اکثر مردم نوسانات وزن را تجربه می‌کنند. با این حال، افزایش وزن ناخواسته و سریع می‌تواند نشان دهنده یک بیماری یا اختلال باشد. هنگامی که علت افزایش وزن ناخواسته یک بیماری نیست، دلایل زیر می‌توانند اثرگذار باشند:
- زیاد خوردن
- چرخه قاعدگی
- رسیدن به دوره قبل از یائسگی و یائسگی
- کاهش متابولیسم با افزایش سن
- فعالیت بدنی کم
- احتباس آب به دلیل کم آبی یا نمک اضافی
- استرس، افسردگی یا اضطراب
- کمبود خواب
در این مقاله با 11 علت افزایش وزن ناخواسته و سریع و اقداماتی که باید در مورد آنها انجام دهید آشنا خواهیم شد.
دارو
برخی از داروها می‌توانند باعث افزایش وزن ناخواسته افراد شوند. در واقع برخی از داروها می‌توانند به عنوان یک عارضه جانبی، افراد را تا چند کیلو در ماه چاق کنند. داروهایی که ممکن است باعث افزایش سریع وزن افراد شوند شامل داروهایی هستند که موارد زیر را درمان می‌کنند:
- تشنج
- دیابت قندی
- فشار خون بالا
- افسردگی و اختلالات روانی
توصیه می‌شود که مصرف دارو را بدون مشورت با پزشک قطع نکنید.
بی خوابی
تحقیقات نشان داده اند که کمبود خواب می‌تواند منجر به افزایش وزن شود. تغییر در چرخه خواب می‌تواند بر الگوی غذا خوردن و خلق و خوی تأثیر بگذارد و باعث پرخوری افراد شود. نویسندگان یک مطالعه در سال 2013 دریافتند که افراد کم خواب، کربوهیدرات بیشتری نسبت به نیازشان برای تامین انرژی مصرف می‌کنند که همین منجر به افزایش وزن می‌شود.
شرکت کنندگان در همان مطالعه همچنین به طور کلی کالری بیشتری مصرف کردند، به خصوص بعد از شام.
ترک سیگار
برخی از افراد با ترک سیگار در ابتدا وزن اضافه می‌کنند. کارشناسان معتقدند که این اتفاق هم به این دلیل است که نیکوتین اشتها را سرکوب می‌کند و هم به این دلیل که علائم ترک ممکن است شامل استرس باشد که می‌تواند منجر به پرخوری شود.
تحقیقات نشان داده است که 1 کیلوگرم میانگین افزایش وزن در ماه اولِ پس از ترک سیگار است. به نظر می‌رسد بیشتر افزایش وزن افراد در طول 3 ماه اول پس از ترک سیگار اتفاق می‌افتد.
با این حال، تغییرات وزن در نتیجه ترک سیگار می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. همان تحقیق نشان داد که 16 درصد از افراد در سال اول ترک سیگار وزن کم کردند در حالی که 13 درصد بیش از 10 کیلوگرم وزن اضافه کردند.
سندرم تخمدان پلی کیستیک
افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) ممکن است متوجه شوند که در ناحیه میانی بدن خود به راحتی وزن اضافه می‌کنند. سندرم تخمدان پلی کیستیک باعث می‌شود که تخمدان‌ها سطوح بالایی از هورمون‌های جنسی مردانه را تولید کنند.
سایر علائم PCOS عبارتند از:
- دوره‌های نامنظم
- موهای زائد در کمر، سینه یا شکم
- نازک شدن مو یا ریزش مو
- آکنه
- لکه‌های تیره پوست در زیر بغل، سینه‌ها یا گردن
اگرچه هیچ درمانی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد، اما پزشک می‌تواند تغییراتی در سبک زندگی مانند ورزش بیشتر و خوردن یک رژیم غذایی سالم را توصیه کند و به این ترتیب علائم را کاهش دهد. داروهای هورمونی نیز می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند.
نارسایی قلبی
افزایش سریع وزن یا تورم در نواحی خاصی از بدن می‌تواند به دلیل احتباس مایعات باشد و ممکن است نشانه ای از نارسایی قلبی باشد. به گفته انجمن قلب آمریکا، افزایش وزن بیش از سه تا ۴ کیلو در هفته می‌تواند نشانه ای از نارسایی قلبی باشد.
با این حال، توجه به این نکته ضروری است که وزن فرد معمولاً در طول هفته در نوسان است. اگر وزن او به حالت عادی برگردد و علائم اضافی نداشته باشد، افزایش موقت وزن می‌تواند به دلیل نفخ طبیعی و احتباس مایعات باشد.
افراد ممکن است افزایش وزن را با تورم در ارگان‌های زیر تجربه کنند:
- معده
- مچ پا
- پاها
- پا
سایر علائم و نشانه‌های نارسایی قلبی عبارتند از:
- تجمع مایع در داخل ریه‌ها (ادم ریوی)
- سرفه‌های مکرر
- احساس تنگی نفس هنگام استراحت
- سرگیجه یا گیجی
- از دست دادن اشتها
- مشکل در خوابیدن یا صاف دراز کشیدن
اگر فردی هر یک از این علائم را همراه با افزایش وزن ناخواسته یا تورم غیرقابل توضیح تجربه کند، باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشد.
مشکلات کلیوی
افزایش ناگهانی وزن یا تورم در بدن می‌تواند نشانه ای از بیماری کلیوی باشد، مانند نارسایی کلیه یا سندرم نفروتیک، که آسیب به کلیه‌ها است.
اگر کلیه‌ها به درستی کار نکنند، بدن ممکن است مایعات را در خود نگه دارد و همین روند باعث افزایش وزن می‌شود. کلیه‌های آسیب دیده قادر به حذف مواد زائد و مایعات از بدن نیستند، بنابراین این مواد در بافت‌ها تجمع می‌یابند.
تورم ناشی از مشکلات کلیوی معمولاً مچ پا یا پاها را درگیر می‌کند.
علائم دیگری که ممکن است نشان دهنده مشکل کلیه باشد عبارتند از:
- خستگی
- کم شدن ادرار
- ادراری که کف آلود به نظر می‌رسد
- خارش
- از دست دادن اشتها
- گرفتگی عضلات
- درد مفاصل
- سردرد
- مشکل در تمرکز یا گیجی
سیروز
اگر افراد افزایش وزن سریع را تجربه کنند و شکم آنها بزرگ به نظر برسد، ممکن است نشان دهنده سیروز باشد. سیروز وضعیتی است که در آن بافت اسکار جایگزین بافت سالم در کبد می‌شود و می‌تواند باعث تجمع مایع در حفره شکم شود.
سایر علائم سیروز عبارتند از:
- تورم مچ پا
- مشکلات تنفسی
- درد شکم
اگر فرد در حال حاضر تحت درمان برای این مشکل باشد، در صورت افزایش وزن بیش از یک کیلو در روز به مدت 3 روز متوالی، باید به پزشک مراجعه کند.
اختلال تیروئید
کم کاری تیروئید می‌تواند متابولیسم را کند کنَد و به این ترتیب منجر به افزایش وزن شود. مشکلات تیروئید همچنین می‌تواند باعث شود بدن مایعات را به دلیل اثرات کم کاری تیروئید بر کلیه‌ها حفظ کند.
سایر علائم کم کاری تیروئید می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی مداوم
- احساس سرما
- خشکی پوست و مو
- ناخن‌های شکننده
- سفتی مفاصل و درد عضلات
- یبوست
سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ زمانی رخ می‌دهد که بدن در یک دوره طولانی کورتیزول بیش از حد تولید کند. کورتیزول هورمونی است که بدن را قادر می‌سازد به استرس واکنش نشان دهد.
بسیار نادر است که فرد بدون محرک خارجی به سندرم کوشینگ مبتلا شود. سندرم کوشینگ معمولاً یک عارضه جانبی مصرف گلوکوکورتیکوئیدها است، داروهایی که می‌توانند اختلالاتی مانند آرتریت روماتوئید، آسم و لوپوس اریتماتوی سیستمیک را درمان کنند.
سندرم کوشینگ اغلب باعث افزایش وزن می‌شود، به ویژه در نواحی زیر:
- شکم
- گردن
- صورت
- قسمت بالایی کمر
در مقابل، دست‌ها و پاها ممکن است لاغر باشند. فرد همچنین ممکن است موارد زیر را تجربه کند:
- خستگی
- ضعف عضلانی
- سیکل قاعدگی نامنظم در زنان
- اختلال نعوظ در مردان
- کبودی
اگر دارویی باعث ایجاد سندرم کوشینگ شود، فرد باید در مورد امکان تغییر برنامه درمانی خود با پزشک صحبت کند.
آکرومگالی
آکرومگالی یک اختلال هورمونی است و زمانی اتفاق می‌افتد که غده هیپوفیز بیش از حد هورمون رشد تولید کند و بیشتر در اواسط بزرگسالی ظاهر می‌شود.
علامت اصلی آکرومگالی بزرگ شدن دست و پاست. افراد ممکن است متوجه شوند که کفش‌ها یا حلقه‌هایشان دیگر به درستی اندازه نمی شوند. لب‌ها، زبان و بینی نیز ممکن است بزرگ شوند.
سایر علائم آکرومگالی عبارتند از:
- درد مفاصل
- لکه پوستی
- تعریق مفرط
- آپنه انسدادی خواب و خروپف
افراد مبتلا به آکرومگالی ممکن است برای برداشتن تومور خوش خیم غده هیپوفیز به جراحی یا پرتودرمانی نیاز داشته باشند.
سرطان تخمدان
افزایش وزن ناگهانی یا بدون دلیل و نفخ ممکن است نشانه سرطان تخمدان باشد. سایر علائم سرطان تخمدان عبارتند از:
- درد در شکم یا لگن
- مشکل در خوابیدن
- نیاز مکرر یا فوری به ادرار کردن
- از دست دادن اشتها یا احساس سیری سریع
- چرخه قاعدگی غیر معمول
- سوء‌هاضمه
سرطان تخمدان اغلب بدون تشخیص به مراحل بعدی می‌رسد، بنابراین هرکسی که درد غیرطبیعی در ناحیه لگن دارد باید با پزشک صحبت کند. تشخیص سرطان در مراحل اولیه معمولاً تاثیر زیادی در اثربخشی روند درمان دارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر افراد بدون هیچ دلیل مشخصی افزایش وزن سریع و ناخواسته را تجربه می‌کنند، باید به پزشک مراجعه کنند. پزشک در مورد سابقه پزشکی فرد و هرگونه علائم اضافی سوال خواهد کرد. همچنین ممکن است پزشک آزمایش خون تجویز کند.
کلام پایانی
افزایش وزن و نوسانات وزن می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. بسیاری از افراد با افزایش سن یا تغییراتی در سبک زندگی خود به تدریج وزن اضافه می‌کنند. با این حال، افزایش ناخواسته وزن می‌تواند نشانه ای از یک بیماری زمینه ای مانند مشکل تیروئید، کلیه‌ها یا قلب باشد. هرکسی که افزایش وزن سریع و غیرقابل توجیه را تجربه می‌کند، باید به پزشک مراجعه کند تا علت زمینه ای را م‍شخص و یک برنامه درمانی را شروع کند.