قلعه‌ی تاریخی اختیارالدین که به قلعه اسکندر مقدونی یا ارگ هرات معروف است از باستانی‌ترین بنا‌های افغانستان می‌باشد. این مکان تاریخی بر اثر جنگ‌های داخلی و حوادث طبیعی چندین بار تخریب شده اما دوباره توسط شماری از نهادهای بخش باستانی بازسازی شده است.
این مکان تاریخی را اختیارالدین، فرمانده لشکریان ملک فخرالدین کرت در سال 695 هجری قمری ترمیم کرد که پس از آن تا کنون به نام «قلعه اختیارالدین» یاد می‌شود.
قلعه‌ی تاریخی اختیارالدین دارای دو بخش غربی و شرقی است که در قسمت شرقی آن حرم‌سرای شاهان و قلعه پایینی آن در سمت غربی قرارگاه نظامیان بوده است. مساحت این قصر تاریخی 5هزار متر مربع بوده و دارای 13 برج می‌باشد.
قلعه اختیارالدین درسال ۱۳۴۲ شمسی برای اولین بار توسط سازمان یونسکو بازسازی گردیده که با کودتای هفت ثور و آغاز جنگ، این قلعه تبدیل به مرکز نظامی تبدیل شد.
پس از فروکش جنگ در افغانستان و ارتباط دوباره ولایت هرات با سازمان یونسکو در سال ۲۰۰٧ میلادی، این قلعه دوباره به کمک مالی ایالات متحده ترمیم گردید.
این قلعه با هزینه 2.4 میلیون دالر آمریکایی از بودجه کشورهای آمریکا و آلمان بازسازی شد و در سال 1390 به‌گونه‌ی رسمی توسط مقام‌های حکومت افغانستان و نهادهای فوق گشایش یافت.
قلعه اختیارالدین در سال‌های اخیر به عنوان محل موزه شهر هرات مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. برج‌های این قلعه در زمان تیموریان با کاشی های تزیین شده و بقایای به‌جا مانده از آن نشان از وجود یک کتیبه عظیم دارد که به خط ثلث و بر روی بدنه قلعه کار شده بود. هنوز هم بر روی 2 برج آن این تزیینات به چشم می‌خورد و در پایین برج کتیبه‌ای به خط کوفی سفید وجود دارد.
قدمت تاریخی
این بنا در عصر فرمانروایان اسپه در حدود هزار سال قبل از میلاد ساخته شده است. وقتی اسکندر مقدونی در 331 قبل از میلاد به هرات حمله کرد با مقاومت مردم در این منطقه که به نام “حصار ارتا کوانا” یعنی مرکز آریانا معروف بود مواجه شد که پس از تصرف هرات دوباره آنرا اعمار کرد.
این قطعه در محل قطبیچاق و محل بردرانی ها واقع است و در گذشته مرکز دفاعی مردم هرات بوده است. در عصر سلطان مسعود غزنوی به منظور جلوگیری از حملات ترک‌ها و سلجوقی‌ها، سپاه افغانی در آن مستقر می‌شد. این بنای تاریخی در اثر جنگ‌های که در افغانستان صورت گرفت ویران شد، اما پس از اشغال هرات توسط سلجوقی‌ها دوباره آباد شد.
این قلعه در سال 571 هجری قمری مرکز دفاعی سلاطین غوری بود که در حمله تولی‌خان پسر چنگیز خان مغول 12هزار نفر از مدافعین قلعه کشته شدند و قلعه به تصرف پسر چنگیز خان در آمد. اما بعد ها در قیام مردم هرات، این قلعه دوباره به تصرف مردم درآمد. با این حال، بر اثر خشم زیاد پسر چنگیز هرات به مدت 6 ماه تحت محاصره قرار گرفته و به خرابه تبدیل شد. گفته می‌شود که از تمامی جمعیت این ولایت، تنها 16 نفر زنده مانده بودند.
این مکان تاریخی در زمان که امیر تیمور گورکانی در 785 هجری قمری هرات را تصرف کرد میان دیوار قلعه و دیواراصلی شهر فاصله ایجاد کرد که این بنا از تهدیدهای موجود محفوظ شود. بعد از آن شاهرخ میرزای تیموری در 818 هجری قمری فرمان داد تا حصار را از خشت پخته، سنگ و آهک بنا کنند. او این بنا را به مرکز فرهنگی و نظامی‌اش تبدیل کرد.
با این وجود این بنای تاریخی از قدمت زیادی برخوردار است که از زمان بناشدن تا کنون چندین بار در دوره‌های مختلف تخریب و بازسازی شده است. با این وجود صد‌ها هنرمند بخش باستان افغان برای بازسازي اين قلعه به شکل گذشته‌اش، كار کردند. بنیاد آغا خان که به کارهای فرهنگی علاقمند است، در بازسازی این بنای تاریخی نیز همکاری کرده است. ایالات متحده امریکا و آلمان هم‌چنان برای احیای مجدد این قلعه باستانی چهار میلیون دالر کمک کردند.
قصر غنی
در درون این بنای تاریخی، موزیم ملی هرات قرار دارد که یکی از چهار موزیم ولایتی افغانستان است که به روی همگان باز می باشد. موزیم هنرهای اسلامی برلین که با انستیتوت باستان شناسی آلمان کار می‌کند، در تهیه آثار مصنوعی و نمایش آن همکاری کرده است. از جمله 1100 اثر تاریخی از هرات حدود 250 آن در این بنای تاریخی به نمایش گذاشته شده است.
در این موزیم 1599 اثرتاريخي ثبت شده که توسط باستان شناسان خارجی از جمله باستان‌شناسان آلمانی دوره‌هاي تاريخي آنها به سه زبان پشتو، دري وانگليسي مشخص گرديده است.
آثاری که در این موزیم نگه‌داری می‌شود، شامل اثرهای از دوره‌های غزنویان، غوریان، ملکوک کرت، صفویان و تیموریان می‌باشد. بیشتر این اثر‌ها از سنگ، سفال، فلز، کاشی و چوب ساخته شده که به شکل‌های مختلفی مانند ظروف خانه، مجسمه‌ی حیوانات، سکه‌ها، سلاح‌های جنگی و زیورات وجود دارد.
این موزیم در سال 1303 خورشیدی در زمان امان‌الله خان در داخل قلعه اختيارالدين بنیان‌گذاری شد که درطول عمرش بارها مورد دست‌بُرد سارقين قرار گرفت. بر اساس معلومات ریاست اطلاعات و فرهنک ولایت هرات دردوره طالبان درحدود 150 مجسمه وتنديس ناياب اين موزيم توسط تيشه وتبر شکستانده شده است.
بسیاری از این آثار مربوط به قرن های دهم و سیزدهم میلادی است، زمانی که هرات مرکز سیاست و فرهنگ بود. ظروف سفالین، وسایل فلزی، سنگ مقبره بهزاد نقاش بزرگ پارسی و نسخه های خطی شامل این آثار هستند.
افزودن دیدگاه