اسکولیوز به حالتی اشاره دارد که ستون فقرات با چرخش یا انحنا به یک سمت همراه است. اسکولیوز اغلب در نوجوانان مشاهده میشود. هرچند این عارضه می‌تواند در مبتلایان به فلج مغزی و دیستروفی عضلانی روی دهد، اما دلیل بروز اسکولیوز در اکثر کودکان ناشناخته است.
اکثر افراد مبتلا به اسکولیوز می توانند به زندگی عادی و اکثر فعالیت هایشان، از جمله ورزش ادامه دهند. این مشکل معمولا با درد یا مشکلات جدی دیگری همراه نمی شود و بعد از توقف فرایند رشد، تغییری نخواهد کرد. اسکولیوز را به کمک روشهای درمانی مختلف می توان بهبود داد اما اصولا نشانه مشکلات اساسی و پزشکی دیگر نیست و در صورتی که خفیف باشد، به درمان بخصوصی هم نیاز نخواهد داشت.
دلایل بروز اسکولیوز
اسکولیوز را می‌توان بر اساس علت به ایدیوپاتیک، ژنتیکی و عصبی عضلانی گروه بندی کرد. اسکولیوز ایدیوپاتیک زمانی تشخیص داده میشود که دیگر دلایل رد شده باشند و حدود 80% تمامی موارد وجود داشته باشد. اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانی رایج‌ترین نوع اسکولیوز است و معمولا در طی دوره بلوغ شناسایی میگردد.
اسکولیوز ژنتیکی در نتیجه ناهنجاری جنینی در یک یا چندین مهره به وجود می‌آید و ممکن است در هر جایی از ستون فقرات ایجاد گردد. ناهنجاری‌های ستون فقرات باعث ایجاد انحنا و دیگر تغییر شکل‌های ستون فقرات میشود، زیرا یک ناحیه از ستون فقرات با سرعت کمتری نسبت به نواحی دیگر رشد میکند. شکل و موقعیت ناهنجاری‌ها میزان پیشرفت اسکولیوز را در حین رشد کودک مشخص میکند. از آنجایی که این ناهنجاری‌ها در زمان تولد وجود دارند، اسکولیوز ژنتیکی معمولا در سنین پاینتری نسبت به اسکولیوز ایدیوپاتیک شناسایی می‌شوند.
اسکولیوز عصبی عضلانی اسکولیوزی است که در بیماریهای عصبی یا عضلانی به صورت ثانویه ایجاد میگردد. این اسکولیوز در رابطه با فلج مغزی، آسیب طناب نخاعی، دیستروفی عضلانی، آتروفی عضلانی ستون فقرات و اسپینا بیفیدیا است. این نوع اسکولیوز معمولا نسبت به اسکولیوز ایدیوپاتیک سریعتر پیشرفت کرده و اغلب نیاز به جراحی دارد.
علائم و نشانه‌های اسکولیوز
اکثر کودکان و نوجوانان مبتلا به اسکولیوز خفیف، نشانه و درد ندارند. گاهی خود کودک یا اعضای خانواده شاهد تغییر وضعیت بدن آنها خواهند بود، که می تواند نشانه ای از وجود اسکولیوز باشد. از نشانه های دیگر این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افتادگی شانه
- بیرون زدگی بیشتر یک تیغه شانه از دیگری
- عدم تقارن لگن
- بالاتر بودن یک طرف قفسه سینه از طرف دیگر در زمان خم شدن به جلو؛ به این حالت سینه کبوتری یا برجستگی قفسه سینه نیز گفته می شود و شاید به درمان نیاز پیدا کند.
عضلات کمر به دلیل انحنای ستون فقرات با تون و حجم متفاوتی همراه حواهد بود و فشار بیشتری بر یک سمت عضلات وارد می شود. این عدم تعادل تنش عضلانی در اطراف گردن به سردرد منجر می شود. به نظر پزشکان این فشار نیز می تواند مشابه با صاف ایستادن یا صاف نشستن طولانی مدت، منجر به بروز درد و خستگی در فرد شود.
الگوهای مختلف نشانه های ناشی از اسکولیوز در کودکان بیش از بزرگسالان دیده می شود. بنا به گفته متخصصین، احتمال بروز درد ناشی از افزایش انحنای ستون فقرات در نوجوانان وجود دارد، که این مشکلات در میان بزرگسالان کمتر دیده میشود. از مشکلات احتمالی ناشی ازاسکولیوز می توان به بروز تنگی نفس، مشکلات ریوی و قلبی از جمله مشکلاتی است که بدشکلی شدید ستون فقرات اشاره کرد.
تشخیص اسکولیوز
در ابتدا پزشک تاریخچه دقیق پزشکی را می‌گیرد و ممکن است در مورد پیشروی اخیر بیماری نیز سوالاتی بپرسد. در طی معاینه بدنی، پزشک ممکن است به کودک بگویید بایستد و سپس از کمر به جلو خم شود و دست‌ها را آویزان نگه دارد تا ببیند که آیا یک سمت قفسه سینه برجسته تر از بخش دیگر است یا خیر.
پزشک ممکن است به منظور بررسی موارد زیر معاینه عصبی انجام دهد:
- ضعف عضلانی
- بی‌حسی
- رفلکس‌های غیرطبیعی
عکسبرداری
عکسبرداری ساده اشعه ایکس تشخیص اسکولیوز را تایید کرده و شدت انحراف ستون فقرات را مشخص میکند. تکرار قرار گرفتن در معرض اشعه می‌تواند نگران کننده باشد، زیرا چندین عکسبرداری اشعه ایکس در طی سالها نیاز است تا بررسی شود که آیا انحراف بدتر میشود یا خیر.
برای کاهش این خطر، پزشک ممکن است نوعی سیستم عکسبرداری را پیشنهاد دهد که از مقدار کمتری اشعه ایکس برای ایجاد مدل سه بعدی ستون فقرات استفاده میکند. با این حال، این سیستم در تمامی مراکز پزشکی در دسترس نیست. سونوگرافی گزینه دیگر است، اما ممکن است دقت کمتری در تشخیص شدت انحراف اسکولیوز داشته باشد.
اگر پزشک مشکوک به بیماری زمینه‌ای دیگری، مانند ناهنجاری طناب عصبی، باشد که باعث ایجاد اسکولیوز میگردد، احتمالا عکسبرداری رزونانسی مغناطیسی (MRI) توصیه گردد.
آیا جراحی تنها راه درمان اسکولیوز است؟
خیر، جراحی تنها درمان اسکولیوز نیست. اسکولیوز درمان‌های متنوعی دارد که بستگی به شدت انحراف دارد. کودکان مبتلا به اسکولیوز خفیف معمولا به درمان نیاز ندارند، اما ممکن است به معاینه مرتب به منظور بررسی بدتر نشدن بیماری در هنگام رشد کودک باشد.
اگر انحراف ستون فقرات متوسط تا شدید باشد، استفاده از بریس یا جراحی ممکن است نیاز باشد. عواملی که باید در این مورد در نظر گرفت به صورت زیر هستند:
- بلوغ. اگر رشد استخوان‌های کودک متوقف شده باشد، احتمال پیشروی انحراف کم است. یعنی بریس‌ها بیشترین تاثیر را در کودکانی که استخوان‌های در حال رشد دارند، می‌گذارد. بلوغ استخوان می‌تواند با عکسبرداری اشعه ایکس از دست مشخص گردد.
- شدت انحراف. انحرافات بزرگتر احتمال بیشتری دارند که به مرور زمان بدتر شوند.
- جنسیت. احتمال ایجاد این بیماری در دختران بیشتر از پسران است.
بریس‌های اسکولیوز
اگر استخوان‌های کودک هنوز در حال رشد است یا اسکولیوز متوسط دارد، پزشک ممکن است استفاده از بریس را پیشنهاد دهد. استفاده از بریس اسکولیوز را درمان یا انحراف را معکوس نمی‌کند، اما معمولا از بدتر شدن آن جلوگیری میکند.
رایج‌ترین نوع بریس در این مورد از پلاستیک ساخته شده و به صورتی طراحی شده تا با بدن مطابقت داشته باشد. این بریس در زیر لباس تقریبا غیر قابل مشاهده است، زیرا زیر بازوها، دور قفسه سینه، کمر و باسن قرار می‌گیرد.
اکثر بریس‌ها مخصوصا بریس‌های قوز کمر بین 13 تا 16 ساعت در روز استفاده می‌شوند. اثر بخشی بریس به ساعاتی از روزی که از آن استفاده می‌کنید بستگی دارد. کودکانی که از بریس استفاده میکنند معمولا می‌توانند در اکثر فعالیت‌ها شرکت کرده و محدودیت‌های کمی دارند. در صورت نیاز، کودکان می‌توانند بریس را در آورده و در ورزش‌ها یا دیگر فعالیت‌های بدنی شرکت کنند.
بریس‌ها زمانی که تغییر بیشتری در قد ایجاد نگردد؛ دیگر استفاده نمی‌شوند. به طور متوسط، بانوان تا سن 14 سالگی و آقایان تا سن 16 سالگی رشد میکنند، اما این موضوع بسته به هر شخص بسیار متفاوت است.
جراحی اسکولیوز
اسکولیوز شدید معمولا به مرور زمان پیشروی میکند. بنابراین پزشک ممکن است به منظور کمک به رفع انحنا و پیشگیری از بدتر شدن آن، جراحی را پیشنهاد کند.
گزینه‌های جراحی:
- فیوژن ستون فقرات. در این روش، جراحان یک یا چند استخوان ستون فقرات (مهره‌ها) را به یکدیگر متصل میکنند تا به صورت مستقل نتوانند حرکت کنند. تکه‌های استخوان یا مواد استخوان مانند بین مهره‌ها قرار می‌گیرد. میله‌های فلزی، قلاب‌ها، پیچ‌ها یا سیم‌ها معمولا آن بخش از ستون فقرات را صاف و ثابت نگه می‌دارند، در همین حال مواد استخوانی قدیمی و جدید به هم جوش می‌خورند.
- میله قابل بسط دادن. اگر اسکولیوز در سنین جوانی به سرعت پیشروی کرد، جراحان می‌توانند یک یا دو میله طویل شوند در کنار ستون فقرات قرار دهند تا بتوانند در هنگام رشد کودک بلندتر گردند. این میله‌ها هر 3 تا 6 ماه با جراحی یا در کلینیک با کنترل از راه دور بلندتر می‌شوند.
- اتصال دهنده مهره‌ها. این روش می‌تواند از طریق برش‌های کوچکی انجام شود. پیچ‌ها در امتداد لبه بیرونی انحنای غیرطبیعی ستون فقرات قرار می‌گیرند و رشته محکم و منعطف از میان پیچ‌ها عبور میکند. زمانی که رشته سفت شد، ستون فقرات صاف میگردد. همانطور که کودک رشد میکند، ستون فقرات او نیز ممکن است حتی صاف‌تر گردد.
عوارض جراحی ستون فقرات ممکن است شامل خونریزی، عفونت یا آسیب عصبی شود.
منبع: مقالات سایت فروشگاه لوازم ارتوپدی امید