اخیرا جنگها در سراسر افغانستان علاوه بر تاثیر مستقیم بر اقتصاد و وضعیت معیشتی شهروندان افغان، طیف گسترده از دانشآموزان دختر را نیز متاثر ساخته است.
بر اساس مطالعات انجام شده در حوزه آموزش و پرورش که در روزهای گذشته منتشر شده، دانشآموزان دختر به شدت از وضعیت امنیتی افغانستان متاثر شده و میزان مشارکت آن ها در مکاتب کاهش چشمگیری یافته است.
بانک جهانی در گزارشی در مورد وضعیت دانشآموزان دختر در افغانستان نوشته است که آمار حضور دختران نسبت به پسران در مکتبهای افغانستان به دلیل جنگ کاهش یافته است. این بانک اما تاکید کرده که برخلاف تصور، در ولایتهای دایکندی و هرات، حضور دانشآموزان دختر در مکاتب بالاتر از دانشآموزان پسر میباشد.
بانک جهانی در این گزارش تصریح کرده که جنگ در شماری از ولایتهای افغانستان، انگیزه خانوادهها را برای فرستادن کودکانشان به مکتب از بین برده و این مساله بیشتر بر دختران محسوس میباشد. این بانک در گزارش خود اعلام کرده که این وضعیت میتواند پیامدهای زیانباری را روی آموزش کودکان به ویژه دختران در مناطق جنگزدهی افغانستان داشته باشد.
همزمان با این، نگرانی بزرگ بانک جهانی از کاهش حضور دختران در مکاتب به خاطر آن است که این کشور نخواهد توانست تا سال 2030 نابرابری جنسیتی را در بخش آموزش و پرورش پایان دهد.
براساس آمارهای این بانک، در بسیاری از ولایت های افغانستان پیشرفتها به گونهای نبوده که باتوجه به هدف تعیین شده در سال 2030 نابرابری جنسیتی از بین برده شود.
با این وجود اما در برخی از ولایتهای افغانستان مانند دایکندی و هرات بهگونهی استثنایی دختران بیشتر از پسران در مکتبها حضور دارند. در بررسیهای این بانک آمده است که در 7 ولایت این کشور در صورت حفظ روند کنونی، در 5 سال آینده امید پایان نابرابری جنسیتی میرود. البته در این میان ولایت سرپل قادر خواهد بود که با حفظ روند فعلی در مدت یک سال دیگر بهگونهی کامل نابرابری جنسیتی را در مکاتب این ولایت حذف کند.
این گزارش نشان میدهد که در سایر ولایتها، میزان حضور دختران در مکاتب با عقبگرد روبرو بوده است. از آن جمله حضور دختران در مکتبهای قندهار ابتدا از 41 به 64 درصد رشد داشته و بعد در سالهای منتهی به 2014 به 35 درصد کاهش یافته است. ولایت پکتیکا در این میان کمترین میزان حضور دختران را داشته است.
مکاتب بی ساختمان
در زمانی که بانک جهانی از دایکندی به عنوان ولایتی یاد میکند که دختران نسبت به پسران در آن حضور بیشتری دارند، گزارش دیگری که از سوی کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نشر شده وضعیت معارف دایکندی در سال گذشتهی خورشیدی را نامناسب توصیف میکند و نشان میدهد که بیش از صدهزار دانشآموز ولایت دایکندی در مکاتب بدون ساختمان آموزش میبینند.
یافتههای این گزارش نشان میدهد که از مجموع 377 مکتب فعال با 164921 دانشآموز در سراسر ولایت دایکندی، تنها 119 مکتب ساختمان دارد و از این میان 33 مکتب آن ساختمانهای گلی دارد که با هزینه شخصی شهروندان محل ساخته شده است. با این حال، 258 مکتب که 68 درصد کل مکاتب این ولایت را تشکیل میدهد فاقد ساختمان میباشد.
همچنین از مجموع مکاتب دارای ساختمان، تنها 6 درصد آن ساختمانهای معیاری دارند و بقیه که 94 درصد کل مکاتب میشود، فاقد ساختمانهای معیاری اند. مسوولان کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در این گزارش گفته اند که نبود ساختمان و مکان مناسب برای مکاتب سبب شده است که در برخی از ولسوالیها برنامههای درسی با تأخیر طولانی و غیر موجه آغاز گردد. زیرا به گفته نویسندگان این گزارش، اکثر صنفها در جریان سال تعلیمی، در مساجد و تکیه خانهها، زیر سایه درختان، فضای باز و خیمههای کهنه و پاره برگزار میشود.
پس از این گزارش در روزهای گذشته، رسانههای اجتماعی افغانستان به ویژه فیسبوک شاهد تصاویری از دختران دانشآموز بود که بهگونهی نمادین به ساخت مکتب دست زده اند. آنان گفته اند که خودشان از گل و سنگ موجود، برایشان ساختمان مکتب میسازند.
از سوی هم یکی از چالشهای دیگر که در جریان سال 1395 موجب تأخیر در آغاز صنفهای درسی مکاتب و بلا تکلیفی دانشآموزان در بسیاری ولسوالیهای این ولایت شده بود فسخ قرارداد 1557 بست معلم قرار دادی بود. پروسه استخدام معلمین از آغاز تا پایان سال تعلیمی 1395 به طول انجامید و به این ترتیب شمار زیادی از مکاتب با کمبود جدی معلم مواجه بودند. تعدادی از این مکاتب به صورت ظاهری فعال بودند در حالی که شماری زیادی از دانشآموزان سال تعلیمی را بدون معلم و برنامه درسی سپری کرده اند.
هزار مکتب بسته
اما گذشته از دایکندی، ادامه جنگ و ناامنیها در برخی ولایات به ویژه جنوب افغانستان، باعث شده که مکاتب زیادی در این ولایتها مسدود شود. سال گذشتهی خورشیدی تنها در ولایت جنوبی ارزگان در پی شدت گرفتن درگیریها ، بیش از هفتاد مکتب بسته شد.
ولایت ارزگان یکی از نمونه های برجسته این روند است. ساکنان محل حتی ادعا دارند که در سال گذشتهی خورشیدی تا بیش از ۲۵۰ مکتب در این ولایت به روی شاگردان بسته شده است.
با این وجود براساس آمار وزارت معارف افغانستان بر اثر جنگها، در سال تعلیمی ۱۳۹۵ بیش از یکهزار مکتب در سراسر افغانستان بسته بوده است.
مجیب مهرداد، سخنگوی وزارت معارف افغانستان در زمان ارایه گزارش سالانهی این وزارت نیز تاکید کرده بود که آمار بستهشدن مکاتب در سال 1395 بهگونهی قابل ملاحظهای افزایش یافته است. آقای مهرداد اما تصریح کرده بود که آنان در تلاش اند که با همکاری شوراهای معارف در ولایات، این مکاتب را در سال 1396 خورشیدی دوباره باز کنند.
او خاطرنشان کرده بود که وزارت معارف برای ورود دختران به دانشگاههای افغانستان، در بیش از ۳۰۰ مکتب در ولایات دوردست، صنفهای آمادگی کانکور ایجاد کرده است.
بر اساس آمار حکومت افغانستان در حال حاضر سه و نیم ملیون دختر افغان به مکتب میروند و حدود یک سوم این رقم در سال ۲۰۱۶ شامل مکتب شده اند. حکومت وحدت ملی افغانستان طرح اختصاص کرسیهای یکی از معاونان ریاست های معارف را به زنان در ۳۴ ولایت افغانستان نهایی ساخته است.
حکومت افغانستان برنامه مشارکت عمومی برای معارف راه اندازی کرده که طی آن ۳۰۰ معلم زن با معاش عالی به شش ولایتی که در آنها حضور معلمان خانم کم بوده و یا هیچ حضور نداشتند، فرستاده میشود.
علی اکبر همکار این گزارش بوده است.