راه‌یافتن در کمیسیون نظارت بر اجرای قانون اساسی افغانستان آن هم برای یک زن افغان، از دشواری‌های محرض این کشور می‌باشد. اما غزال حارس، اولین‌بار است که به عنوان دانش آموخته حقوق در جوانی و با تکیه بر مهارت‌ها، دانش و تجربه حقوقی‌اش توانسته است یکی از اعضای کمیسیون نظارت بر اجرای قانون اساسی افغانستان شود.
غزال در اواخر سال 2015 میلادی در یک رقابت نفس‌گیر با 5 رقیب دیگر از میان حقوق دانان برجسته افغان رای مثبت رییس جمهور افغانستان را گرفت تا به عنوان کاندیدای عضویت در این کمیسیون به مجلس نمایندگان افغانستان فرستاده شود.
خانم حارس به عنوان کمیسر نظارت بر قانون اساسی، رای بالای از مجلس نمایندگان گرفت و از آن زمان تا کنون در این کمیسیون که حیثیت دادگاه قانون اساسی را دارد و موارد مهم مورد منازعه را در حوزه قانون اساسی تفسیر می‌کند، عضویت دارد.
آغاز بزرگ
حدود سه سال، پس از آغاز دولت سازی مدرن در افغانستان پساطالبان، غزال حارس با آن که در ابتدای تحصیلات عالی خود قرار داشت، گام بزرگی را در راستای حمایت از دموکراسی سازی در افغانستان برداشت. او همراه با شمار دیگر از جوانان افغان که اکنون در مقام‌های تاثیرگذار حکومتی این کشور قرار دارند، در بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه‌ی افغانستان (FIFA) در سال 2004 میلادی آغاز به کار نمودند. خانم حارث اولین رییس‌اجرایی این نهاد شد.
این بنیاد توانست از اولین انتخابات عمومی افغانستان نظارت کند. در جریان این انتخابات، بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه‌ی افغانستان توانست در حدود 2 هزار ناظر را استخدام کرده، آموزش دهد و از اولین انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان نظارت کند. این نهاد توانست بیش از 200 ولسوالی را تحت پوشش قرار دهد.
خانم حارس در کنار آن، تیمی از ناظران را به کشورهای پاکستان و ایران، جایی که مهاجران افغان می‌خواستند در این انتخابات اشتراک کنند، فرستاد.
او در این زمینه می‌گوید که “کار با مردم که برای اولین‌بار شاهد یک انتخابات بودند، سخت بود اما ما توانستیم در این نهاد یک تیم خوب کاری و یک میکانیزم خوب کاری بسازیم. در آن وقت ناظران که با آنان کار می‌کردیم، معاشی برای شان در نظر گرفته نشده بود. صرف مصارف خوراک آنان در طول روز های انتخابات داده می‌شد، با این وجود مدیریت چنین کاری در آن مرحله، دشوار بود.”
پس از آن او در رشته حقوق تحصیلات عالی خود را ادامه داد و پژوهش و مطالعاتی نیز در حوزه‌های حاکمیت قانون، قانون اساسی و قانون‌مداری در کشورهای پس از بحران و درحال توسعه انجام داد. همزمان با آن، پژوهش و غور در مسایل حقوقی به‌ویژه در حوزه حقوق اساسی افغانستان از تلاش‌های دیگر خانم حارس در زمینه حاکمیت قانون در این کشور بوده است. این پژوهش‌ها بیشتر بر حوزه تفکیک قوا در قانون اساسی افغانستان و بررسی دادگاه‌های ویژه، انتخابات از منظر قانون اساسی این کشور متمرکز بوده است.
غزال می‌گوید ” دلیل این‌که من رشته‌ی تحصیلی‌ام را حقوق انتخاب کردم این بود که خواستم تجارب ممالکی را که بحران و اوضاع شبیه افغانستان را سپری کرده اند، بیشتر بدانم و این‌که این کشورها از کدام راه‌های حقوقی استفاده کرده‌اند که حاکمیت قانون را در جامعه‌شان نهادینه کنند.”
او در کنار کار در نهادهای مختلف دولتی و خصوصی افغانستان، در حوزه حقوق اساسی و حقوق اساسیِ مقایسه‌ای در دانشگاه‌های برجسته نیز تدریس کرده است.
سفر آموزشی
غزال حارس در سال 1359 خورشیدی در شهر کابل متولد شده و دوره ابتدای مکتب را در این شهر به پایان رسانده است. او پس از آغاز جنگ‌های داخلی افغانستان در سال 1371 به پاکستان مهاجر شده و مکتب را در آنجا تکمیل کرده است.
غزال پس از موفقیت در امتحان ورودی دانشگاه در پاکستان، توانست به یکی از دانشگاه‌های افغانی مقیم پاکستان راه یابد. اما دیری نگذشت که مجموع دانشگاه‌های افغانی از سوی اسلام آباد بسته شد.
او پس از آن در یک موسسه‌ی غیر دولتی به نام “گروه بین‌المللی حقوق بشر” اولین شغل‌اش را در حوزه‌ی حقوق مهاجرین افغانستان آغاز کرد و همزمان با آن در آموزشگاه‌های زبان، انگلیسی تدریس نمود.
پس از مدتی، در آغاز حکومت موقت افغانستان دفتر این موسسه به کابل منتقل شد و غزال حارس نیز به عنوان کارمند آن در کابل مشغول گردید. او همزمان با آن به عنوان نماینده جوانان در لویه‌جرگه اضطراری افغانستان عضویت یافت.
در همین سال خانم حارس در رشته حقوق دانشگاه کابل راه یافت که نتیجه آن پایان مقطع لیساس در سال 2006 میلادی بود.
دو سال بعد او در یک بورسیه تحصیلی در مقطع فوق لیسانس از طریق برنامه “چوینینگ” انگلستان از جمله 10 تن بود که از میان 1200 اشتراک‌کننده در این بورسیه راه یافت. او در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن (SOAS, University of London) که از معتبرترین دانشکده‌های انگلستان است در رشته‌ی حقوق آموزش‌های عالی‌اش را ادامه داد و در سال 2009 از این رشته به عنوان فوق لیسانس فارغ شد.
حمایت از دموکراسی سازی
در جریان تحصیل مقطع لیسانس و پس از کار به عنوان رییس اجرایی فیفا، این استاد دانشگاه مسوولیت برنامه حمایت از پارلمان افغانستان در انستتیوت دموکراسی ملی را برعهده گرفت. این برنامه شامل ارائه خدمات و همکاری با شورای ملی تازه‌کار افغانستان می‌شد که در سال 2006 میلادی اولین گام‌های آن برداشته شد.
این انستتیوت برنامه‌های زیادی را در بخش تقویت پارلمان از جمله ظرفیت‌سازی اعضا و کارکنارن اداری شورای ملی و همکاری با کمیته‌های پارلمانی داشت.
در طی این برنامه خانم حارس به عنوان مسوول مستقیم حمایت‌های پارلمانی بود. او می‌گوید که “تلاش ما بر این بود که یک فضای گفت‌وگو را میان جامعه مدنی افغانستان و پارلمان ایجاد کنیم. تلاش کردیم که نقش نظارتی پارلمان را برای شان برجسته سازیم تا از آن استفاده کنند.”
این انستتیوت تلاش کرد که مجالسی را در کمیسیون‌های پارلمانی و ولایت‌های مختلف برگزار کند تا از این طریق نمایندگان با شهروندان و محلات خود ارتباط و تعامل سازنده ایجاد نمایند و بتوانند مشکلات آنان را در درون شورای ملی برجسته نمایند و در عین حال با نهادهای مختلف حکومتی در میان بگذارند.
توسعه صنایع روستایی
مقطع دیگر مهم زندگی کاریِ غزال حارس زمانی بود که به عنوان یک دانش آموخته حقوق از انگلستان به افغانستان برگشت، اما زمینه‌های فعالیت‌های حقوقی را محدود یافت. به این جهت، وارد یکی از بخش‌های حکومت افغانستان شد که بیشتر در حوزه توسعه و روستاها مرتبط بود. او در سال 2009 وارد وزارت احیا و انکشاف دهات شد و به عنوان معاون برنامه ملی توسعه صنایع روستاها فعالیت کرد؛ اداره‌ای که نقش محوری را برای تغییر زندگی روستایی بازی می‌کند.
این اداره در وزارت احیا و انکشاف دهات افغانستان، بیشتر روی بخش‌های تامین حقوق اقتصادی افراد در دهات و روستاهای افغانستان کار می‌کند. غزال وقتی کارمند وزارت احیا و انکشاف دهات افغانستان شد این برنامه در یک مرحله ابتدایی قرار داشت و در برخی موارد پروژه‌های آزمایشی‌اش را شروع کرده بود.
خانم حارس با کارکرد موثر به عنوان عضو رهبری این اداره توانست بعد از مدتی به عنوان رییس این برنامه انتخاب شود و با همکارانش آن‌را در هفت ولایت افغانستان توسعه دهد.
خانم حارس شش سال در این اداره کار کرد. او در چارچوب برنامه توسعه صنایع روستایی کمک کرد تا حدود 40 هزار تن در شماری از روستاهای افغانستان با ایجاد درآمدزایی و اشتغال‌زایی این برنامه زندگی شان تغییر نماید.
همزمان با این، بانک جهانی برای غزال و تیم او، 25 درصد مشارکت زنان را در این برنامه هدف تعیین کرده بود اما آنان توانستند در مدت‌زمان کوتاهی میزان مشارکت زنان در این روند را به 52 درصد برسانند.
غزال در این زمینه تاکید می‌کند که موانع فراوان اجتماعی در برابر مشارکت زنان در این برنامه وجود داشت اما آن‌ها با استفاده از مجاری مختلف زمینه‌ی حضور زنان را به صورت گسترده مهیا ساختند. تیم مدیریت غزال حارس توانست در مدت کار او، حدود 22 هزار زن روستایی را در حوزه صنایع و درآمدزایی محلی شامل برنامه آن‌ها نماید.
غزال در این‌باره می‌گوید که “شما در کابل هفته‌ی گذشته شاهد برگزاری نمایشگاه صنایع و تولیدات روستایی بودید که توسط زنانی ایجاد شده بود که در سال های 2009 و 2010 شامل این برنامه شدند که این خانم‌ها تولیدات خوبی را در بازارهای افغانستان و حتی بازارهای منطقه عرضه نمودند. آنان توانستند برای تولیدات خودشان بازاریابی کنند. ”
ترویج پژوهش
همزمان با عضویت در مدیرت ارشد وزارت احیا و انکشاف دهات افغانستان، غزال حارس در سال 2012 میلادی به عنوان استاد در دانشگاه امریکایی افغانستان (AUAF) آغاز به‌کار کرد.
او در طول یک سال، شغل استادی را تنها به صورت پاره‌وقت ادامه داد، اما پس از آن دریافت که نقش او در این دانشگاه موثرتر از فعالیت‌های دیگر است. به این جهت، از وزارت احیا و انکشاف دهات استعفا نمود. در این جریان او تواست به عنوان پژوهش‌گر حقوق در دانشگاه مرکزی اروپا ( Central Europe University) نیز کار نماید.
خانم حارس دستیار پروفسور در دانشگاه امریکایی افغانستان، در حوزه حقوق اساسی است.
او در این زمینه می گوید که “داخل صنف یک فضای است که من آن را بی‌اندازه دوست دارم. من همیشه خواسته ام تجارب خود را که در طول دوران تحصیل ام، چه در خارج و چه در افغانستان داشته‌ام، استفاده کنم و صنف من یک صنف پر از بحث و تبادل نظر باشد. تلاش کرده ام که هیچ‌وقت نظر خودم را در مورد یک موضوع برجسته نکنم و آن را بالای شاگردان تحمیل نکنم. بل‌که بیشتر گزینه‌های مختلف که در رابطه به موضوعات حقوقی و حقوق اساسی است صحبت شود که شاگرد فرصت این را داشته باشد که خودش دیدگاه خود را تعیین کند.”
با حضور در دانشگاه آمریکایی افغانستان که یکی از دانشگاه‌های نمونه منطقه محسوب می‌شود، غزال حارس دریافته که نیاز مبرم به پژوهش و فرهنگ مطالعه در این کشور احساس می‌شود. به این جهت، او یکی از حامیان ترویج فرهنگ مطالعه و پژوهش در حوزه حقوق و علوم انسانی است. غزال می‌گوید که “کارکردن با نسل جوان بسیار زیاد جالب است. نسلی که واقعا زیاد علاقمند به آموختن و یادگرفتن اند و می‌خواهند که با معیارهای بین‌المللی درس بخوانند. به این خاطر استادی و بودن در کنار این جوانان یک تجربه واقعا خوبی بوده و برایم یکی از بهترین کارهای بوده که تا هنوز انجام داده ام و از آن لذت برده ام، همین تجربه تدریسم است.”
در بازی بزرگان
اما فعالیت نزدیک به دودهه غزال حارس زمینه‌ساز حضور او در سطح استراتژیک و حساس افغانستان شده است. خانم حارس با تحصیلات دانشگاهی و تخصص حقوقی خود راه به یکی از مهم ترین نهادهای حقوق اساسی افغانستان باز کره است. او اکنون یک سال و نیم است که کمیسر کمیسیون نظارت بر اجرای قانون اساسی می‌باشد.
غزال درباره این تجربه جدید خود می‌گوید که “تجربه کارکردن در این کمیسیون واقعا تجربه خوشایندی برایم است. چون من در این رشته درس خوانده‌ام و تحقیق کرده‌ام. البته تحقیق‌های که کرده‌ام، تلاش کرده ام که به عمق موضوعات بروم نه این که به‌صورت کلی روی این موضوعات بپردازم.”
حضور او در کمیسیون نظارت بر اجرای قانون اساسی زمینه‌ساز آن شده که بتواند اندوخته‌های علمی حقوقی خود را با زمینه عملی کار در حوزه حقوق اساسی و قانون اساسی افغانستان تلفیق نماید و درک بهتری از کارکرد حقوق اساسی و میزان اجرای قانون اساسی افغانستان داشته باشد.
خانم حارس ضمن این‌که این حضور را یک فرصت بزرگ برای خود به عنوان یک دانش آموخته حقوق می‌داند، اما تاکید می‌کند که نَوبودن قانون اساسی و حاکمیت قانون در افغانستان با چالش‌های متعددی نیز به همراه است؛ امری که او آن‌را در جوامع شبیه افغانستان با عمر کوتاهی از تجربه قانون‌گرایی و حاکمیت قانون در یک نظام دموکراتیک معمول و قابل پیش‌بینی می‌داند.
با این حال خانم حارس معتقد است که بسیاری‌ها به دلیل این که این نهاد به نام یک کمیسیون مسمی است آن‌را جدی نمی‌گیرند و با آن در درون دولت افغانستان همکاری نمی‌کنند.
https://twitter.com/HuriaSamira/status/681459032532611072
او از چالش های دیگر فراراه این کمیسیون ابهاماتی را می‌بیند که در قانون این کمیسیون وجود دارد. خانم حارس می‌گوید که اگر کمیسیون نظارت بر اجرای قانون اساسی صلاحیت های اجرایی نداشته باشد تنها با ارائه مشوره و نظریات نمی‌تواند نقش موثر مورد انتظار را داشته باشد؛ امری‌که با توجه به معمول کشورهای دیگر قابل غور و نگرانی است. در بسیاری از کشورها دادگاه قانون اساسی وجود دارد که به صورت معمول درباره ابهامات به‌وجودآمده در قانون اساسی و میان قوای سه‌گانه دولتی به تفسیر می‌پردازد و به صورت صریح فیصله می‌کند.
بستر های مناسب
مجموعه‌ای این کارکرد و آموزش در فضای صورت می‌گیرد که ظرفیت فکری و فرهنگی و بستر مناسب آن وجود داشته باشد. غزال این بستر مناسب خانوادگی را داشته است. او در خانواده‌ای به دنیا آمده که پدر و مادرش روشن‌فکر بوده و در عین حال در تلاش تغییر وضعیت و زندگی.
به عنوان یک دختری که دو برادر داشته هیچگاهی از فرصت‌های زندگی و آموزشیِ برابر محروم نبوده است. غزال در این زمینه می‌گوید که “دو برادر دارم اما همیشه فرصت‌ها یکسان برای ما فراهم شده است. مهم‌ترین فاکتور در خانواده داشتن حمایت‌های پدر و مادر است که خوشبختانه من هردویش را داشته‌ام.”
خانواده حارس، نام آشنای در یک و دهه و نیم گذشته افغانستان می‌باشد. نثار حارس پدر غزال از خبرنگاران و رسانه‌گران شناخته‌شده‌ی افغانستان است. او در عین حال مرد در حال رشد در سیاست این کشور پنداشته می‌شود که با حضور در مجلس سنای افغانستان توانسته است صدای رسای برای شهروندان افغان باشد.
از چنین بستری غزال حارس برخواسته است. در عین حال به گفته خودش علاوه بر زمینه‌های مناسب، انگیزه‌های کافی نیز برای رشد و ایجاد تغییر در زندگی‌اش برخوردار بوده است. خانم حارس از اعتماد به نفس، انگیزه و نوع نگاه واقعی به زندگی، فضای کاری و آموزش خود به عنوان فاکتورهای اساسی در تغییر مسیر زندگی اش یاد می‌کند؛ امری که برای موفقیت هر شخصی مهم و ضروری پنداشته می‌شود.
نگاه به آینده
غزال حارس تازه به بازی بزرگان و نهادهای استراتژیک افغانستان به عنوان یک متخصص حقوق اساسی پا گذاشته است. او آینده خود را در حوزه حقوق و فعالیت‌های حقوقی و قضایی می‌بیند؛ نگاهی که با توجه به حضور اندک زنان متخصص در حوزه حقوق و قانون، یکی از نیازهای مبرم فعلی ساختار حقوقی و قضایی افغانستان پنداشته می‌شود.
از آن‌جایی که ساختار قضایی و حقوقی افغانستان دیدگاهی بزرگ و روشنی نسبت به حضور زنان فرهیخته و پیش‌رو این عرصه دارد، به نظر می‌رسد در فضای بزرگ متناسب با افغانستان، جایگاه‌های استراتژیک و تصمیم‌گیر مهم در ساختارهای مختلف دولتی این کشور انتظار کارکردهای مثبت این دختر جوان افغان را می‌کشد.
علی اکبر و سکینه امیری همکاران این گزارش بوده اند.
افزودن دیدگاه