نزدیک به شش سال پس از ترور برهان‌الدین ربانی، رییس جمهور پیشین و رهبر حزب جمعیت اسلامی افغانستان، به تازگی این حزب از ایجاد شورای رهبری موقت خبر داده و اعلام کرده است که این شورای 64 نفری در جریان یک سال زمینه را برای برگزاری مجمع عمومی این حزب فراهم می‌کند.
قرار است این شورا اصلاحاتی را در ساختار جمعیت اسلامی به میان آورد و با ایجاد اصلاحات قدرت بسیج مردمی برای کارها و برنامه‌های بزرگ‌تر برای این حزب را افزایش دهد. این حرکت تازه اما پرسش‌هایی را نیز به دنبال داشته است. بسیاری‌ها ایجاد شورای جدید رهبری را پاسخی به حضور گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان می‌دانند؛ مردی که به تازگی به روند صلح پیوسته است.
از طرفی، جمعیت اسلامی افغانستان از زمان ترور رهبر این حزب تاکنون از سوی سرپرست مدیریت می‌شود و گفته شده که اختلافات درونی باعث شده تا اعضای ارشد این حزب نتوانند جای خالی رهبر آن را پر کنند.
برگزاری کنگره
براساس اساس‌نامه و مرام‌نامه حزب جمعیت اسلامی افغانستان، مجمع عمومی یا کنگره این حزب عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری است که متشکل از اعضای شورای رهبری، مسئولان کمیته‌ها، شوراهای ولایتی، ولسوالی‌ها و نواحی می‌باشد و به‌صورت عادی در هر سال یکبار جلسه سراسری را دایر می کند.
قرار بود کنگره این حزب در اواسط خزان سال 1390 برگزار شود اما با ترور رهبر جمعیت اسلامی، برگزاری این کنگره به تعویق افتاد. در ماه میزان 1390 خورشیدی صلاح‌الدین ربانی، پسر ارشد برهان‌الدین ربانی در مراسمی که به عنوان سرپرست معرفی شد، گفت که مطابق برنامه پدرش مجمع عمومی را برگزار می‌کند و به آوردن اصلاحات لازم در تمام عرصه‌های این حزب متعهد است. از آن زمان تاکنون اما او نتوانسته کنگره حزب جمعیت اسلامی افغانستان را برگزار کند.
به تازگی صلاح‌الدین ربانی، وزیر خارجه افغانستان به تاریخ 2 جوزای سال جاری در نشستی در کابل گفته است که “قرار بود در راستای بازسازی جمعیت اسلامی، مجمع عمومی این حزب برگزار شود اما با توجه به برخی مشکلات ساختاری و شرایط کشوری، در شورای رهبری به توافق نرسیده‌ایم که در گام نخست برای فعال سازی نهادهای مرکزی و محلی، شورای رهبری موقت را گسترش بدهیم.”
به گفته‌ی او اکنون پس از بحث و رای‌زنی‌های لازم با شخصیت‌های تاثیرگذار جمعیت اسلامی افغانستان 64 تن به عنوان اعضای شورای رهبری موقت اعلام می‌شود و این شورا مسئولیت رهبری جمعیت و تکمیل ساختارهای این حزب را بر عهده دارد.
شورای 64 نفری
فهرست 64 نفری شورای رهبری موقت حزب جمعیت اسلامی افغانستان شامل شماری از اعضای قدرتمند این حزب می‌شود. در میان این افراد نام‌هایی چون عطا محمد نور والی بلخ، یونس قانونی معاون پیشین رییس جمهور، احمد ضیا مسعود نماینده پیشین رییس جمهور در امور اصلاحات، محمد اسماعیل خان وزیر پیشین انرژی و آب، بسم‌الله محمدی وزیر پیشین دفاع، حفیظ منصور و امان‌الله گذر از اعضای مجلس نمایندگان به چشم می‌خورد.
سرپرست این شورا در مراسم معرفی اعضای شورای موقت رهبری گفت که ترکیب فراگیر این شورا از روند شورایی شدن بیشتر جمعیت اسلامی افغانستان نوید می‌دهد و این شورا به‌زودی اعضای شورای عالی و اعضای شورای اجرایی را نیز از میان شخصیت‌های نخبه و با نفوذ این حزب اعلام می‌کند.
اکرام اندیشمند، نویسنده و پژوهشگر هرچند تشکیل این شورا را یک گام برای نوسازی و بازسازی جمعیت اسلامی افغانستان می‌خواند اما می‌گوید این گام افزون بر آن‌که با نقض‌ها و اشتباهاتی به همراه است، ضمانت و اطمینان برای تحقق آن‌چه که در مورد تدویر مجمع عمومی جمعیت گفته می‌شود، وجود ندارد. آقای اندیشمند در گفت‌وگو با خبرنامه می‌گوید این‌که آیا این شورا به وعده‌ی خود برای تدویر کنگره عمل خواهد کرد، سوالی است که پاسخ روشنی نمی‌توان برای آن ارایه کرد.
به گفته‌ی او “نکته‌ی دیگر در اشتباه این شورا به کمیت آن بر می‌گردد، افزون بر آن‌که میکانیزم تعیین اعضای شورا غیرشفاف و تابع کدام اصول و ضوابطی نیست. هیچ حزب سیاسی در دنیا به این تعداد یعنی ده‌ها نفر عضو شورای رهبری ندارد. یک حزب سیاسی را نمی‌توان با 64 نفر رهبری کرد.”
آقای اندیشمند می‌گوید اعضای رهبری 64 نفره از لحاظ ثروت و سرمایه بسیار متفاوت اند و شکاف عظیم میان طبقاتی میان آنان وجود دارد.
سرنوشت رهبری
نزدیک به شش سال است که جمعیت اسلامی افغانستان از سوی سرپرست اداره می‌شود و این حزب قادر به تعیین رهبر خود نشده است. باور بسیاری‌ها بر این است که اختلافات داخلی میان اعضای ارشد این حزب باعث شده تا آنان قادر به تعیین رهبر برای این حزب نشوند. شمار دیگر اما می‌گوید تاکنون کسی به قد و قامت برهان‌الدین ربانی در میان اعضای ارشد این حزب وجود ندارد تا بتواند جمعیت اسلامی افغانستان را رهبری کند.
عبدالشکور واقف حکیمی، سخنگوی جمعیت اسلامی افغانستان در گفت‌وگو با خبرنامه می‌گوید “به آسانی کسی نمی‌تواند جای استاد ربانی را به عنوان یک رهبری با داشتن کاریزمای بلند، پر کند.”
او می‌گوید اما در زمان حیات آقای ربانی یک نهادی به نام شورای رهبری شکل گرفته بود که به‌صورت جمعی یک جمع گسترده که از اعتبار و اعتماد اعضای جمعیت برخوردار باشند، نهاد رهبری را تشکیل بدهند.
او ابراز امیدواری می‌کند که در مدت یک سال آینده مجمع عمومی برگزار شود و تمامی نهادهای سیاسی و تصمیم‌گیری جمعیت به شمول شورای رهبری و ریاست جمعیت از یک مجرای منتخب انتخاب شوند.
سخنگوی این حزب تاکید می‌کند که رهبری در جمعیت به گونه‌یی شورایی خواهد بود اما ریاست شورای رهبری که در واقع ریاست جمعیت هم تلقی می‌شود، به‌صورت انتخابی برگزیده خواهد شد.
اکرام اندیشمند اما نظر متفاوت دارد. به باور او جمعیت اسلامی افغانستان هنوز به یک حزب سیاسی متعارف و مدرن متحول نشده است و مانند سایر تنظیم‌های جهادی، یک تنظیم جهادی است که با قواعد و ضوابط حزب سیاسی مدرن عمل نمی‌کند.
او می‌گوید جمعیت اسلامی از این منظر به‌خصوص پس از شهادت و نبود استاد ربانی نتوانسته است با تغییر و دگرگونی در ساختار و تشکیلات و سازماندهی خود، متحول شود.
سرور دانش، معاون دوم رییس جمهور اما نگاه دیگری دارد. او با نشر اعلامیه‌یی برگزاری اجلاس “توسعه شورای رهبری حزب جمعیت اسلامی افغانستان” را تبریک گفته و خطاب به رییس شورای اجرایی و اعضای این حزب گفته است که آنان روند جدیدی را در نحوه عمل سیاسی و حزبی ابتکار نموده اند.
آقای دانش افزوده است که “رویکرد شورایی ساختن رهبری یک حزب سیاسی و تصمیم بر ایجاد سه شورا (شورای رهبری و شورای عالی و شورای اجراییه) باور شما به فعالیت دموکراتیک داخل حزبی و درون تشکیلاتی را نشان می‌دهد.”
انشعاب و انسجام دوباره
پس از سرنگونی امارت اسلامی طالبان و تشکیل دولت جدید در افغانستان، جمعیت اسلامی افغانستان وارد مرحله‌ی دیگری از تاریخش شد. این حزب در کنفرانس بن سهم قابل ملاحظه‌یی را در قدرت سیاسی به دست آورد. اما در شانزده سال گذشته شماری از اعضای این حزب از آن جدا شده و تشکیلات جداگانه‌یی ساختند.
محمد یونس قانونی حزب افغانستان نوین را ایجاد کرد. در دور پیشین انتخابات ریاست جمهوری عبدالله عبدالله جبهه ائتلاف ملی را ساخت و امرالله صالح روند سبز افغانستان را بنا نهاد؛ هرچند ائتلاف ملی افغانستان یک ائتلاف انتخاباتی بود.
اکرام اندیشمند در این مورد می‌گوید جمعیت اسلامی یک حزب سیاسی نبوده بل که یک تنظیم اسلامی و جهادی بودکه در شرایط جدید پس از طالبان با حضور امریکایی‌ها و غربی‌ها در افغانستان نتوانست به یک حزب یکپارچه و یک‌دست تبدیل شود.
به گفته‌ی او “برخی افراد و چهره‌های معروف و تاثیرگزار در درون جمعیت و جبهه‌ی مقاومت به فرماندهی احمدشاه مسعود احساس و محاسبه می‌کردند که در تحول پساطالبان با حضور امریکا و غرب نمی‌توانند جایگاه قابل‌پذیرش از سوی حامیان خارجی این تحول داشته باشند.”
آقای اندیشمند به خبرنامه می‌گوید که “بخشی از این تلقی ناشی از تلقینات امریکایی‌ها و خارجی‌ها بود که جمعیت و رهبری آن استاد ربانی را به‌عنوان تنظیم و جریان اسلامی‌گرایی، هم‌سو با تحولات جدید نمی‌دیدند و سود خود را در جدایی از جمعیت جست‌وجو می‌کردند.”
اما به تازگی نام محمد یونس قانونی در میان شورای رهبری موقت جمعیت اسلامی افغانستان به چشم می‌خورد و نشان می‌دهد که او بار دیگر به جمعیت اسلامی افغانستان پیوسته باشد.
واقف حکیمی در مورد انسجام دوباره جمعیت اسلامی افغانستان می‌گوید همگرایی دوباره نیروهای پراکنده جمعیت دلایل زیادی دارد که مهم‌ترین آن این است که اعضای پیشین جمعیت که در تشکیلات جداگانه فعالیت داشتند، به این نتیجه رسیده‌اند که مقاصد و اهداف سیاسی را تنها می توانند از طریق چتر بزرگی به نام جمعیت اسلامی به دست آورند.
به گفته‌ی او “به همین دلیل این نیروها دوباره به جمعیت اسلامی افغانستان پیوستند و جمعیت اسلامی افغانستان در یک سازوکار جدید و در یک تعریف مجدد از فعالیت‌های سیاسی و نحوه فعالیت‌های سیاسی به کارش پرداخته و نخستین گام هم به‌عنوان توسعه شورای موقت رهبری اقدام کردند که سه روز قبل اعلام کردند.”
پاسخ به آمدن حکمتیار
جمعیت اسلامی افغانستان و حزب اسلامی افغانستان به رهبری گلبدین حکمتیار دو رقیب سنتی اند که از یک خط فکری در آغاز منشأ گرفته‌اند. این دو حزب اما در سال‌های دهه هفتاد و در جنگ‌های داخلی، در مقابل هم قرار گرفتند و برای گرفتن قدرت به درگیری مسلحانه پرداختند تا این‌که سرانجام با قدرت گرفتن بیشتر طالبان گلبدین حکمتیار حاضر شد سمت نخست وزیری را در دولت به رهبری برهان‌الدین ربانی بپذیرد.
پس از پیوستن گلبدین حکمتیار به پروسه صلح و آمدنش به کابل، بار دیگر رقابت دو حزب بر زبان‌ها افتاد و بسیاری‌ها گفتند آمدن حکمتیار به کابل جمعیت اسلامی افغانستان را ضعیف خواهد ساخت؛ هرچند جمعیت از پیوستن حکمتیار به روند صلح استقبال کرده است.
اکنون که جمعیت اسلامی افغانستان شورای رهبری موقت را اعلان کرده است، بسیاری‌ها آن را پاسخی به آمدن حکمتیار می‌دانند و می‌گویند حضور حکمتیار در کابل اعضای ارشد حزب جمعیت را نگران کرده است.
اکرام اندیشمند می‌گوید آمدن حکمتیار مایه نگرانی اعضای رهبری و ارشد جمعیت اسلامی شده و بخشی از برگزاری محفل اخیر را می‌توان ناشی از این انگیزه دانست.
به گفته‌ی او، هرچند شماری از اعضای جمعیت از قبل تلاش داشتند که تحولاتی در ساختار و تشکیلات این حزب ایجاد شود اما اگر جمعیت اسلامی نتواند خود را به یک حزب سیاسی منظم، یک دست و دارای برنامه و استراتژی تبدیل نماید، نمی‌تواند در برابر حزب اسلامی به رهبری حکمتیار در یک رقابت مدنی و سیاسی برنده شود.
اما سخنگوی جمعیت اسلامی انسجام این حزب را یک امر طبیعی می‌خواند و می‌گوید یک حزب سیاسی باید پیوسته در برنامه‌ها، تئوری‌ها و ساختارهایش تجدید نظر نماید و خود را نظر به مقتضیات زمان و تقاضاهای جامعه هماهنگ بسازند.
او می‌افزاید تحولات و اوضاع متغییر جامعه باید بر نهادهای سیاسی از جمله احزاب سیاسی تاثیرگذار باشد.
آقای حکیمی به خبرنامه می‌گوید که “اما آمدن گلبدین حکمتیار در کابل که جمعیت اسلامی همیشه از آن استقبال کرده و از ابتدا تا انتها به‌عنوان یک حزب سیاسی و یک جریان سیاسی به آن نظر می‌کند و در چارچوب قانون اساسی و قانون احزاب و قانون انتخابات طرفدار فعالیت‌های سیاسی همه احزاب سیاسی از جمله آقای حکمتیار است.”
نمایندگی از خط اعتدالگرایی
جمعیت اسلامی افغانستان یکی از احزاب با پیشینه طولانی فعالیت در این کشور است که تحت تاثیر جنبش اخوان‌المسلمین مصر، در افغانستان شکل گرفت. این حزب در سال 1971 توسط شهید برهان‌الدین ربانی، رییس جمهور پیشین افغانستان تاسیس شد.
به تازگی صلاح‌الدین ربانی گفته است که جمعیت اسلامی به عنوان نماینده خط اعتدالگرایی در تفکر اسلامی، هرگونه افراط‌گرایی و خشونت‌طلبی را مردود می‌داند و مانند گذشته با هرگونه افراط‌گرایی و خشونت طلبی مبارزه خواهد کرد.
به گفته‌ی سرپرست این حزب، جمعیت اسلامی همانگونه که از خط اعتدالگرایی در تفکر اسلامی نمایندگی می‌کند، در عرصه سیاسی نیز خط میانه‌روی را برای آینده افغانستان مردم‌سالار و توسعه یافته، ترسیم کرده است.
این گفته‌ها اما مورد استقبال معاون رییس جمهور قرار گرفته و آن را ستایش کرده است.
سرور دانش در اعلامیه‌یی نوشته است که “این خطوط فکری و سیاسی، یک تحول جدید و علامت آمادگی نیروهای سیاسی ما برای پذیرش و تثبیت اندیشه توسعه سیاسی بوده و نوید بخش یک آینده روشن و درخشان برای رویکرد و عملکرد احزاب سیاسی و تعامل بین همه گروه‌های فرهنگی و اجتماعی کشور ما است.”
جمعیت اسلامی افغانستان در تاریخ 60 ساله‌ی خود تاکنون در سه مرحله تاریخی، سه روش مبارزاتی را پشت سر گذاشته است. در آغاز به عنوان یک جریان روشنگرانه اسلامی، پس از آن به عنوان یک جریان مبارزاتی (مقاومت مسلحانه در برابر شوروی و طالبان) و در شانزده سال اخیر به‌عنوان یک جریان سیاسی شریک در قدرت حضور داشته است. این حزب از زمان تاسیس تاکنون تنها یک رهبر را تجربه کرده و اکنون در مرحله‌یی قرار دارد که تعیین رهبری جدید برای آن تبدیل به یک آزمون بزرگ شده است.
افزودن دیدگاه