ناشران افغانستان برای خلق ادبیات ویژه کودکان در این کشور در سال های در تلاش اند که کتاب های ویژه ترتیب و تهیه کنند.
خبرنامه در این مطلب سراغ زوج جوان افغانستانی رفته‌اند که در تلاش خلق ادبیات کودک در این کشور‌اند. آنها می‌گویند که از الفبای زندگی برای کودکان افغانستان می‌نویسند؛ الفبای که از جنگ و ویرانی در آن حرفی نباشد.
آنها اضافه می‌کنند: «می‌خواهیم به جای نوشتن ( ت) تفنگ و …. از زندگی برای فرزندانمان می‌نویسیم. از زندگی که ما آن را نداشتیم، اما می‌خواهیم فرزندان ما آن را داشته باشد.»
آنها اضافه می کنند که کتاب زندگی است و باید کودکان افغانستان این احساس را داشته باشند که با فرهنگ و ادبیات رایج کشورشان بزرگ شوند.
این در حالی است که در کتاب فروشی‌های پایتخت کتاب‌های تهیه و تدوین شده در بیرون از این کشور حضور گسترده دارد و بخش اعظم کتاب‌های کودکان در ایران تولید و نشر شده است.
گوهر
مرحبا حمید و احمدبشیر حمید یک زوج افغانستانی است که بعد از تولد نخستین فرزند شان به نوشتن ویزه کودکان رو آورده‌اند.
مرحبا حمید تحصیلاتش را در رشته زنان و زایمان خوانده‌است. او به خبرنامه گفت: «بودن با کودک دنیای متفاوتی بود. من بعد از ازدواج کار در بخش قابلگی در شفاخانه را رها کردم و کار در یک مکتب خصوصی را شروع کردم، آنجا بود که به نیاز به کودکان بیشتر از هر زمانی پی بردم. زمانی که در بخش کودکان کار می‌کردم، با توجه به مطالعات روانشناسی و اوضاع جاری نیاز آنها مشخص شد و من مصمم شدم که برای کودکان کار کنم. چون در افغانستان به کودکان کمتر توجه شده و در واقع به باور من کودک افغانستانی کودکی را نمی داند و کودکی را نمی‌شناسد و برای من این قابل تحمل نیست.»
بشیر‌احمد حمید همسر خانم مرحبا حمید می‌گوید: «ما در شرایطی بزرگ شدم که جنگ در آن حرف اول را می‌زد و حتا در کتاب‌های درسی از جنگ می‌گفت و من در آن فضای جنگی افغانستان مرمی‌های که از بالای سر ما می‌گذشت حساب می‌کردم و مرمی‌های که به زمین می‌رسید و اما هرگز دوست ندارم که فرزندم آن واژه های تلخ را تلفظ کند و با آن بزرگ شود.»
آقای حمید تحصیلاتش را در رشته های انجینری سول، انجینری برق و در بخش هنر‌ها و نقاشی به پایان رسانده و تا هنوز در بخش های مدیریت، رسامی و نقاشی نیز کار کرده‌است.
این زوج افغان بعد از به دنیا آمدن فرزند شان به نویسندگی ویژه کودکان رو آورده‌اند. آقای حمید کودک را آیینه تعبیر می‌کند و می‌گوید: «به کودک هر نوع آموزش داده شود. او همان را می‌آفریند.» او با خانمش یک سال پیش اولین نشرات مخصوص کودک را بنام گوهر در کابل راه‌اندازی کرد. گروه گوهر کتاب‌های داستانی ویژه کودکان و نوجوان را در رده‌های سنی ۴ تا ۱۲ سال نشر و پخش می‌کنند.
گوهر با مدیریت خانم حمید می‌چرخد و زیر نظر روان شناسان کودک فعالیت می‌کند. این زوج افغانستانی حال با مکتب‌ها، کودکستان‌ها و موسسه‌ها همکاری دارند.
آقای حمید می‌گوید: «ما با مکتب‌ها و کودکستان‌ها و مراکز آموزشی همکاری داریم و کتاب های آموزشی و ممد درسی را زیر نظر روانشناس کودک تهیه می‌کنیم و تلاش ما این است که کتاب بسته مکمل آموزش سرگرمی و ممد درسی باشد و این کتاب ها برخوردار از جاذبه های آموزشی باشد.»
بنا به گفته اقای حمید این کتاب ها دو نوع است. کتاب‌های سفارشی که حق امتیاز آنها از نهاد‌های دیگر است و کتاب‌های که حق نشر آن با نهاد گوهر است.
کتاب‌های گوهر در سه زبان دری، پشتو و انگلیسی به نشر می‌رسد. این نشرات در ولایت‌های بلخ، ننگرهار، قندهار، هلمند، هرات و…. نمایندگی دارد.
این زوج افغان می‌گوید که کار در بخش کودک و برای خلق ادبیات کودک برای آن ها عایدی زیادی ندارد و تجارت نیست، علاقه ای است که آنها نسبت به فرزند شان دارد و از آن منشا گرفته‌است.
کتاب زندگی است
آقای حمید اضافه می‌کند، برای بهبود فرهنگ کتاب خوانی و نهادینه شدن این فرهنگ در میان کودکان، کتاب های آن طوری که نیاز است ترتیب و تدوین شده است؛ کتاب‌های داستانی تصویری برای کودکان.
حمید می‌گوید: «در افغانستان در عرصه کودک و نوجوان آن طور که نیاز است کار نشده، در واقع کودکان قشر فراموش شده‌اند. به باور من یک کتاب یک زندگی است و باید کودکان را با آن آشنا ساخت.»
به باور اقای حمید در کنار این فراموشی، محتوای کتاب‌های های که از کشور‌های دیگر به افغانستان آورده می‌شود، کفاف نیاز واقعی کودکان افغانستانی را نمی‌کند و به عطش کنجکاوی او پاسخ نمی‌دهد و از این رو آن ها با مطالعه بیگانه بار می آیند.
حمید اضافه می‌کند: «در کنار نبود کتاب کودک و کودک نویسی در افغانستان، کتاب‌های وارد شده در افغانستان بیشتر شان تجارتی اند که یعنی محتوا ندارد و یا هم به گونه است که برای کودکان افغانستان نیست و آنها از خواندن آن خسته می‌شود.»
آقای حمید به تفاوت واژه‌های به کار رفته در کتاب‌های که برای کودکان در ایران تهیه شده اشاره می‌کند و می‌گوید: «واژگانی کتاب‌های ایرانی برای کودک افغانستانی تازگی دارد و از طرفی آنها خود شان را با آن کتاب‌ها بیگانه حس می‌کنند و آن کتاب‌ها را غیر واقعی تلقی کرده از خواندن آن منصرف می‌شوند. در کنار آن در بازار‌های کتاب فروشی‌های شهر کتاب‌های هم هستند که محتوای آن درست و بدرد بخور نیستند.»
از جنگ و خشونت نمی‌نویسیم
حمید اضافه می‌کند: «تعدادی از کتاب های بازاری خشونت‌پرور و خشن هستند. در آن کتاب‌ها جنگ و نبرد و قهرمان پروری کرکتر‌ها آن ذهن کودک را به سوی خشونت سوق می‌دهد. من یک کتاب کودک را خواندم که در آن قهرمان داستان مردی بود که در نبرد افرادی زیادی را کشته بود. ما دیگر از جنگ و خشونت خسته‌ایم و این نیاز کودک ما نیست، به کودک ما باید آموخته شود که زندگی با صلح زیبا است. صلح با دنیای درونی و دنیایی بیرونی آنها. دوستی با دنیا. قهرمانی با ساختن. ما این نیاز‌ها را درک کرده‌ایم. تا حدی به راهنمایی مشاوران روانشاس کودک ما کتاب‌های تدوین کرده‌ایم که یک بخش آن آموزش برای حفظ محیط زیست.»
او اضافه می کند که آنها به کاربرد واژه‌ها، داستان‌ها و نقاشی‌ها توجه کرده‌اند: «توجه جدی ما به کودک نویسی در افغانستان است. ما می‌خواهیم ادبیات متفاوت و سازنده خلق کنیم. یشتر داستان‌های را ما در این‌جا می نویسیم و در کنار آن ما از منابع دیگر نیز استفاده می‌کنیم. برگردان و گاهی هم معادل سازی واژه‌ها. بعد آنها را تهیه و ترتیب می‌کنیم.»
بشیر احمد حمید و مرحبا حمید می‌گویند که کتاب‌های تهیه شده را به گونه سریالی نشر می‌کنند و مطابق به داستان با توجه به نیاز کودکان برای آنها بخش متفاوت سرگرمی را هم دارد.
از تمرین نقاشی، حل معما تا نویسندگی و داستان نویسی و ارسال آن به گروه گوهر بخش از سرگرمی کودکان است.
کتاب بهترین دوست
اقای بریشنا اضافه می‌کند: «تا زمانی‌که کتاب به عنوان بهترین همراه به کودکان معرفی نشود، وضعیت کودکان بهتر نخواهد شد. اگر مسئولان، در امر دوستی کودکان افغانستان، با کتاب همت نکنند وضعیت اجتماعی رسانه زده ما، همواره از کتاب و کتاب‌خوانی دور خواهد ماند. از این رو تلاش ما این است که کاری اندکی که توان آن را داریم، انجام دهیم و با درک نیاز کودکان مشکلات را رفع کنیم.»
در افغانستان ادبیات کودک از زمان حکومت امان الله خان وارد مطبوعات کشور گردید و سراج الاطفال نخستین نشریه ای بود که در زمان او ویژه کودکان به نشر می رسید؛ یعنی کار در عرصه کودک و خلق ادبیات کودک آنچنان از ۱۵ سنبله سال ۱۲۹۷ خورشید یعنی یک قرن پیش، برای اولین مجله کودک به نام سراج الاطفال در افغانستان راه اندازی شد تا بتواند برای کودکان مطابق درک آنها کار کنند.
پیش از انتشار نخستین شماره سراج الاطفال، وزارت آموزش و پرورش افغانستان، به شکل مدرن آن فعالیت خود را شروع کرده بود.
اداره آموزش و پرورش افغانستان در آن دوران در کابل مرکز ترجمه و تالیف علوم و فنون کتاب درسی را بنیان گذاشته بود و در ادامه نشریه‌هایی برای کودکان و نوجوانان در افغانستان منتشر شد، ولی به روایت تاریخ عمر این مجله نیز کوتاه بود و بعد از آن نیز کاری جدی در زمینه ادبیات کودک انجام نشد.
با روی کارآمدن دولت جدید و رجوع میلیون‌ها دانش آموز به مکتب‌ها در سراسر افغانستان، وزارت آموزش و پروش کتاب‌های درسی تهیه و ترتیب کرد؛ کتاب های که از سوی آگاهان همیشه مورد نقد بوده است. بخری از آگاهان آموزش و پروش معتقد‌ند که کتاب‌های تهیه شده از سوی این وزارت از کیفیت پایین برخورد بوده و در کنار آن ادبیات خشن و خشونت پرور دارند. از این رو این آگاهان می‌گویند که نیاز جدی به این است تا برای کودکان و در عرصه کودکان کار شود.
به این جهت، از چند سال به این طرف نویسندگان به خلق ادبیات کودک پرداخته و در کنار ایجاد سایت‌ها و گرو‌های مختلف کار در بخش کودک را شروع کرده که روزنه‌ای برای خلق ادبیات کودک با توجه به نیاز آنها دانسته می‌شود.