روابط اقتصادی و بازرگانی میان دو کشور امضا کرده است.
بر اساس این قراردادها که در سال ۲۰۰۷ نیز به امضا رسید، دولت ازبکستان موافقت کرد تا به افغانستان در بخشهای ترانزیت و حمل و نقل، انتقال مقدار بیشتر انرژی برق، جاده سازی، زراعت و آبیاری و گردشگری کمک کند.
توافقهای تازه
مقامهای وزارت فواید عامه افغانستان میگویند که این کشور تا پنج سال آینده در حدود ۲ هزار کیلومتر شبکه راه آهن در داخل افغانستان میساز. این مقامها تاکید میکنند که ازبکستان ابراز علاقهمندی کرده تا در این حوزه همکاری نموده و سهم داشته باشد.
در ماه جدی سال گذشتهی خورشیدی یک هیات بلند پایهی حکومتی افغانستان به ازبکستان سفر کرده و با مقامهای این کشور روی موضوعات مختلف کشور از جمله ساخت راهآهن، گسترش روابط بازرگانی، صحت، زراعت، مسایل ترانزیت و انرژی گفتو گو کردند.
محمود بلیغ، سرپرست وزارت فواید عامه افغانستان، پس از بازگشت از این سفر در کابل گفت که در نشست تاشکند بیشتر روی این تاکید شد که دوکشور محاط به خشکه برای دستیابی به کشورهای دیگر، باهمدیگر دست همکاری دهند.
با این حال ازبکستان میتواند از طریق افغانستان توسط شبکه راه آهن به کشورهای جنوب آسیا از جمله پاکستان و هند راه پیدا کند و همچنان افغانستان نیز از طریق شبکههای جادهای و خط آهن این کشور میتواند، به کشورهای چین، قزاقستان و روسیه دسترسی داشته باشد.
محمدالله بتاش، سرپرست وزارت ترانسپورت نیز گفته است که در رابطه به حمل و نقل بین المللی طرحی به جانب ازبکستان داده شده و از آنان خواسته شده، تا حمل و نقل دریایی را متوقف و از راه آهن استفاده کنند.
بتاش با بیان اینکه روزانه حدود ۳۰ تا ۴۰ موتر از ازبکستان وارد افغانستان میشود تصریح کرد که از جانب ازبکستان خواسته شده تا زمینه ورود رانندگان افغان به ازبکستان را نیز فراهم کند.
از سوی هم مقامهای وزارت تجارت و صنایع افغانستان میگویند که ازبکستان میتواند کوتاهترین مسیر برای انتقال کالای مورد نیاز این کشور باشد.
افغانستان و ازبکستان دردومین نشست مشترک تجارت، ترانسپورت و انرژی افغانستان – ازبکستان در تاشکند، در بخش زراعت، صحت و انرژی نیز گفتو گو کرده اند.
به گفتهی مقامهای وزارت زراعت افغانستان، در این نشست ازبکستان در بخشهای باغداری، تهیه عوامل تولید، کنترول بیولوژیکی امراض، قرنطین حیوانات و نباتات مریض، مدیریت منابع طبیعی و تحقیقاتی نیز وعده همکاری داده است.
ازبکستان در بخش بهداشت نیز حاضر شده تا با افغانستان همکاری کند. به گفتهی مقامهای وزارت صحت عامهی افغانستان، ازبکستان متعهد شده است که در بخش افزایش ظرفیت داروسازان در افغانستان کار نماید و در عین حال این کشور، اهدای ۶۰ عراده امبولانس به وزارت صحت عامه افغانستان را نیز وعده داده است.