قرار است تا دو ماه دیگر جلسه پایانی برای امضای موافقتنامه مسیر لاجورد در باکو پایتخت آذربایجان برگزار شود. این موضوع در سومین نشست فنی، ترانزیتی و ترانسپورتی پنچ جانبه راه لاجورد، روز شنبه این هفته در شهر انقره ترکیه مورد توافق قرار گرفت. در این نشست که تحت ریاست مشترک افغانستان و ترکیه دایر شده بود، نمایندگان پنج کشور دخیل اشتراک کرده بودند و روی نهایی شدن موافقتنامه نهایی این مسیر بحث کردند.
در این نشست که مسوولان ارشد، کارشناسان و دیپلوماتهای امور اقتصادی و مسوولان گمرکاتِ کشورهای افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه حضور داشتند، روی موارد اختلافی گفتگو شد. قرار است نشست بعدی این گروه، دوماه بعد در باکو پایتخت آذربجان یکی از شرکای این قرارداد، برگزار شود.
با این حال چهارمین جلسه کمیسیون افتتاح خط لاجورد پس از چاشت یکشنبه این هفته به ریاست محمد شاکر کارگر نماینده ویژه رییس جمهوری در امور کشورهای مشترک المنافع و مشاور ارشد معاون اول ریاست جمهوری، دایر شد. در این نشست پیرامون توسعه و زیربناسازیها در بندر آقینه و موضوعات مرتبط با آن گفتوگو شد.
شاکر کارگر خط لاجورد را برای رشد بلندمدت اقتصادی افغانستان مهم خوانده و تاکید کرده است که تلاش جدی برای آغاز به کار این برنامه در آینده نزدیک صور میگیرد.
راه لاجورد در ادامه تقلای افغانستان برای توسعه ترانزیت و تجارت این کشور از سوی کابل طرح و پیگری میشود که از بنادر آقینه و ترغندی در شمال و غرب افغانستان آغاز، با عبور از بندر ترکمن باشی در ترکمنستان، وارد باکو در آذربایجان و پس از آن به تفلیس و پوتی در گرجستان و کارس و استانبول ترکیه وصل میشود که از این مسیر وارد مرزهای اروپا میگردد.
بر اساس ارزیابیهای دولت افغانستان مسیر لاجورد نسبت به سایر مسیرهای ترانزیتی افغانستان، حدود 27 درصد اقتصادیتر خواهد بود.
مرزهای آبی همواره یکی از چالشهای اساسی برای افغانستان بوده است. این کشور با توجه به موقعیت جغرافیایی بسته خود، نیازمند ترانزیت کالاهای تجاری از مسیر همسایگان خود بود که به آبها وصل میباشند. به این جهت، مرزهای ترانزیتی به ویژه از سوی برخی از همسایگان افغانستان به عنوان ابزار فشار سیاسی بر کابل استفاده شده است.
با این وجود سایهی سیاست بر راههای منتهی به آبهای آزاد همواره این مسیرها را برای افغانستان به جاده یخبندان و صعبالعبور تبدیل کرده است.
طرح افغانی
راه لاجورد حدود دو سال قبل با ابتکار وزارت امورخارجه افغانستان طرح و با کشورهای ذیدخل در میان گذاشته شد. این مسیر به عنوان یک طرح افغانی از سوی کشورهای منطقه مورد استقبال قرار گرفته است. پس از برگزاری اولین نشست فنی گروه کاری روی طرح موافقتنامه همکاریهای پنج جانبه راه لاجورد که میان افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه به در ماه عقرب 1393 در مقر وزارت امور خارجه ترکمنستان دایر شد، این کشورها برای ادامه کار روی این مسیر اشتیاق جدی نشان داده اند.
پس از آن نشستهای فنی دیگری نیز در این باره انجام شده که قرار است آخرین نشست فنی در آذربایجان انجام شود. وزارت خارجه افغانستان در اعلامیهی گفته است که پس از این نشست موافقتنامه این مسیر تجاری بین کشورهای عضو امضاء خواهد شد.
مسیر راه لاجورد کوتاهترین مسیر برای ترانزیت و تجارت بین اروپا، آسیای میانه و جنوب آسیا خوانده شده که به لحاظ هزینههای انتقالات نیز نسبت به مسیر دیگر ارزانتر برای افغانستان تمام میشود.
چرا راه لاجورد؟
افغانستان به خاطر نداشتن مرزهای آبی یکی از کشورهای آسیب پذیر بوده است . این کشور به دلیل منازعات سیاسی همواره با پاکستان مشکل داشته است. یکی از این موراد زمانی بود که در سال 1961 پاکستان مرزهای خود را بر روی افغانستان بست. این امر مشکلات بسیار اقتصادی جدی را برای افغانستان ایجاد کرد.
در ادامه این تنشها، پاکستان در حالی که خود را از حامیان جنگ با تروریزم در بیش از یک دهه گذشته عنوان میکرد، در موارد مختلف از جمله زمانی که در نوامبر سال 2011 بیست و چهار نفر از سربازان پاکستانی در دو پست مرزی با افغانستان درجریان حمله هوایی نیروهای آمریکایی کشته شدند، مسیر تدارکاتی ناتو را در خاک خود بست و برای بازگشایی مجدد آن در جنوری سال ۲۰۱۲ هیلاری کلینتون مجبور شد که از پاکستان به دلیل انجام این کار عذرخواهی نماید.
تجربیات مشابه این باعث شده تا افغانستان، برای راه یافتن به آبهای جهان و رهایی از وابستگی مسیر ترانزیتی پاکستان که همواره به عنوان ابزار فشار سیاسی در مقابل این کشور استفاده شده، در صددایجاد ابتکارات ترانزیتی بدیل بوده است.
علاوه بر راه لاجورد یکی دیگر از این ابتکارات اخیر، سرمایه گذاری افغانستان روی بندر چابهار در ایران میباشد که با همکاری دهلی نو انجام می شود.
تاجران افغان تا کنون در بندر چابهار سرمایه گذاری و توجه جدی نموده اند. مدیر منطقه آزاد تجاری چابهار، اعلام کرده است که تاجران افغان تا مرز ۶۰ میلیون دالر در این بندر سرمایه گذاری کرده اند. با آن که آمار دقیقی در باره میزان تجارت و ترانزیت کالاهای تاجران افغانی از بندر چابهار نشر نشده اما گزارشها میرساند که حدود پنجاه درصد این ترانزیت کالاهای افغانی اکنون از بنادر ایرانی انجام میشود. به نظر میرسد با توجه به این که چابهار بندر جدیدی است، بیشترین این اموال و کالاها از طریق بندر عباس وارد خارک ایران میشود و به افغانستان ترانزیت میگردد.
علاوه بر این راههای ذکر شده، افغانستان دنبال مسیر راه ابریشم بوده و مسیرهای دیگر ترانزیتی را نیز همانند مسیر لاجورد دنبال کرده است. با همه این ها، علاوه بر خوشبینیهای موجود در باره راه لاجورد، نگرانیهایی نیز از چالش که میتواند زمینههای عملی این طرح را مسدود سازد، به وجود آمده است. برخی بر این باور اند که عدم همکاری ایران و روسیه میتواند اجرایی سازی طرح راه لاجورد را باچالش جدی روبرو سازد.
برخی از کارشناسان اقتصادی نسبت به این که تا اکنون افغانستان از زیرساختهای نظیر خط آهن بهرهمند نیست، با تردید مینگرند. آنان باورمندند که افغانستان نیازمند توسعه زیربناهای اقتصادی خود پیش از اجرای هر طرح اقتصادی منطقهای و بین المللی بر محور کابل میباشد.
مختار پدرام همکار این گزارش بوده است