تغییر مزه دهان از آن دسته علائمی است که خیلیها در طول زندگی چند بار تجربه میکنند: گاهی دهان طعم فلز میدهد، گاهی تلخ، ترش یا حتی شیرین بیدلیل. این مسئله ممکن است موقت و بیخطر باشد؛ مثلاً بعد از خوردن بعضی داروها یا غذاها. اما گاهی هم میتواند نشانهی یک بیماری زمینهای در بدن باشد. در این مقاله به دلایل اصلی تغییر مزه دهان، وضعیتهایی که باید جدی گرفته شوند، و روشهای کنترل یا درمان آن میپردازیم.
تغییر مزه دهان نشانه چیست؟
تغییر مزه دهان یا همان اختلال چشایی (دیسگوزیا) میتواند نشانهای از عوامل ساده تا مشکلات جدی بدنی باشد. در بسیاری از مواقع، علت این تغییرها مربوط به بهداشت ضعیف دهان و دندان، خشکی دهان، عفونتهای تنفسی یا مصرف داروها است.
وقتی میزان بزاق کاهش پیدا میکند یا باکتریهای دهان زیاد میشوند، ترکیباتی در بزاق تجمع مییابد که باعث حس مزهی تلخ، فلزی یا ترش در دهان میشود. همچنین آنتیبیوتیکها، داروهای فشار خون و برخی مکملها میتوانند با تأثیر بر جوانههای چشایی یا ترکیب بزاق، طعم دهان را تغییر دهند.
بااینحال، گاهی تغییر مزه دهان نشانهی بیماریهای زمینهای مانند دیابت، ریفلاکس معده، اختلالات عصبی یا کمبود مواد معدنی مثل روی و ویتامین B12 است. در چنین مواردی، فرد ممکن است طعم همیشگی غذاها را از دست بدهد یا مزهای مداوم مانند سوختگی یا فلز احساس کند. اگر این وضعیت بیش از چند روز ادامه یابد یا با علائمی مثل خشکی دهان، بوی بد یا تهوع همراه باشد، مراجعه به پزشک ضروری است تا علت اصلی تشخیص و درمان شود.
۱. مشکلات دهان و دندان
یکی از شایعترین علتهای تغییر مزه دهان، بهداشت ضعیف دهان و لثهها است. تجمع باکتریها روی زبان، لثه و دندانها باعث تولید موادی میشود که طعم دهان را تغییر میدهند. وجود جرم یا پلاک دندانی، التهاب لثه (ژنژیویت) یا حتی زبان باردار (پوشیده از باکتری و سلول مرده) میتوانند منجر به مزهی تلخ یا فلزی در دهان شوند.
برای رفع این حالت، رعایت دقیق بهداشت دهان یعنی مسواک زدن حداقل دوبار در روز، استفاده از نخ دندان و دهانشویههای ضدباکتری ضروری است. همچنین در صورت وجود پوسیدگی یا عفونت، مراجعه به دندانپزشک اهمیت زیادی دارد.
۲. خشکی دهان (زروستومیا)
خشکی دهان یا کاهش ترشح بزاق یکی از علل مهم و نادیدهگرفتهشدهی تغییر مزه است. بزاق علاوهبر مرطوب کردن دهان، به تنظیم تعادل اسیدی و پاکسازی ذرات غذا کمک میکند. وقتی بزاق کم شود، طعم دهان تغییر میکند و معمولاً به شکل مزهی فلز یا تلخی پیوسته احساس میشود.
دلایل خشکی دهان میتواند شامل مصرف داروهای خاص (مثل آنتیهیستامینها، ضدافسردگیها و داروهای فشار خون)، کمآبی بدن، استرس یا تنفس دهانی باشد. نوشیدن آب کافی، جویدن آدامس بدون قند و استفاده از دهانشویههای مخصوص دهان خشک معمولاً مفید است.
۳. مصرف داروها
بیش از ۲۵۰ نوع دارو میتوانند باعث دیسگوزیا (اختلال چشایی) شوند. برخی آنتیبیوتیکها، داروهای ضدافسردگی، ضد فشار خون، یا داروهای شیمیدرمانی باعث تغییر شیمیایی بزاق یا تحریک جوانههای چشایی میشوند. نتیجه آن طعمهای فلزی، تلخ یا حتی صابونی در دهان است.
در این شرایط، مهم است مصرف دارو را خودسرانه قطع نکنید. با پزشک مشورت کنید تا در صورت امکان دوز یا نوع دارو تغییر داده شود. گاهی هم تغییر رژیم غذایی یا افزایش مصرف آب به بهبود مزه کمک میکند.
۴. عفونتهای تنفسی و سینوسی
وقتی سینوسها، گلو یا ناحیه بینی دچار التهاب یا عفونت میشوند، حس چشایی نیز تحریف میشود. چون بیشتر درک طعمها از طریق بویایی انجام میگیرد، هرگونه گرفتگی بینی یا التهاب سینوسها موجب تغییر مزهی دهان (معمولاً بیمزه یا تلخ) میشود.
این حالت معمولاً موقتی است و پس از درمان سرماخوردگی، آنفلوآنزا یا سینوزیت برطرف میشود. استفاده از بخور، مایعات گرم و استراحت میتواند روند بهبود را سرعت دهد.
۵. تغییرات هورمونی
در برخی خانمها، تغییر مزه دهان در دوران بارداری یا قاعدگی اتفاق میافتد. افزایش هورمونهای استروژن و پروژسترون میتواند روی عملکرد جوانههای چشایی اثر بگذارد و مزهی دهان را فلزی یا شور کند.
این تغییر معمولاً موقتی است و بعد از تنظیم سطح هورمونها از بین میرود. مصرف کافی آب، حفظ بهداشت دهان، و خوردن خوراکیهای خنک و کمبو (مثل میوهها) در این دوران مؤثر است.
۶. کمبودهای تغذیهای
کمبود برخی مواد معدنی مثل روی (Zinc)، مس، ویتامین B12 یا فولات، حس چشایی را کاهش داده یا تغییر میدهد. چون این مواد در بازسازی سلولهای چشایی نقش دارند، کمبودشان باعث میشود مزهها اشتباه درک شوند.
در این حالت معمولاً حس بویایی نیز ضعیف میشود و فرد همه چیز را بیمزه یا فلزی احساس میکند. آزمایش خون و اصلاح رژیم غذایی یا مصرف مکملها میتواند به بهبود حس چشایی کمک کند.
۷. بیماریهای زمینهای
تغییر مزه دهان گاهی نشانهی بیماریهای جدیتر است. در بیماران دیابتی، بالا بودن قند خون میتواند باعث خشکی دهان و احساس مزهی تلخ شود. مشکلات کبدی یا کلیوی هم ممکن است باعث جمع شدن ترکیبات متابولیکی در بزاق و تغییر مزه دهان شوند.
همچنین در افراد با ریفلاکس معده (بازگشت اسید)، طعم ترش یا سوخته در دهان ایجاد میشود که اغلب صبحها یا بعد از خواب حس میشود. اگر تغییر مزه همراه با علائم دیگری مانند کاهش وزن، تهوع، یا بوی بد دائمی دهان باشد، مراجعه به پزشک ضروری است.
۸. اختلالات عصبی و پیامرسانی مغز
حس چشایی از طریق عصبهای خاصی به مغز منتقل میشود. هرگونه آسیب به این اعصاب – مانند صدمات سر، عفونتهای عصبی یا بیماریهایی مثل پارکینسون و آلزایمر – میتواند موجب تغییر یا از دست رفتن حس مزه شود.
گرچه این موارد نادرترند، اما در افراد مسن یا کسانی که طعم همهچیز را یکسان یا بیمزه احساس میکنند، باید بررسی عصبی انجام شود. درمان معمولاً شامل کنترل بیماری اصلی و تحریک تدریجی حواس چشایی با رژیم مناسب است.
نکات پیشگیری و بهبود طبیعی تغییر مزه دهان
- روزی دوبار مسواک بزنید و زبان را هم با برس نرم تمیز کنید.
- آب زیاد بنوشید و از دهانشویههای الکلی استفاده نکنید.
- مصرف غذاهای بسیار شور، چرب یا ادویهدار را کاهش دهید.
- اگر دارویی مصرف میکنید که مزه دهان را تغییر داده، با پزشک مشورت کنید.
- رژیم غذایی غنی از روی، ویتامینهای B و آهن داشته باشید.
بیشتر بخوانید: علت طعم خون در دهان
جمعبندی
تغییر مزه دهان همیشه نشانه بیماری خطرناک نیست، اما میتواند زنگ هشدار بدن برای مشکلات دهان، داروها یا کمبودهای تغذیهای باشد. اگر این حالت بیش از چند روز ادامه یافت یا همراه با علائمی مثل بوی بد دهان، خشکی زیاد یا اختلال در بلع بود، حتماً باید علت اصلی توسط پزشک بررسی شود. بازگرداندن حس طبیعی چشایی معمولاً با اصلاح سبک زندگی و درمان علت زمینهای امکانپذیر است.
افزودن دیدگاه