بانوان اول کشورها، همواره مورد توجه افکار عمومی است. در افغانستان نیز با رشد رسانه های جمعی در طول بیش از یک دهه گذشته، توجه عمومی به رفتار بانوان اول این کشور متمرکز بوده است. این توجه افکار عمومی، سبب شده تا دو بانوی دوره شاهان افغانستان و دو بانوی عصر جمهوری در این کشور پرداخته شود.
آغاز حضور
اولین بانویی که با یاد افغانستان در ذهن خطور می کند ملکه ثریا طرزی، خانم شاه امان الله است. شاهی که استقلال افغانستان را گرفت. ثریا طرزی، دختر محمود طرزی پدر مطبوعات افغانستان است که در 24 نوامبر 1897 در دمشق سوریه متولد شد. ثریا و خانواده اش در زمان حکومت عبدالرحمان خان به هند بریتانوی تبعید شده بودند اما در زمان حبیب الله خان به وطن بازگشتند. ثریا، در سال ۱۹۱۲ میلادی، با شهزاده امانالله ازدواج کرد.
ملکه ثریا از سال 1919 تا 1929 بانوی اول افغانستان بود و همچنان اولین زنی بود که در افغانستان کشف حجاب کرد، یعنی اولین زنی بود که چادر از سر برداشت. او به نقش زنان در اجتماع معتقد بود و در این راستا تلاش های فراوانی انجام داد. رسالهى “زن اسلام” را نوشت. در تاسیس “ارشادالنسوان” و “انجمن حمایت از نسوان” نقش اساسی داشت. از نوشته های تاریخی او معلوم میشود که از جمله اولین زنان پیشگام آزادی در عرصه زنان بوده است. در سفر مشهور غازى امانالله به اروپا، او را همراهى میکرد. نمایندهى مجله “هوهلو” در پاریس بعد از مصاحبه با ملکه ثریا نوشت”من با خیلى از ملکهها و زنان درجه اول مقامات مصاحبه کردهام ولى کمتر زنى را به متانت و تیزهوشی و معلومات ملکهى افغانستان دیدهام. از این ملاقات مرا یقین حاصل شد، محیط افغانستان که چنین ملکهاى میپروراند، مستعد و همدوش با ممالک مترقى دنیا میباشد.
سرانجام، ملکه ثریا در ۲۰ اپریل ۱۹۶۸ در سن هفتاد سالگی در رم ایتالیا درگذشت.
فعال اجتماعی
ملکه حمیرا دومین بانوی اول افغانستان است که بیشترین توجه افکار عمومی را به خود جلب کرده بود. او همسر محمد ظاهر شاه، آخرین پادشاه افغانستان بود؛ ظاهر شاه را بیشتر با دهه دموکراسی و روش های نرم حکومت داری اش می شناسند. ملکه حمیرا در سال 1916 به دنیا آمد و در 1931 با شاه سابق افغانستان ازدواج کرد. او دختر سردار احمد شاه خان و از خاندان سلطنتی افغانستان بود. حاصل ازدواج او با محمد ظاهر شاه دو دختر و شش پسر بود. در بسیاری از سفرهای خارجی با محمد ظاهر شاه همراه بود.
خانم حمیرا در عرصههای اجتماعی و آموزشی در افغانستان فعالیت داشت و از مسئولان نهاد «د میرمنو تولنه» (جمعیتزنان) از نهادهای دفاع از حقوق زن بود.. او در فعالیتهای داوطلبانه از جمله جمعیت صلیب سرخ سهم داشت. ملکه حمیرا از سال ۱۹۳۱ تا سال ۱۹۷۳ ملکه افغانستان بود. وی در ۲۶ جنوری ۲۰۰۲ در رم در سن ۸۶ سالگی درگذشت.
نگاه محافظه کارانه
زینت قریشی خانم حامد کرزی اولین بانوی اول افغانستان بعد از سقوط رژیم طالبان بود. او متولد سال 1970 در ولایت قندهار است. در رشته قابلگی در دانشگاه کابل تحصیل کرده و به مدت شش سال در یک بیمارستان در پاکستان کار کرده است. زینت قریشی در سال 1999 با حامد کرزی ازدواج کرد. حاصل ازداوج او با حامد کرزی ریس جمهور پیشین افغانستان دو دختر و یک پسر به نام های ملالی، مروه و میرویس است. زینت قریشی که به عنوان بانوی اول از سال 2003 تا 2014 بود، فعالیت سیاسی چشم گیری نداشته است. او در عین حال در انظار عمومی به ندرت به چشم می خورد. با آن که دوره حامد کرزی آغاز عصر دموکراسی سازی افغانستان پس از سه دهه جنگ پنداشته می شود، اما خانم زینت قریشی در این دوره کمترین فعالیت ها برای افکار عمومی را در کنار رییس جمهور پیشین افغانستان انجام میداد. او حتی به عنوان یک بانوی تاثیر گذار بعد از سقوط رژیم طالبان برای ارتقا جایگاه زنان در عرصه های گوناگون اجتماعی، حقوق زنان و بهداشت خانواده هیچ گونه فعالیت ویژه انجام نداده است.
بانو قریشی کم تر در مجالس اجتماعی شرکت کرده است و به این منظور عکس های زیادی از او منتشر نشده است. تنها دو عکسی از دیدار او با همسران رییس جمهور ایران و امریکا را می توان یافت. بانو قریشی در یک مصاحبه با بی بی سی گفته است که او به دلیل این که نقش فعالیت بانوان بعد از دوره طالبان کم رنگ است و هنوز این فرهنگ در بین جامعه نیست، نمی خواهد زیاد در اجتماع حضور یابد و رسانه ای شود. زینت قریشی به این باور بوده که تا حدودی به عنوان بانوی اول افغانستان ایفای وظیفه کرده است اما نمی خواسته فعالیت هایش رسانهای شود.
حضور پررنگ
رولا غنی دومین بانوی اول افغانستان، پس از سقوط طالبان است که بر خلاف زینت کرزی، حضور فعال در اجتماع دارد.
رولا غنی همسر محمد اشرف غنی رییس جمهوری افغانستان است. او متولد لبنان است، شهروندی افغانستان، آمریکا و لبنان را دارد. بانو غنی تحصیلات عالی خود را در دانشگاه ساینسس پو فرانسه و ماستری خود را در رشته مطالعات سیاسی از دانشگاه امریکایی بیروت و ماستری دوم را در رشته ژورنالیزم از دانشگاه کلمبیا در نیویورک بدست آورده است. آشنایی او با محمد اشرف غنی به چهل سال قبل می رسد، زمانی که این دو در دانشگاه آمریکایی بیروت درس می خواندند.
او مدت چهل سال است که با اشرف غنی ازدواج کرده است و در اولین سال های ازداواج خود به افغانستان سفر کرده و از بیشتر نقاط آن دیدن کرده است. رولا غنی به زبان های انگلیسی، فرانسوی، عربی، فارسی و پشتو می تواند صحبت کند.
او نخستین بار در روز جهانی زن در اوج مبارزات انتخابات ریاست جمهوری در انظار عمومی ظاهر شد و به زبان فارسی سخنرانی کرد. حاصل ازدواج او با محمد اشرف یک دختر به نام مریم و یک پسر به نام طارق است. اشرف غنی از او برای بار اول در مراسم تحلیف خود به اسم بی بی گل یاد کرد.
او از 29 سپتمبر 2014 تاحال بانوی اول افغانستان است. رولا غنی در زمره فعال ترین بانوان اول افغانستان در حوزه های زنان، حقوق شهروندی و اجتماعی پنداشته می شود.
این بانوی اول افغانستان با ظاهر محجب و لباس های معمول افغانستان در انظار عمومی حضور دارد.
بانو غنی، در سال 2015 در زمره یک صد شخصیت تاثیر گذار مجله تایمز قرار گرفت و سخنرانی های متعددی در آمریکا داشته است. خانم غنی در یکی از آخرین سخنرانی های خود در آمریکا در شورای آتلانتیک نهادی تحقیقی که در محافل دموکرات واشنتگن تاثیر گذاری بالای دارد، از حکومت وحدت ملی افغانستان دفاع کرد و تصویر ارائه شده از افغانستان در غرب را به چالش کشید.
او در مصاحبه ای با العربیه گفته است که در سیاست افغانستان مداخله نخواهد کرد و همچنان گفته است که زنان افغان در تاریخ سیاسی این کشور نقش ارزندهای داشته اند و حالا نیز سهم فعال خواهند گرفت.
رولا غنی یک دفتر رسمی از خود دارد و در بخشهای اجتماعی و انکشاف زنان و اطفال کار میکند. در ویب سایت رسمی او نوشته شده است که بانو غنی برای ترویج محیط مثبت، کار خواهد نمود که در آن هر شهروند افغانستان بتواند با توانایی خویش در توسعه کشور سهم فعال داشته باشد.
نقش سازنده
با توجه به آن که در طول یک صد سال گذشته، مجموعهای بانوان افغانستان از جمله چهاربانوی این گزارش در فضای بسته اجتماعی این کشور فعال بوده اند، امیدها نسبت به حضور آینده پررنگ تر بانوان اول افغانستان در فضای اجتماعی و سیاسی این کشور بیشتر شده است.
با این حال، تا کنون بسیاری از سیاست مداران افغان به دلایل متعدد از جمله ساختار سنتی جامعه، نتوانسته اند در کنار زنان خود، نقش جدی را برای زنان سیاسی این خانواده ها قایل شوند.