معادله چهارجانبه؛ احتمال سرمایه گذاری جاپان در چابهار

انتظار می رود جاپان در بندر چابهار همراه با هندوستان و ایران سرمایه گذاری کند.

جاپان اخیرا اعلام داشته که علاوه بر ساخت و ساز یک منطقه صنعتی در بندر چابهار می خواهد هند را در ساختن یک بندرگاه یا پورت در این بندر نیز کمک کند.

بر اساس گزارش رسانه ها قرار است که موافقت نامه ساخت و ساز این بندرگاه در جریان سفر شین زو آبه نخست وزیر جاپان به تهران در آخر سال جاری میلادی امضاء شود.

سرمایه گذاری و حضور جاپان در بندر چابهار می تواند بر اهمیت این بندر بیش از پیش بی افزاید و در عین حال دیدگاه کلان سه کشور هند، ایران و افغانستان را در رقابت های بندری منطقه ای نیز تقویت نماید.

حضور پررنگ

جاپان یکی از بزرگترین حامیان مالی افغانستان است. این کشور حدود 5 میلیارد و هفت صد میلیون دالر تا سال 2012 به افغانستان کمک کرده بود.

در جریان کنفرانس توکیو جاپان اعلام داشت که 3 میلیارد دالر دیگر را در بخش های توسعه اجتماعی-اقتصادی برای افغانستان تا سال 2017 کمک می کند. وزارت خارجه جاپان گزارش داده است که از مجموع تعهد توکیو، جاپان تا ماه فبروری سال 2015 میلادی 2 میلیارد و چهارصد و پنجاه و یک میلیون دالر را به افغانستان کمک نموده است.

برخی از کارشناسان یکی از دلایل حضور پررنگ جاپان در افغانستان را همراهی با ایالات متحده می دانند. از آن جایی که ایالات متحده همواره از شرکای استراتژیک جاپان بوده و در آن کشور حضور گسترده نظامی دارد، جاپان نیز در افغانستان در قالب کمک های غیرنظامی سهم فعال را در کنار ایالات متحده گرفته است.

پیمان آتلانتیک شمالی – ناتو، در گزارشی که در سال 2011 در وب سایت خود منتشر کرده، از جاپان به عنوان یکی از شرکای ارزشمند خود نامبرده و توکیو را از حامیان بزرگ افغانستان معرفی کرده است.

سران افغانستان و ایران به همراه نارندرا مودی نخست وزیر هند، قبل از امضا این قرارداد

با این حال، اخیرا جاپان در تلاش برای گسترش نفوذ منطقه ای خود، جدا از همکاری با ایالات متحده در اقدامات کلانی سهم جداگانه ای در حوزه های اقتصادی و منطقه ای را انجام داده است.

مقابله با چین

پس از آن که چین به عنوان دومین قدرت اقتصادی جهان در یک دهه گذشته قدعلم کرده است، جاپان در موارد متعدد با این کشور در منازعه قرار داشته.

در حوزه فعالیت های منطقه ای نیز چین و جاپان در رقابت تنگاتنگ قرار دارند. اخیرا، چین اعلام کرده است که مدیریت بندر گوادر را برعهده می گیرد و در آن حدود ده میلیارد دالر سرمایه گذاری کرده است.

برخی از کارشناسان هندی به این باورند که رویکرد همکاری-محور جاپان با هند در پروژه های مختلف حکایت از شکل گیری قطب بندی جدید همکاری های منطقه ای در آسیا دارد.

در این راستا، جاپان علاوه بر اعلام همکاری با هند در توسعه بندر چابهار، همکاری های نزدیک دریایی دیگر را نیز به راه انداخته است. توکیو و دهلی نو در حال گفتگو بر روی همکاری برای نصب ایستگاه برقی دیزلی 15 میگاوات در جزیره آندامان جنوبی هند است و اطراف هندی در عین حال باور دارند که جاپان می خواهد شبکه ای از حس گرهای نظارت گر زیرآبی را در جزایر نیکوبار و آندامن تمویل مالی نماید.

در همین حال اخیرا جاپان به یکی دیگر از مانورهای مشترک دریایی دوجانبه هند و آمریکا پیوسته است. این مانورهای دیگری به عنوان تمرینات مالابر پیش از این بین نیروهای دریایی هند و آمریکا انجام می شد. اما قرار است در این ماه در دریای فلیپین این مانور مشترک سه جانبه انجام شود.

با توجه به آغاز همکاری های مشترک دریایی این دو قدرت بزرگ دریایی آسیا، رزونامه وال استریت ژورنال اخیرا در تحلیلی از “شکل گیری نظم جدید امنیتی دریایی در مقابله با چین” سخن گفته است.

افزایش بها

به نظر می رسد با ورود جاپان به بندر چابهار به عنوان یک سرمایه گذار و حامی کلان این ابتکار جدید اقتصادی منطقه ای، اهمیت این بندر نیز افزایش یابد.

توافق‌نامه‌ی سه‌جانبه‌ی هم‌کاری‌های ترانسپورتی و ترانزیتی چابهار به تاریخ 3 جوزا، در تهران میان افغانستان، هند و ایران  امضا شد.

پیش از امضای این موافقت نامه، دهلی نو پس از حدود یک دهه فعالیت نیم‌بند در حوزه‌ی فعال‌سازی بندر چابهار، سرمایه‌گذاری بزرگی را در این بندر تصویب کرده بود. دوماه پیش از امضای موافقت نامه چابهار، نارندرا مودی نخست وزیر هند، تفاهم‌نامه‌ی سرمایه گذاری ۱۵۰ میلیون دالری هند در این بندر ایرانی را تأیید کرد.

دولت هند اعلام کرده است که بر اساس تفاهم‌نامه‌ی سال ۲۰۱۵ بین دو کشور، دهلی نو در قالب این سرمایه‌گذاری، دو لنگرگاه این بندر را تجهیز و اجرایی می‌سازد.

در همین حال از زمان آغاز به کار چابهار در یک ماه گذشته اعلام شده است که افغانستان توانسته اولین محموله های صاداراتی محصولات این کشور را از طریق چابهار صادر کند.

با توجه به اراده کلان سیاسی در ایران و هند برای زمینه سازی واردات و صادارت افغانستان از طریق بندر چابهار، به نظر می رسد وورد جاپان به این معادله سه جانبه بتواند افغانستان را دست بازتری در عملکردهای سیاسی اش در برابر پاکستان بدهد. پیش از این اسلام آباد همواره از بندر کراچی و نیازمندی افغانستان به مرزهای آبی آن کشور، به عنوان ابراز فشار سیاسی بر کابل استفاده نموده است.

رقیه ابراهیمی همکار این گزارش بوده است.