ساخت قسمت سوم بند کمال خان، در ولایت غربی نیمروز افغانستان هفتهی گذشته توسط محمد اشرف غنی، رییس جمهوری این کشور آغاز شد.
وزارت انرژی و آب افغانستان اعلام داشته که بودجهی ساخت این بند حدود 78 میلیون دالر بوده و از بودجهی توسعهای دولت افغانستان تمویل می شود. قرار است بند کمال خان تا چهار سال دیگر ساخته شود.
مقامها در وزارت انرژی و آب افغانستان این بند را یکی از بزرگترین سدهای آبی افغانستان میدانند که قادر به آبیاری 85 هزار هکتار زمین زراعتی و تولید بیش از 9 میگاوات برق میباشد. بخش سوم بند کمال خان روی دریای هلمند ساخته میشود که در حدود 16 متر بلندی و 52 میلیون متر مکعب ظرفیتِ ذخیره آب را دارا میباشد.
مهار آبهای مرزی
رییس جمهوری افغانستان در مراسم افتتاح کار ساختمانی بخش سوم این بند گفت که ساخت این بند میتواند در راستای مدیریت آبهای افغانستان کمک بهینه نماید که باعث میشود آبهای این کشور مدیریت گردد.
بر اساس پژوهشهای صورت گرفته در زمینه مدیریت منابع آبی در افغانستان، برآورد شده که این کشور تنها از ۳۰ درصد آب خود استفاده میکند. این پژوهشها نشان میدهد که ۷۰ درصد آب افغانستان به کشورهای همسایه سرازیر میشود.
بر اساس آمارهای وزارت انرژی و آب افغانستان، در حال حاضر این کشور با داشتن ۵ حوزه آبی، سالانه دارای ۵۷ میلیارد متر مکعب آبهای جاری و ۱۸ میلیارد متر معکب آبهای زیر زمینی میباشد.
این رقم چند سال پیش، بر اساس مطالعات انستیتوت بینالمللی مدیریت آب، به ۵۵ میلیارد مترمکعب آب جاری و ۲۰ میلیارد مترمکعب آبهای زیرزمینی، در سال میرسید.
منابع آب کنونی با در نظرداشت جمعیت فعلی افغانستان و نیازهای توسعهای این کشور، میزان قابل توجهی میباشد که در صورت مدیریت موثر، میتواند محرکی برای توسعه بخش زراعت و عاملی برای تسریع روند مصونیت انرژی در افغانستان باشد.
اما رودخانههای فرامرزی افغانستان در چهار حوزه بزرگ آبی این کشور که شامل حوزهی دریای آمو، حوزه آبی کابل، حوزه آبی هلمند و حوزه آبی هریرود-مرغاب می شود، سبب شده کابل کمتر از این آب ها استفاده نماید.
با این وجود محمد اشرف غنی، رییس جمهوری افغانستان در برنامه شروع بهکار بخش سوم بند کمال خان تأکید کرد که “مدیریت آبها موجب همکاری است نه موجب نزاع که در چارچوب معاهدات و قوانین تنظیم میگردد.”
بزرگترین بند آبی
بند کمال خان بر رودخانه هلمند اعمار میشود که از کوههای افغانستان سرچشمه گرفته و در دریاچه آمو، که مورد استفاده مشترک افغانستان و ایران می باشد، سرازیر میشود.
این بند در کنار بندهای سلما در هرات و بخش آباد در فراه، از بزرگترین بند های آبی در غرب افغانستان به شمار میرود. این بند در ۱۸ کیلومتری شمال ولسوالی چاربرجک و در ۹۵ کیلومتری جنوب شهر زرنج ولایت نیمروز ساخته میشود.
بر اساس معلومات وزارت انرژی و آب افغانستان، کار بند کمال خان در سال ۱۳۴۵ آغاز شده بود اما به دلیل آغاز جنگها و تحولات سیاسی در این کشور، در آن سالها تکمیل نگردید.
این بند دارای سه بخش است که کار ساختمانی بخش اول آن از سوی شرکت “تدس” تاجکستان در ماه اسد سال ۱۳۹۱ خورشیدی با هزینه ۹.۸۴ میلیون دالر امریکایی تکمیل شد. کار روی بخش دوم این بند در اواخر سال ۱۳۹۰ شروع شد و در ماه میزان سال ۱۳۹۴ تکمیل گردید.
منازعه ایران و افغانستان
در سال 1394 خورشیدی همزمان با پایان یافتن کار بخش دوم این بند منازعهی بین کارمندان وزارت انرژی و آب افغانستان و نیروهای مرزی ایران صورت که دست کم چهار تن از کارمندان وزارت انرژی و آب در این درگیریها زخمی شدند.
مقامهای حکومت ایران در زمان شروع به کار بخش دوم این بند، از ساخت آن ابراز نگرانی کرده بودند و اعلام کردند که ساختن این بند برخلاف معاهده ای است که این دو کشور 44 سال قبل در زمان موسی شفیق با عباس هویدا نخست وزیر وقت ایران امضا شده بود.
وزارت خارجه ایران در سال ۱۳۹۱ در مکاتبه با افغانستان گفته بود که براساس معاهده سال ١٣۵١ بین دو کشور، افغانستان باید به ایران سالانه ٨٢٠ میلیون متر مکعب آب دهد.
با این وجود وزارت خارجهی افغانستان در آنزمان در واکنش به این نامه حکومت ایران اعلام داشته بود که این اظهارات بی بنیاد است و ساخت این بند برای مهارآبهای مرزی افغانستان از حقوق افغانستان می باشد.
از سوی هم محمد اشرف غنی، رییس جمهوری افغانستان در پنجمین کنفرانس ملی مشورتی شوراهای انکشافی روستاها گفته بود که تا ده سال آینده ارزش هر قطره آب افغانستان برابر با یک قطره تیل کشورهای همسایه خواهد بود.
افغانستان و ایران روی دریای هلمند قرارداد تقسیم آب دارد. این قرار داد که در زمان موسی شفیق نخست وزیر دربار ظاهرشاه عقد شده، از ورودی بند کجکی در حدود ۸۱۷ میلیون متر مکعب آب در سال به ایران داده شود.
با این وجود حدود ۱۴ درصد آب هلمند در سالهای عادی آبی، مربوط به ایران است و در این قرار داد تذکر داده شده که اگر آب هلمند از ۵٫۶ میلیارد متر مکعب کمتر باشد، آب کمتری به ایران داده میشود و اگر از این حد بیشتر بود، آب زیاد تری از آن برای ایران اختصاص می یابد.
براساس گفتههای مقامهای وزارت انرژی و آب افغانستان، ایران در هرثانیه ۲۶ متر مکعب آب از دریای هلمند میگیرد که از آنجمله ۲۲ متر مکعب آب حق این کشور است و ۴ متر مکعب آب دیگر بخاطر حسن همجواری از طرف افغانستان به آن کشور داده شده است.
از سوی هم محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان در سفر اخیر خود به ایران، به آیتالله خامنهای و حسن روحانی، همتای ایرانیاش، اطمینان داده است که برای حل و فصل بحران آب بین دو کشور، یک کمیته کاری مشترک را تشکیل می دهد. اما در عین حال تأکید کرده است که آبهای افغانستان بر اساس قوانین بینالمللی و حقآبی اصلی افغانها، مدیریت خواهد شد.