قرارداد بحث‌برانگیز 3میلیارد دالری چین در معدن مس عینک افغانستان، توسط حزب کمونیست این کشور به‌دلیل فساد در این پروژه، به حالت تعلیق در آمده است.
شین هیتینگ، مدیر کل سابق شرکت دولتی ام‌سی‌سی، بخاطر فساد مذکور با فیصله‌ی کمیسیون اداره نظارت دولتی چین و اداره دیدبان بیجینگ، از حزب کمونیست برکنار شده و خانه‌نشین شد.
رسانه‌های چین گزارش داده است، آقای هیتینگ که در سال 2007 برنده معامله بزرگ استخراج معدن برای چین در افغانستان شد، در یک دهه‌ی گذشته بدون هیچ نوع فعالیتی بوده، در حالی که به باور مقام‌های چینی این قرارداد، بزرگترین سرمایهگذاری خارجی در یک کشور جنگ زده می‌باشد.
از سوی‌هم دیده‌بان شفافیت افغانستان قرارداد استخراج مس عینک را از بدترین قراردادها در بخش معادن افغانستان می‌خواند.
سید اکرام افضلی، رییس این نهاد تاکید کرده که کابل برای رفع انحصار این معدن باید با بیجینگ گفت‌وگو کند و راه را برای فسخ این قرارداد باز نماید تا از طریق روند رقابتی این پروژه دوباره به داوطلبی گذاشته شود.
گفته می‌شود حکومت افغانستان برای تامین امنیت این پروژه، سالانه ۳۰ میلیون دالر پول هزینه می‌کند و تا جنوری سال 2015 در حدود ۲۱۰ میلیون دالر تنها در بخش امنیت آن مصرف شده است.
چالش‌ها
توافق‌نامه مس عینک با چالش‌های مختلف از جمله نگرانی چین در مورد مشکلات امنیتی در این کشور جنگ زده، بی میلی حکومت افغانستان به مذاکره مجدد و شرایط قرارداد در این مورد و هم‌چنان کمبود مواد فنی لازم برای استخراج در داخل افغانستان، به بن‌بست رسیده است.
علاوه بر این، ساکنان محلی، باستان شناسان و فعالان محیط زیست در سطح جهانی به شدت در برابر این پروژه مخالفت کرده و می‌گویند، جای را که آنان برای استخراج مس عینک حفر می‌کند، یک مکان باستانی بودایی است که به 2 هزار سال قبل برمی‌گردد. هم‌چنین مجسمه ها، نقاشی‌ها و دیگر آثار باستانی این منطقه از تمدن‌های قبلی است که قدمت برخی از آنها به 5 هزار سال میرسد.
با این وجود برید هافمن، مستندی را زیر نام از معدن مس عینک محافظت کنید (saving Mes Aynak) در مورد استخراج این معدن ساخت. این مستند در مورد داستان تخریب یکی از گنجینه‌های باستانی افغانستان توسط شرکت چینی می‌باشد که مورد استقبال زیاد از فعالان بخش باستانی و محیط زیستی قرار گرفته، تا جایی که شماری زیاد از فعالان این بخش، «هشتکی» را در تویتر به نام #SaveMesAynak به راه انداختند.
بر اساس این مستند، این منطقه مشهور به میس عینک است؛ جایی که ذخیره مس بزرگی در زیر خاک پنهان است و ارزش آن را حدودا 100 میلیارد دلار برآورد کرده است.
به گفته «برید هافمن» اساسا آنها، مناطق کوهستانی این سایت و دیوارهای اطراف مناطق مس عینک را تخریب کرده‌اند اما تمام بقایای باستان شناسی از جمله مواد عصر برنز باقی مانده است. او در تلاش راه‌اندازی یک حرکت برای متوقف ساختن تخریب این سایت می‌باشد.
متهم به فساد
بر اساس این مستند، «شرکت استخراج و ذوب فلزات چین» (China Metallurgical Group Corporation – MCC) متهم به آلوده‌‌سازی محیط زیست به دلیل بی‌پروایی حین استخراج معادن می‌باشد.
در مستند آمده است که این شرکت باشندگان شش قریه مس‌عینک را جهت فراهم‌نمودن مکان برای استخراج مس در بدل وعده‌های زمین، بی‌جا نموده است. با این وجود مردم شش قریه، محل خانه و کاشانه‌ی شان را از دست داده اند که در بخشی از مستند، فریاد پردرد تعدادی از بی‌جاشدگان انعکاس یافته است.
روزنامه «واشنگتن پست» به تاریخ ۱۸ نوامبر ۲۰۰۹، به صورت غیرمترقبه در گزارشی ادعا کرد که در این پروژه فساد صورت گرفته و آن را به وزیر وقت معادن و پترولیم افغانستان نسبت داد.
این روزنامه ادعا کرده بود که در بدل اخذ ۳۰ میلیون دالر رشوه، قرارداد «مس عینک» لوگر را به شرکت چینی MCC داده شده و به نقل از یک مقام امریکایی نوشت که این پول در دوبی تسلیم گرفته شده است؛ امری که هیچگاهی صحت و سقم آن مشخص نگردید و آقای عادل ظاهرا قربانی بزرگ یک بازی بزرگ در حوزه معادن شده بود.
با این حال این پروژه ادامه یافت. اما داوودشاه صبا، وزیر سابق معادن و پترولیم افغانستان در ماه جنوری 2015 که در مجلس نمایندگان این کشور حرف می‌زد، اعلام کرد که قرارداد پروژه استخراج معدن مس عینک ولایت لوگر به نفع افغانستان نیست و او تاکید کرد که پیشنویس این قرارداد را طبق شرایط قبلی به هیچ‌قیمتی، دوباره امضا نمی‌کند.
آقای صبا تاکید کرده بود که با گذشت هفت سال از آغار قرارداد، پیشرفتی در کارهای مقدماتی پروژه استخراج معدن مس عینک صورت نگرفته و کاری که در این معدن صورت گرفته صفر است.
قدمت قبل از اسلام
معدن مس عینک، در ولسوالی محمد آغه ولایت لوگر در جنوب این شهر قرار دارد. این معدن از بزرگترین معدن‌های مس افغانستان و دومین معدن مس در سطح جهان می‌باشد.
آثار باستانی بدست آمده از این منطقه نشان می‌دهد که بهره برداری از این معدن تاریخ دیرینه دارد و به دوران قبل از اسلام بر می‌گردد. در قسمت‌های مرکزی و غربی این معدن سیستم حفاری قدیم کشف شده است.
این معدن در سال ۱۹۷۳ توسط گروه از زمین شناسان افغان به همکاری مهندسان روسی کشف شد و در سال ۱۹۷۴ کارهای مطالعاتی آن آغاز گردید.
مساحت کل این معدن به ۸۰۰ کیلومتر مربع میرسد. در حال حاضر سه معدن به شمول مس عینک، دربند و جوهر در این منطقه تثبیت شده و در عین حال 94 نشانه های معدنی دیگر نیز شناسایی گردیده است. طبقات مس‌دار معدن عینک در مساحت ۴۰ کیلومتر مربع در سطح زمین گزارش شده است.
طبقات مس‌دار در بخش های مرکزی این منطقه نیز به طول ۲۰۰ و به ضخامت ۶۰ تا ۲۰۰متر تثبیت شده است. ضخامت سنگ‌های معدنی، که در حفاری ها تثبیت گردیده نیز به ۶۰۰ متر میرسد. سنگ‌های معدنی از سطح زمین تا عمق ۱۰تا ۲۰ متر اکسید شده هستند. مقدار متوسط مس در سنگ های اکسید شده به ۲.۱ درصد میرسد و بصورت کل از ۰.۱۷ تا ۲.۸۵ درصد این میزان تغییر می‌کند.
در نتیجه کاوش و مطالعات انجام شده ذخایر این معدن ۱۳ میلیون تن برآورد شده است. اما با در نظر داشت خصوصیات زمین شناسی منطقه، گسترش مس در منطقه وسیع و مثال های معادن مس در جهان، ذخایر این معدن را می توان حد اقل ۲۵ – ۳۰ میلیون تن پیش‌بینی کرد.
تکیه‌گاه حکومت اشرف غنی
سرمایهگذاری در بخش استخراج معادن طبیعی افغانستان با ارزش بیش از یک تریلیون دالر (یک هزار میلیارد) اولویت حکومت اشرف غنی به شمار می‌رود. رییس جمهوری افغانستان می‌خواهد تا بودجه این کشور را که وابسته به کمک‌های جهانی است با استخراج این معادن تامین کند.
اما پیام ناخوشایند چین به افغانستان در سفر ماه اکتوبر 2014 محمد اشرف غنی به این کشور نشان دهنده چالش جدی در توسعه اقتصادی کشور جنگ‌زده افغانستان است. هیچ راه ریلی در این کشور برای خارج ساختن مس استخراج شده وجود ندارد، و مسیرهای مواصلاتی زمینی خطرناک هستند و علاوه بر این بهای مس در بازار جهانی از سال 2011 به بعد 40 درصد کاهش یافته است.
جدا از این که پروژه مس عینک چگونه پیش می‌رود، آقای غنی در ماه فبروری 2015 سرزده به این منطقه سفر کرد. در جریان این سفر خود به چین نیز توافق کرد تا شمار نیروهای پولیس در محل را تا 1750 تن افزایش دهد و وعده سپرد که آثار باستانی نیز تا تابستان از منطقه بیرون کشیده شوند که مانع کار آنان نگردد.
https://www.youtube.com/watch?v=cf2LCzP1w1c
از سوی هم حکومت محمد اشرف غنی، تلاش می‌کند با پیشکش کردن منابع عظیم و دست‌نخورده‌ی طبیعی خود به‌شمول لیتیم؛ فلز نقره‌یی که در باتری‌های تکنالوژی‌های هوشمند مانند مبایل و کمپوتر به‌کار می‌رود توجه رییس‌جمهوری جدید امریکا را به افغانستان جلب نماید و حمایت های بیشتر واشنگتن را بدست آورد.
مقام‌های حکومت افغانستان به خبرگزاری اسوشتیدپرس گفته است که افغانستان فرصت‌های مناسب سرمایهگذاری را برای امریکا، به‌خصوص در بخش معادن فراهم می سازد. چرا که به گفته آن ها ذخایر بزرگ معدنی بالقوه این کشور تا هنوز استخراج نشده است.
همایون قیومی، مشاور ارشد رییس‌جمهور افغانستان در امور زیرساخت‌ها به این خبرگزاری گفته است که ” افغانستان همواره برای سرمایهگذاری امریکا در بخش‌های مختلف، به‌ویژه در بخش معادن علاقمند بوده است. در این معادن، ذخایری است که در برخی آنها مواد استراتژیک مانند لیتیم وجود دارد”.
افزودن دیدگاه