آیتالله العظمی سید علی حسینی سیستانی از بزرگترین مراجع تقلید شیعیان و از چهرههای تأثیرگذار دینی و اجتماعی در جهان اسلام است. او با زعامت دینی خود در نجف اشرف، نهتنها در عراق بلکه در سراسر دنیای تشیع نفوذ معنوی دارد و طی دهههای اخیر نقشی بیبدیل در تحولات سیاسی و اجتماعی این کشور ایفا کرده است.
تولد و خانواده آیت الله سیستانی
آیتالله سید علی حسینی سیستانی در ۱۳ مرداد ۱۳۰۹ شمسی (۹ ربیعالاول ۱۳۴۹ قمری) در شهر مشهد متولد شد.
پدرش سید محمدباقر سیستانی از علمای پرهیزکار و مادرش نوهی سید رضا مهربانی سرابی از سادات مشهور خراسان بود.
نَسَب او به امام حسین (ع) میرسد و از تبار خاندان سیستانی است که اصالتاً از شهر سیستان برخاستهاند. جد بزرگش، سید علی سیستانی، از شاگردان برجستهی میرزای شیرازی در نجف بود که پس از سالها تحصیل، به مشهد بازگشت و در آنجا به تدریس علوم اسلامی پرداخت.
آغاز تحصیل در مشهد
آیتالله سیستانی تحصیلات مقدماتی خود را در مشهد گذراند و از نوجوانی به علوم دینی علاقه نشان داد.
از سال ۱۳۶۰ قمری رسماً وارد حوزه علمیه مشهد شد و دروس ادبیات عرب، فقه، اصول و فلسفه را نزد استادان نامداری چون:
- ادیب نیشابوری در ادبیات عرب،
- سید احمد مدرس یزدی در فقه و اصول،
- میرزا هاشم قزوینی در سطوح عالی،
- شیخ مجتبی قزوینی و میرزا مهدی اصفهانی در فلسفه و عرفان اسلامی
فراگرفت.
او در این دوران به جدیت و دقت نظر در مباحث علمی معروف بود و در کنار فقه و اصول، مطالعاتی گسترده در علوم قرآن و حدیث نیز داشت.
هجرت به قم و ادامه تحصیل
در سال ۱۳۶۸ قمری آیتالله سیستانی برای تکمیل تحصیلات به قم مهاجرت کرد.
در آن زمان حوزه علمیه قم تحت زعامت آیتالله العظمی بروجردی بود و او در درس خارج فقه و اصول ایشان شرکت میکرد.
همچنین در درس سید محمد حجت کوهکمرهای نیز حاضر میشد و مباحث عمیقی در اصول فقه را فرا گرفت.
در این دوران مکاتبات علمی میان او و سید علی بهبهانی (از شاگردان مکتب محقق تهرانی) در زمینهی قبلهشناسی صورت گرفت که در یکی از نامهها، بهبهانی او را «عمدة العلماء و نخبة الفقهاء المدققین» نامید؛ عبارتی که نشاندهندهی جایگاه علمی والای سیستانی در سنین جوانی است.
مهاجرت به نجف و شاگردی آیتالله خویی
در سال ۱۳۷۱ قمری آیتالله سیستانی به نجف اشرف رفت و در مدرسه بخارایی ساکن شد.
او دروس خارج فقه و اصول را نزد استادان بزرگی همچون:
- آیتالله العظمی سید ابوالقاسم خویی،
- شیخ حسین حلی،
- سید محسن حکیم،
- و سید محمود شاهرودی
فرا گرفت.
سالها حضور در درس آیتالله خویی، مهمترین دورهی رشد علمی او بود و سیستانی را به یکی از شاگردان برجستهی این استاد تبدیل کرد.
دریافت اجازه اجتهاد
آیتالله سیستانی در سال ۱۳۸۰ قمری و در ۳۱ سالگی، از دو استاد خود آیتالله خویی و شیخ حسین حلی، گواهی اجتهاد مطلق دریافت کرد.
او تنها شاگردی بود که شیخ حسین حلی به او چنین اجازهای داد.
آقابزرگ تهرانی نیز در یادداشتی علمی، اجتهاد و تسلط او در علم رجال و حدیث را تأیید کرده است.
آغاز فعالیتهای حوزوی آیت الله سیستانی در نجف
در سال ۱۴۰۹ قمری، به توصیه استادش آیتالله خویی، امام جماعت مسجد خضرا در نجف شد و تا سال ۱۴۱۴ قمری (تا زمان بسته شدن مسجد توسط رژیم صدام) به اقامه نماز و تدریس پرداخت.
پس از درگذشت آیتالله خویی در ۸ صفر ۱۴۱۳ قمری (۱۳۷۱ شمسی)، آیتالله سیستانی به عنوان جانشین معنوی او شناخته شد و مرجعیتش به سرعت در حوزه نجف تثبیت گردید.
مرجعیت و نفوذ جهانی
پس از درگذشت مراجع بزرگی چون آیتالله سبزواری، آیتالله گلپایگانی، آیتالله اراکی و آیتالله روحانی، مرجعیت عامهی شیعیان به آیتالله سیستانی رسید.
فتاوا و دیدگاههای او در زمینههای فقهی، اجتماعی و سیاسی، با اعتدال و حکمت همراه است و میلیونها شیعه در سراسر جهان از او تقلید میکنند.
آثار و تألیفات آیتالله سیستانی
آثار او بیشتر در قالب تقریرات دروس فقه و اصول و کتب فتاوا منتشر شدهاند. برخی از مهمترین آثار عبارتند از:
- منهاج الصالحین (سه جلد) – مجموعهی فتاوای فقهی ایشان
- قاعدة لا ضرر و لا ضرار – تقریرات درس فقه
- اختلاف الحدیث – تقریرات درس حدیث، تدوین سید هاشم هاشمی
- العروة الوثقی – تعلیقات بر کتاب سید کاظم یزدی
- الرافد فی علم الاصول – تقریرات درس اصول فقه، به قلم سید منیر عدنان القطیفی
این آثار از منابع معتبر و اصلی در حوزهی نجف و دیگر مراکز علمی جهان اسلام به شمار میروند.
نقشآفرینیهای سیاسی و اجتماعی آیت الله سیستانی
۱. هدایت حوزه نجف پس از صدام
در دوران پس از سقوط رژیم صدام حسین، آیتالله سیستانی با تدبیر و دوراندیشی، مسیر بازسازی سیاسی و اجتماعی عراق را هدایت کرد.
او با صدور بیانیههایی مردم را به شرکت در انتخابات، حفظ وحدت ملی و پرهیز از خشونت فراخواند.
۲. میانجیگری در بحران مقتدی صدر
در سال ۱۳۸۳ شمسی، با درگیری شدید میان نیروهای آمریکایی و پیروان مقتدی صدر، آیتالله سیستانی با ورود مسالمتآمیز به موضوع و مذاکره با دو طرف، به پایان بحران نجف و کربلا کمک کرد و آرامش را به شهرهای شیعهنشین بازگرداند.
۳. فراخوان مبارزه با داعش
در سال ۱۳۹۳، پس از سقوط موصل به دست گروه تروریستی داعش، آیتالله سیستانی با صدور بیانیهای تاریخی، دفاع از کشور و مقدسات را واجب کفایی اعلام کرد.
این فراخوان، سرآغاز تشکیل نیروهای مردمی (الحشد الشعبی) و نقطهی عطفی در دفاع ملی عراق بود.
ویژگیهای اخلاقی و شخصیتی
آیتالله سیستانی به تواضع، سادهزیستی، دقت علمی و دوری از سیاستورزی حزبی مشهور است.
او هیچگاه در مناصب حکومتی حضور نداشته اما همواره در حفظ استقلال حوزه علمیه نجف و هدایت جامعهی شیعیان نقش رهبری معنوی خود را ایفا کرده است.
رفتار متواضعانه، عدم پذیرش دیدارهای غیرضروری، و احترام به پیروان ادیان و مذاهب دیگر، از ویژگیهای شخصیتی بارز اوست.
جمعبندی
آیتالله العظمی سید علی سیستانی را میتوان مرجع عقلانیت، آرامش و اعتدال در جهان تشیع دانست.
او با علم، تقوا و بینش عمیق خود، نهتنها حوزه علمیه نجف را زنده نگه داشت، بلکه در بحرانهای بزرگ عراق و منطقه، با تدبیر و حکمت، راه صلح و ثبات را نشان داد.
نفوذ کلام و محبوبیت جهانی او، نشانهی پیوند عمیق میان علم دینی و رهبری اخلاقی است؛ الگویی ماندگار در تاریخ معاصر شیعه.
افزودن دیدگاه